| |
درج نادرست نشانهای ایزو، فریب مصرف‌کننده است
یک کارشناس استاندارد با اشاره به تخلفات رایج در استفاده از نشانهای ایزو گفت: درج مستقیم عبارت یا نشان ایزو بر روی محصولات، اقدامی گمراه‌کننده و مغایر با الزامات بین‌المللی است. ایزو صرفاً تدوین‌کننده استانداردهاست و هیچ گواهی‌نامه‌ای صادر نمی‌کند.
به گزارش ایسنا، روز چهاردهم اکتبر (۲۲ مهرماه) در تقویم جهانی به عنوان «روز جهانی استاندارد» شناخته می‌شود؛ روزی برای یادآوری ارزش توافق، نظم و کیفیت در زندگی بشر. این روز فرصتی است تا نقش استانداردها در حفظ سلامت، ایمنی، تجارت، و اعتماد عمومی بازنگری شود. به همین مناسبت، گفت‌وگویی با علی جلالی - دبیر و عضو هیئت‌مدیره اسبق انجمن ملی استاندارد ایران - انجام داده‌ایم که وی با تشریح اهمیت استاندارد در توسعه پایدار، ایمنی جامعه و شفافیت تجاری، بر لزوم آموزش، نظارت مؤثرتر سازمان ملی استاندارد در استان‌ها و ارتقای فرهنگ استاندارد در کشور تأکید کرد.
فلسفه نام‌گذاری روز جهانی استاندارد
مشروح گفت‌وگو در ادامه آمده است:
جلالی در ابتدا با اشاره به تاریخچه نام‌گذاری روز جهانی استاندارد گفت: در سال ۱۹۴۶ نمایندگان ۲۵ کشور در لندن گردهم آمدند تا ساختاری جهانی برای همگرایی استانداردها ایجاد کنند. حاصل آن نشست تأسیس سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO) بود که امروز با عضویت بیش از ۱۶۵ کشور، یکی از اثرگذارترین نهادهای علمی و فنی جهان به شمار می‌رود.
وی افزود: نام‌گذاری روز جهانی استاندارد با هدف قدردانی از میلیون‌ها متخصص، مهندس و کارشناس در سراسر جهان انجام شد که با تدوین و اجرای استانداردها، پایه‌های توسعه صنعتی، تجارت عادلانه و سلامت مصرف‌کننده را بنا می‌گذارند. استانداردها زبان مشترک توسعه‌اند و بدون آن، هیچ صنعتی قادر به بقا و رقابت در سطح جهانی نیست.
مفهوم علائم استاندارد و مبانی فنی آن
این کارشناس استاندارد درباره علائم درج‌شده روی محصولات گفت: «علائم استاندارد در واقع زبان اعتماد میان تولیدکننده و مصرف‌کننده هستند. این علائم نشان می‌دهند که محصول یا خدمت مورد نظر با الزامات فنی و کیفی مشخصی انطباق دارد. این استانداردها می‌توانند مرتبط با محصول یا سیستم های مدیریتی باشند. بر اساس الزامات استانداردهای بین‌المللی ISO/IEC 17021و ISO/IEC 17030، نشان های مرتبط با استانداردهای مدیریتی تنها زمانی معتبرند که توسط نهادهای صلاحیت‌دار و تحت نظارت قانونی صادر شده باشند.
وی توضیح داد: نهادهای تایید صلاحیت بر اساس استاندارد ISO/IEC 17021 ناظر بر الزامات نهادهای گواهی‌دهنده سیستم‌های مدیریت هستند. این نهادها باید بی‌طرفی، صلاحیت فنی و استقلال خود را در فرآیند صدور گواهی حفظ کنند. در مقابل، ISO/IEC 17030 چارچوبی برای استفاده از نشانه‌های انطباق روی محصولات تعیین می‌کند و تأکید دارد که هیچ نشانهای نباید بدون ارزیابی رسمی و مستند درج شود.
تخلفات رایج در درج علائم و نشانهای ایزو
جلالی با اشاره به برخی از تخلفات متداول در کشور گفت: متأسفانه شاهد هستیم که برخی شرکت‌ها، حتی برندهای بزرگ، نشان یا عبارت ایزو را مستقیماً روی محصولات خود درج می‌کنند. در حالی که ایزو مربوط به سیستم مدیریت سازمان است، نه کیفیت خود محصول. برای مثال چاپ نشان ایزو9001 به تنهایی بر روی بسته‌بندی کالا، تخلف و مغایر با الزامات بین‌المللی است.
او افزود: «مطابق با مقررات، هر نشان ایزو باید شامل نام نهاد صدور گواهی (Certification Body)، شماره گواهی، محدوده کاربرد و تاریخ اعتبار باشد و استفاده از آن فقط در تبلیغاتی مانند: بروشورها و وب‌سایت رسمی مجاز است. درج این نشان بر روی محصول یا بسته‌بندی به معنای فریب مصرف‌کننده تلقی می‌شود.» سازمان‌های دارای گواهینامه می‌توانند بر اساس الزامات استانداردهای ایزو17021 و ایزو 17030 در چارچوب خاصی از عبارتی که این استاندارد نشان از سیستم مدیریت آن سازمان است نه نشان دهنده کیفیت یا ایمنی محصول استفاده کنند و نباید این عبارت باعث گمراهی مصرف کننده شود. این تخلف در کل دنیا می‌تواند رخ دهد و صرفا مختص ایران نیست.
