آینده روشن گندم در بورس کالا

خبرگزاری تسنیم: مکانیزم قیمت تضمینی گندم یکی از جدیدترین شیوه‌های حمایتی از بخش کشاورزی در ایران و جهان است که می‌تواند به افزایش تولید، بهبود کیفیت محصول، هدفمندکردن یارانه‌های تخصصی به این بخش و همچنین کاهش بار مالی دولت کمک بسزایی کند.

معاملات قیمت تضمینی گندم هم اکنون از مصوبات مهم دولت به شمار می‌رود که از سال آینده در بستر بورس کالای ایران اجرایی خواهد شد. توانمندی‌های بورس کالا در کنار نیاز به حمایت از بخش کشاورزی در کنار تجربیات پیشین پتانسیل موفقیت این شیوه معامله را برجسته ساخته اگرچه به نگاه مثبت و جدی تصمیم سازان اقتصادی مخصوصاً در بخش کشاورزی نیاز دارد.

به جرأت می‌توان گفت: برای موفقیت حداکثری این شیوه معاملاتی به عرضه حداکثری گندم در بورس کالا نیاز داریم که می‌تواند بستری امن برای محصولات تولیدی در داخل کشور، کالا‌های وارداتی و محصولات تولید شده از گندم همچون آرد به شمار رود. این در حالی است که تولیدات مازاد بر نیاز داخلی در بازار صادراتی بورس کالا عرضه خواهد شد که توانمندی بازاریابی بین المللی این نهاد مالی می‌توان تضمین کننده موفقیت‌های بخش کشاورزی محسوب شود.

با توجه به چارچوب‌های رسمی قیمت گذاری و همچنین نوسان قیمت‌های جهانی، ساز و کار‌های قانونی بورس کالا به معنای رهایی از برخی الزامات قانونی و دستورالعمل هاست که برای فعالان این بازار یک مزیت جدی خواهد بود. این در حالی است که نوسان قیمت‌های جهانی در کنار چارچوب‌های قیمت گذاری در بازار داخلی نیز به ایجاد یک بستر منعطف معاملاتی نیاز دارد که بتواند در کوتاه مدت در برابر تکانه‌های قیمتی و نوسان حجم عرضه و تقاضا ایفای نقش کند. پتانسیل ایجاد ابزار‌های نوین مالی، تأمین مالی بخش کشاورزی و حمایت از تقویت حجم معاملات و امنیت عرضه از مواردی است که در معاملات گندم در بورس کالا مستتر بوده و هست و در صورت حمایت از این ساز و کار معاملاتی از حالت بالقوه، به حالت بالفعل بدل خواهد شد.

ذات نوسان قیمت‌ها در بازار‌های جهانی نکته‌ای است که نمی‌توان از اهمیت آن غافل شد اگرچه در شرایط فعلی قیمت‌های جهانی کاهش جدی داشته، ولی تکانه‌های رشد قیمتی در ماه‌های اخیر از احتمال تغییر فاز این بازار خبر می‌دهد. رخدادی که نیاز به توجه بیشتری داشته و البته به مکانیزم‌های منعطفی برای مدیریت این شرایط نیاز خواهد داشت.

با توجه به نوسان قیمت‌های جهانی و برخی واقعیت‌های در تولید محصولات کشاورزی می‌توان گفت که بورس‌های کالایی بهترین بستر برای مدیریت و حمایت از تولید در بخش کشاورزی است که تجربه بسیاری از کشور‌ها نیز چنین ادعایی را اثبات می‌کند. ذات توسعه معاملات محصولات کشاورزی در بورس‌های کالایی در جهان اتفاقی نیست، زیرا مزیت‌های گسترده آن به قدری بوده که کشور‌های پیشرو در این حوزه غالب توجه خود را بر این رویکرد معاملاتی معطوف کرده اند.

البته چارچوب قیمت‌های تضمینی نیاز به رصد واقعیت‌های قیمتی در بازار‌های جهانی دارد که در این گزارش به نوسان قیمت‌های گندم در جهان و شرایط بهینه معاملاتی در چارچوب قیمت تضمینی در بورس کالای ایران پرداخته شده است.

