۳۲ راهبرد دانشگاه تهران برای رفع معضل آب

به گزارش ایسنا، محمدحسین امید در جلسه علنی عصر امروز مجلس و در جریان بررسی راهبردها، سیاست‌ها و شیوه‌های حکمرانی مطلوب آب و تعدیل مصرف آب بخش کشاورزی، گفت: در حال حاضر با تراز منفی شدید آب‌های زیرزمینی مواجه هستیم که به دنبال آن، فرونشست زمین در نقاط مختلف کشور رخ داده است. این فرونشست‌ها به‌صورت نقطه‌ای در برخی مناطق تهران، کرج، اصفهان و شیراز و به‌طور کلی در اغلب استان‌های فلات مرکزی کشور مشاهده می‌شود و میزان آن در برخی نقاط به بیش از ۳۰ سانتی‌متر رسیده که بسیار نگران‌کننده است.

وی افزود: در سراسر کشور زیرساخت‌های حیاتی از جمله خطوط انتقال ریلی، جاده‌ای، برق، آب، گاز و نفت وجود دارد و این فرونشست‌ها همه این زیرساخت‌ها را تهدید می‌کند. علاوه بر این، با از بین رفتن تالاب‌ها و دریاچه‌ها نیز مواجه بوده‌ایم؛ بحرانی که نمونه بارز آن در دریاچه ارومیه و همچنین در نقاط مختلف کشور قابل مشاهده است. این شرایط موجب شکل‌گیری موج‌های گسترده مهاجرت شده و مخاطره‌ای جدی برای نسل‌های آینده کشور به شمار می‌رود.

رئیس دانشگاه تهران به گزارش ارائه شده به رئیس‌جمهور اشاره و اظهار کرد: طبق دستور رئیس‌جمهور تیمی در دانشگاه تهران برای بررسی مدیریت بحران آب و ارائه راهکارها و شورایی متشکل از همکاران دولت، استادان دانشگاه، کارشناسان برجسته و خبرگان صنعت آب تشکیل شد. این شورا طی حدود سه ماه فعالیت، گزارشی را تهیه و به دولت و رئیس‌جمهور تقدیم کرد.

امید اضافه کرد: مقرر شد با اجازه رئیس‌جمهور، شورای همکاری دولت و دانشگاه متشکل از استادان دانشگاه‌های مختلف کشور، کارشناسان و نمایندگان وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان برنامه و بودجه، دو راهبرد اصلی را دنبال کند.

وی توضیح داد: در این فرآیند، سیاست‌های کلی آب و محیط زیست ابلاغی مقام معظم رهبری، قوانین برنامه‌های پنج‌ساله توسعه به‌ویژه برنامه هفتم توسعه، اسناد بالادستی، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی مورد بررسی قرار گرفت.

رئیس دانشگاه تهران با بیان اینکه دانشگاه‌ها در این مطالعه همراهی داشتند و حتی از دیدگاه‌های استادان برجسته ایرانی مقیم خارج از کشور نیز استفاده شد، گفت: این شورا دو حوزه کاربردی یعنی آب کشاورزی و آب شهری را بررسی کرد که در نهایت دو گزارش از دل این بررسی‌ها استخراج شد. یکی از این گزارش‌ها به رئیس‌جمهور تقدیم شده و گزارش دوم نیز قرار است فردا ارائه شود.

وی توضیح داد: نادیده گرفتن اصول تصریح‌شده در اسناد راهبردی، ضعف‌های ساختاری در حکمرانی آب، فقدان نگاه جامعه‌نگر در برنامه‌های توسعه، ناهماهنگی سیاست‌های کشاورزی با الزامات پایداری آب، کارکرد ضعیف شورای عالی آب، مشارکت محدود بهره‌برداران، عدم بهره‌گیری از نظرات بخش خصوصی، ناتوانی در اجرای سیاست‌های مصوب، غلبه ملاحظات اقتصادی و سیاسی بر تصمیمات آبی و تعارض منافع نهادی از جمله عوامل ناکامی برنامه‌های پیشین بوده است.