جلالی ادامه داد: حتی در مورد استاندارد ISO 22000 که مربوط به مدیریت ایمنی مواد غذایی است، قوانین سخت گیرانه تر است و درج نشان یا حتی عبارت آن روی محصول مجاز نیست. سازمان می‌تواند تنها در وب‌سایت یا مستندات خود اعلام کند که "این محصول در سازمانی تولید شده است که دارای گواهینامه ISO 22000 است". این تفاوت ساده، اما بسیار مهم است.
وی تأکید کرد: درج نادرست این علائم باعث می‌شود مصرف‌کننده تصور کند محصول به‌طور مستقیم توسط ISO تأیید شده است، در حالی که سازمان ISO هیچ‌گونه گواهی صادر نمی‌کند و صرفاً تدوین‌کننده استانداردهاست. چنین ادعاهایی می‌تواند مصداق تبلیغات گمراه‌کننده باشد.
چگونه مردم از صحت علائم استاندارد اطمینان حاصل کنند؟
مدرس بین المللی در حوزه استاندارد درباره شیوه‌های اطمینان از صحت علائم و گواهی‌نامه‌ها گفت: «مردم باید هنگام مشاهده هر علامت یا گواهی ایزو، به چند نکته کلیدی توجه کنند: نخست، نام و شماره گواهی باید روی مدرک درج شده باشد. دوم، نهاد صادرکننده باید در فهرست نهادهای معتبر و مورد تأیید مراجع اعتباردهی (Accreditation Bodies) ثبت شده باشد. در ایران، این مرجع "مرکز ملی تأیید صلاحیت ایران (NACI) است و در سطح جهانی نهادهای تایید صلاحیت عضو کامل انجمن بین‌المللی اعتباردهی (IAF) .
وی افزود: با مراجعه به وب‌سایت رسمی NACI یا IAF، مصرف‌کنندگان می‌توانند صحت نهاد صادرکننده را بررسی کنند. اگر نهاد مربوطه در این فهرست‌ها وجود نداشته باشد، احتمال جعلی بودن گواهینامه بسیار زیاد است.
جلالی تصریح کرد: از سوی دیگر، مردم باید بدانند که گواهی‌نامه‌های ایزو برای سیستم‌های مدیریتی صادر می‌شوند، نه برای محصولات. هرگونه ادعای "محصول دارای ایزو" اشتباه و فاقد اعتبار است.
وضعیت استانداردها در حوزه کیفیت و HSE
این کارشناس استاندارد با اشاره به وضعیت استانداردها در ایران اظهار کرد: در حوزه استانداردهای مرتبط با کیفیت، کشور وضعیت قابل قبولی دارد و بسیاری از تولیدکنندگان و سازمان‌ها موفق به کسب گواهی‌های بین‌المللی شده‌اند و در مسیر انطباق با الزامات ISO 9001 و استانداردهای مشابه حرکت می‌کنند.
وی افزود: با این حال، در حوزه‌های زیست‌محیطی، ایمنی و بهداشت شغلی، مانند HSE، با استانداردهای بین‌المللی و کشورهای پیشرفته فاصله داریم. این امر ناشی از کمبود آموزش تخصصی، نظارت محدود، کمبود منابع و نبود فرهنگ مؤثر رعایت الزامات ایمنی و زیست‌محیطی در برخی صنایع است.
پیشنهادهای اصلاحی و آموزشی برای ارتقای فرهنگ استاندارد
جلالی بر لزوم توجه بیشتر به آموزش، نظارت و فرهنگ‌سازی تأکید کرد و گفت: استاندارد زمانی اثرگذار است که از یک الزام اداری به یک باور اجتماعی تبدیل شود. برای تحقق این هدف، باید سه اقدام کلیدی انجام شود: آموزش، اطلاع‌رسانی و نظارت.
او تشریح کرد: نخست، لازم است آموزش‌های مستمر برای تولیدکنندگان، مدیران و کارشناسان صنایع درباره نحوه صحیح استفاده از نشان‌ها و الزامات بین‌المللی برگزار شود. دوم، رسانه‌ها باید نقش فعالی در آگاه‌سازی مردم از مفهوم واقعی استاندارد و تفاوت میان گواهی‌نامه‌های سیستمی و نشانهای محصول ایفا کنند. سوم، سازمان ملی استاندارد ایران باید نظارت خود را در سطح استان‌ها تقویت کند.
این کارشناس استاندارد تأکید کرد: ضروری است این سازمان با رویکردی میدانی و هوشمندانه، نظارت خود را به‌ویژه در حوزه کالاهای دارای مصرف عمومی از جمله مواد غذایی، نوشیدنی‌ها، محصولات آرایشی و بهداشتی و کالاهای کودک تشدید کند. این گروه از کالاها مستقیماً با سلامت مردم در ارتباط‌اند و کوچک‌ترین سهل‌انگاری در کنترل استانداردها می‌تواند تبعات گسترده‌ای داشته باشد.
وی افزود: ایجاد سامانه‌های شفاف استعلام برخط و توسعه آموزش‌های عمومی در مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها می‌تواند گام بزرگی در نهادینه‌سازی فرهنگ استاندارد در کشور باشد.
جلالی در پایان خاطرنشان کرد: استاندارد، زبان مشترک اعتماد میان تولیدکننده و مصرف‌کننده است. هر چه فرهنگ استاندارد در جامعه تقویت شود، کیفیت زندگی، سلامت عمومی و اعتبار اقتصادی کشور نیز ارتقا خواهد یافت. نظارت دقیق‌تر، آموزش گسترده‌تر و صداقت در اجرای الزامات، سه پایه اصلی تحقق این هدف ملی هستند.