نوسان بهای گندم در بازار‌های جهانی

نوسان قیمت‌های جهانی گندم فاکتوری مهم در وضعیت این بازار است اگرچه بررسی و تحلیل شرایط رایج در جهان در مقایسه با وضعیت بازار داخلی تا حدودی تحلیل را دشوار می‌سازد. تفاوت عمیقی که بین قیمت‌های داخلی و نرخ‌های جهانی گندم وجود دارد را می‌توان در یک بند قانونی مهم ارزیابی کرد که در قیمت گذاری قیمت‌های تضمینی مؤثر بوده و هست. همه ساله قیمت‌های خرید تضمینی و یا حتی قیمت تضمینی بر اساس تورم افزایش می‌یابد و این شرایط موجب شده تا رابطه مستقیمی بین قیمت‌های جهانی و نرخ‌های داخلی وجود نداشته باشد.

این در حالی است که فراز و فرود حجم تولید گندم و سایر محصولات کشاورزی در بازار داخلی موجب شده تا باز هم در زمینه غلات مختلف شاهد واردات باشیم که اهمیت توجه به نوسان قیمت‌های جهانی را باز هم برجسته می‌سازد. از سوی دیگر ذات عرضه گندم و آرد صادراتی در بورس کالا و همچنین واردات گندم از سایر کشور‌ها و صادرات آرد به کشور‌های همسایه باز هم توجه به نوسان قیمت‌های جهانی و ترسیم دورنمای آن را می‌طلبد.

بهای گندم به صورت کلی از سال ۲۰۱۲ تاکنون در یک مسیر کاهشی قرار داشته و دارد. این شرایط را باید به دلایل مختلف مورد بررسی قرار داد اگرچه در هفته‌ها و ماه‌های اخیر تکانه‌های جذاب و مهمی برای رشد قیمت‌ها به ثبت رسید که احتمال تغییر فاز قیمتی را برجسته‌تر می‌سازد.

این در حالی است که اغلب بازار‌های کالایی در ماه‌های اخیر تغییر قیمت را تجربه کرده اند که ذات قرابت قیمتی بازار‌های کالایی با یکدیگر احتمال بهبود وضعیت بازار گندم و سایر غلات را تقویت می‌کند. رشد قیمت‌های جهانی نفت خام، افزایش هزینه تولید و حمل و نقل به تبعیت از افزایش بهای نفت خام و سایر حامل‌های انرژی، رشد تولید ناخالص داخلی در جهان و تقویت تقاضای بسیاری از محصولات کشاورزی و مواد غذایی و در نهایت کاهش بارش باران در آمریکا مواردی بود که می‌تواند در تغییر فاز نرخ‌های جهانی گندم تأثیرگذار باشند.

البته در کوتاه مدت کاهش بارش در آمریکا موجب شده تا احتمال کاهش رشد محصولات کشاورزی در کشت‌های پاییزه این کشور افزایش یابد که خود به منزله برتری تقاضا بر عرضه‌ها و سیگنال‌هایی از رشد قیمتی خواهد بود. جرقه‌های مهم رشد قیمت‌های اخیر در بازار گندم را می‌توان متأثر از این سیگنال به شمار آورد.

دلیل اصلی کاهش قیمت گندم و سایر غلات در جهان را می‌توان در دو رویکرد اصلی مورد توجه قرار داد؛ افزایش حجم تولید کشور‌هایی با عرض جغرافیایی بالا همچون روسیه و کانادا و همچنین افزایش حجم تولید به دلیل افزایش بارش باران و طوفان‌های موسمی که درنهایت به رشد بارش در کشور‌های مهمی از جهان منجر شده است.