امید با بیان اینکه نسخه نهایی این گزارش هفته آینده به رئیس مجلس شورای اسلامی ارائه خواهد شد، افزود: ۳۲ راهبرد به دولت پیشنهاد شده که ۲۰ راهبرد مربوط به حوزه آب کشاورزی و ۱۲ راهبرد مربوط به آب شهری است.

وی اظهار کرد: با وجود عمق و مزمن بودن این بحران، معتقدیم در کوتاه‌مدت نیز می‌توان با مجموعه‌ای از راهبردها و اقدامات کوچک، کشور را به اهداف برنامه هفتم توسعه در حوزه تنظیم آب نزدیک کرد.

وی نقش مجلس را در این مسیر بی‌بدیل خواند و گفت: بدون حمایت مجلس و لحاظ کردن این راهبردها در فرآیند تقنین، اجرای پیشنهادها امکان‌پذیر نخواهد بود.

رییس دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: راهبردهای ارائه‌شده در ۶ دسته طبقه‌بندی شده‌اند که بخشی از آن به ارتقای پایداری سرزمین و مواجهه با تهدیدات آب و محیط زیست اختصاص دارد. با وجود تأکید اسناد بالادستی بر مدیریت پایدار منابع آب و عدالت بین‌نسلی، این مفاهیم هنوز به‌صورت نظام‌مند در قوانین جاری نهادینه نشده‌اند.

وی با اشاره به قانون برنامه ششم توسعه گفت: قرار بود ناترازی ۱۱ میلیارد مترمکعبی آب برطرف شود، اما نه‌تنها این هدف محقق نشده بلکه شرایط بدتر شد. اکنون نیز در برنامه هفتم توسعه رفع ناترازی ۱۵ میلیارد مترمکعبی پیش‌بینی شده اما اگر مفاد قانون به‌درستی اجرا نشود، این هدف نیز محقق نخواهد شد.

وی یکی دیگر از محورهای اصلی گزارش را تعدیل مصرف آب در بخش کشاورزی عنوان و اظهار کرد: در حال حاضر تحویل حجمی آب در این بخش وجود ندارد و این موضوع یکی از چالش‌های اساسی است. همچنین ادامه کشت محصولات پرآب‌بر در فلات مرکزی کشور امکان‌پذیر نیست. حتی در فضای سبز شهری نیز شاهد کشت گسترده چمن هستیم که گیاهی پرمصرف و غیربومی است به‌طوری که تنها در تهران بیش از ۱۲۰۰ هکتار چمن وجود دارد.

امید، افزایش صادرات آب مجازی از طریق محصولات پرآب‌بر، مدیریت‌نشدن واردات و صادرات محصولات کشاورزی، نبود سازوکارهای اقتصادی مناسب از جمله قیمت‌گذاری آب و نظام یارانه‌ای و همچنین فقدان آمایش سرزمینی در حوزه آب شهری را از دیگر چالش‌های جدی برشمرد و گفت: توسعه صنایع آب‌بر در مناطق خشک فلات مرکزی و بارگذاری جمعیت در این مناطق، آینده کشور را با خطرات جدی مواجه کرده است.

رئیس دانشگاه تهران اضافه کرد: در برخی استان‌ها مانند خراسان رضوی و کرمان، مشارکت بهره‌برداران در مدیریت مصرف آب نتایج مثبتی به همراه داشته است. در ادبیات جهانی مدیریت بحران آب، انباشت پیروزی‌های کوچک به‌جای تحولات بزرگ اهمیت ویژه‌ای دارد و بسیاری از راهبردهای پیشنهادی ما نیز مبتنی بر اقدامات کوچک اما اجرایی است که بدون آسیب به امنیت غذایی قابل تحقق خواهد بود.

وی در جمع‌بندی بیان کرد: عبور از بحران آب دیگر یک انتخاب یا توصیه سیاستی نیست، بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر ملی است. بی‌توجهی به این بحران، نه‌تنها منابع طبیعی کشور بلکه امنیت ملی، انسجام اجتماعی و آینده نسل‌های این سرزمین را تهدید خواهد کرد.

وی درباره هدف اصلی این گزارش گفت: هدف گزارش این است که میزان برداشت از منابع آب تجدیدپذیر کشور به کمتر از ۶۰ درصد برسد تا سهم محیط زیست، آبخوان‌ها و تالاب‌ها حفظ شود.