در خصوص کشور‌های همچون روسیه و کانادا باید به گرم شدن زمین اشاره کرد، زیرا بسیاری از مناطق یخ زده در این دو کشور پهناور به نقاطی حاصل خیز بدل شده و زمینه برای افزایش تولید را فراهم آورده است. اما در خصوص روسیه تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۴ موجب شد تا مدیران اقتصادی این کشور به منظور مقاوم سازی اقتصاد روسیه به افزایش جدی کشت غلات و مواد غذایی بپردازند که همین رخداد رشدی جدی را در حجم تولید و کیفیت غلات روسیه ایجاد کرده است تا جایی که هم اکنون روسیه را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان غلات می‌شناسیم.

تمامی این شرایط در کل به کاهش نسبی قیمت‌ها منجر شده است اگرچه عرف این بازار از خوش بینی به رشد نرخ در روز‌های سرد سال حکایت دارد. نگاهی به نمودار‌های قیمتی نیز نشان دهنده احتمال رشد قیمت هاست که می‌تواند به تقویت جذابیت معاملات داخلی و صادراتی گندم و آرد منتهی شود.

قیمت تضمینی بر پایه کشف نرخ آزادانه

همان گونه که عنوان شد بهای گندم در بازار‌های جهانی به نسبت یکی از کمترین قیمت‌ها از سال ۲۰۱۲ تاکنون است که این واقعیت در نمودار نوسان قیمت گندم به وضوح مشاهده می‌شود. با توجه به این تغییر جدی نرخ در کنار بهبود قیمت‌ها در اغلب بازار‌های کالایی در جهان، احتمال رشد مجدد بهای گندم اصلاً دور از ذهن نیست اگرچه، اما و اگر‌های خاص خود را داراست. این در حالی است که مکانیزم خرید تضمینی در چارچوب‌های قیمت گذاری خاصی تعیین می‌شود و رشد قیمت‌ها متناظر با افزایش تورم تغییر خواهد کرد.

با توجه به این واقعیت قیمت‌های رسمی باید گفت که اگر قیمت‌های جهانی رشدی جدید را تجربه کند، ناکارایی خرید تضمینی از لحاظ نوسان قیمت‌ها خودنمایی خواهد کرد. از سوی دیگر پتانسیل‌های معاملاتی در بورس کالا به گونه‌ای است که می‌توان نرخ‌های کشف شده را پایه تسویه وجوه لحاظ کرد یعنی هر قیمتی که کشف شود فارغ از ساز و کار‌های اداری و رسمی، برای تمامی فعالان بازار و حتی بخش‌های دولتی قابل قبول است و نیازی به برگزاری تشریفات قانونی وجود ندارد. این شرایط ابزار بزرگی را در اختیار بخش کشاورزی قرار می‌دهد که نوسان قیمت‌ها را همپای رشد قیمت‌های جهانی پذیرا باشد. این در حالی است که قیمت‌های داخلی اغلب با قیمت‌های جهانی و در یک سمت و سو نوسان می‌کند بنابراین خریداران اصلی گندم هم در نهایت به قیمت‌های کشف شده در بورس کالا تمکین خواهند کرد.

این شرایط در زمانی که قیمت‌های جهانی از نرخ‌های داخلی کمتر است هم صادق خواهد بود، زیرا تفاوت در کیفیت تولیدات به معنی تفاوت در نرخ است و آن دسته از محصولاتی که از کیفیت بالاتر برخوردار هستند، قطعاً قیمت بیشتری را تجربه می‌کنند.

این وضعیت یعنی اختلاف نرخ به نسبت تفاوت در کیفیت یکی از پاشنه‌های آشیل خرید تضمینی به شمار می‌رود، زیرا در نهایت کالا‌های با کیفیت به سمت معامله در بورس کالا متمایل شده و وضعیت قیمتی و معاملاتی بهتری را در بر خواهند داشت.

حال که مکانیزم کشف قیمت آزادانه در بورس کالا مهیاست و همچنین مکانیزم قیمت تضمینی هم به مدد کشاورزان آمده است شرایطی ایده ال برای معامله گندم و سایر محصولات کشاورزی مشابه را شاهد هستیم که می‌تواند به مثابه ابزاری نامحدود برای حمایت از تولید و همچنین کاهش بار مالی دولت و مشارکت حداکثری بخش خصوصی به شمار رود.

تجربه‌های جهانی حمایت از بخش کشاورزی و پتانسیل‌های بورس کالا

یارانه‌های هدفمند، شفافیت معاملات، توجه به بازار‌های رسمی، توانمندکردن بخش کشاورزی و همچنین سیاست‌های تعرفه‌ای مواردی است که در جهان برای حمایت از بخش تولید در کشاورزی مطرح شده است که در گزارش‌های گوناگونی توسط فائو، بانک جهانی، سازمان ملل و بسیاری از نهاد‌های بین المللی به رشته تحریر در آمده است.

این در حالی است که شاه بیت تمامی این تجربیات و سیاست گذاری‌ها بر بازار آزاد معاملاتی در داخل کشور‌ها و البته مدیریت هدفمند یارانه‌ها تعریف شده است.

چنین رویکردی در اغلب کشور‌های صنعتی و برجسته در جهان مورد پیگیری قرار گرفته و همچنین اقتصاد‌های نوظهور همچون هند، برزیل و آفریقای جنوبی این بار از مسیر بورس‌های کالایی سیاست‌های حمایتی را تعقیب می‌کنند. البته در تاریخچه فعالیت‌های کشور‌های توسعه یافته‌ای همچون آمریکا نیز توجه به بورس‌های کالایی اهمیت ویژه‌ای داشته است. قطعاً اتفاقی نیست که ذات توسعه اغلب بورس‌های کالایی در جهان از بستر بازار محصولات کشاورزی گذر کرده است مخصوصاً در بورس کالایی شیکاگو موسوم به CME می‌توان این روند کلی را با صراحت بیشتری مورد ارزیابی قرار داد.

با توجه به تجربیات جهانی، قطعاً توسعه بخش کشاورزی و مدیریت تولید، مصرف و حمل و نقل نیز در کشورمان از بستر بورس کالای ایران گذر خواهد کرد و نمی‌توان توسعه کشاورزی را فارغ از معاملات در بورس کالا با محوریت ابزار‌های مالی مورد بحث و بررسی قرار داد.

ورود گسترده عرضه‌های گندم به بورس کالا می‌تواند جایگاه ابزار‌های مالی را در این معاملات توسعه دهد و پتانسیل استفاده از اوراق سپرده کالایی، صندوق‌های کالایی و حتی تعریف اوراق بهادار مبتنی بر عرضه با محوریت تأمین مالی را بازتعریف خواهد کرد. باز هم تجربیات جهانی نشان داده است که ساده‌ترین راه مدیریت این بازار و حتی بازار‌های مشابه عبور از بستر بازار آزاد با معاملات شفاف است که تمامی این خوش بینی‌ها در بورس کالای ایران وجود دارد.

به جرأت می‌توان گفت که بورس کالای ایران در مقایسه با بورس شیکاگو به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازار‌های جهانی محصولات کشاورزی چیزی کم ندارد و تفاوت اصلی در شیوه‌ها و کیفیت تولیدات و حجم عرضه هاست.

این واقعیت مهم را باید به صراحت مورد پذیرش قرار داد آن هم در شرایطی که بار مالی معاملات خرید تضمینی برای دولت به یک ابهام بدل شده و فاصله گرفتن از آن منافع بخش‌های بسیاری از افراد و حتی صنایع را در بر دارد.

بهترین ساز و کار حمایت از تجارت بخش کشاورزی و امنیت عرضه

سال جاری کشور ایران در زمینه تولید گندم به خودکفایی رسید که قطعاً موفقیت بزرگی برای این بخش مهم و حتی اقتصاد کشور به شمار آورد.

این در حالی است که فراز و فرود بارش واقعیتی غیرقابل انکار است و به معنی آن خواهد بود که حجم تولید و عرضه گندم در کشور متغیر بوده و هست اگرچه باز هم بخش اعظم نیاز کشور در داخل تولید خواهد شد. این موارد نیاز به یک ساز و کار تجاری کارآمد و مورد اعتماد را خاطرنشان می‌سازد که بتواند در بازه‌های زمانی مختلف از انعطاف پذیری کافی برخوردار باشد.

حال در شرایطی که تقاضای گندم در کشور به یک مهم بدل گشته و هیچ وقفه‌ای در زمینه عرضه پذیرفتنی نیست باید پیش از وقوع هر وقفه‌ای به فکر آرامش بازار باشیم. پاسخ به این نیاز به سادگی در بورس کالای ایران وجود دارد که بر پایه تجربیات سایر کشور‌ها و چارچوب کلی در زمینه فقه اسلامی و قانون تعریف شده است.

استفاده از ابزار‌های مالی که هم اکنون تعریف شده، در قوانین به آن اشاره شده و هم اکنون تمامی آن‌ها کم و بیش در حال اجراست در بورس کالای ایران وجود دارد. صندوق‌های کالایی، ابزار‌های مالی همچون اوراق سپرده کالایی، معاملات مشتقه، ساز و کار قیمت تضمینی و انبار‌های پذیرش شده همگی در بورس کالای ایران در دسترس است و می‌تواند تمامی بخش‌های تجاری در معاملات گندم را در اقصی نقاط کشور پوشش دهد.

برای موفقیت حداکثری این ساز و کار‌های معاملاتی در چارچوب قیمت تضمینی عرضه تمامی گندم مورد نیاز کشور در بورس کالای ایران قطعاً میان بر بسیار مهمی به شمار می‌رود که می‌تواند تمامی نیاز کشور را پوشش دهد. به صورت دقیق‌تر ورود تمامی گندم تولیدی بخش کشاورزی به بورس کالای ایران زمینه امن و مناسبی را برای تأمین نیاز‌ها با تکیه بر تقاضای واقعی کشور را پدید می‌آورد آن هم در شرایطی که پتانسیل عرضه گندم وارداتی و حتی گندم صادراتی در بورس کالا نیز فراهم است.

این در حالی است که کشف نرخ عادلانه نیز برای تمامی فعالان بازار فراهم است و پس از طی مراحل پذیرش و ثبت در بورس کالا می‌توان بهترین کالا را بر پایه قیمت، استاندارد سازی و کیفیت و حتی مکان تحویل از بین عرضه‌ها گلچین کرد. این شرایط حتی در خصوص محصولات تولیدی از گندم مخصوصاً آرد نیز صادق است و پس از پوشش نیاز داخلی پتانسیل صادرات به کشور‌های مختلف با کمترین هزینه بازاریابی فراهم خواهد بود. از سوی دیگر این پتانسیل وجود دارد که بخشی از اطلاعات معاملات در بستر بورس کالا به صورت محرمانه تلقی شود و با فرض ورود تقاضای واقعی عرضه فیزیکی آن به ثبت برسد.

در کنار این موارد با فرض اعتماد از موجودی انبار‌ها می‌توان به ایجاد معاملات مشتقه نیز همت گماشت یعنی با فرض نوسان قیمت‌ها و برنامه ریزی تولید، از هم اکنون می‌توان برای کالایی که در آینده عرضه خواهد شد نیز بازاریابی کرد و بر پایه این داد و ستد آتی پتانسیل تأمین مالی بخش کشاورزی نیز پدید می‌آید.

تمامی موارد ذکر شده بسته‌ای از توانمندی‌های بورس کالا در خصوص معاملات گندم در چارچوب قیمت تضمینی است اگرچه موفقیت‌های حداکثری آن به عرضه حداکثری در بورس کالا نیاز دارد. جذابیت‌های معاملاتی در این شیوه به قدری برجسته است که نمی‌توان آن را برای دورنمای اقتصادی بخش کشاورزی نادیده گرفت. رخدادی که در اغلب کشور‌های مهم تجربه شده و تقریباً همیشه موفق بوده است.