| |
سیل، تالاب‌ها را از لیست قرمز خارج کرد
روزنامه ایران: یکی از خبرهای امیدوارکننده‌ای که این روزها به گوش می‌رسد، احیای برخی تالاب‌های خشک شده است. آن‌طور که مسئولان محیط زیست و کارشناسان می‌گویند وضعیت اکثر تالاب‌های کشور بسیار مناسب است و البته این شامل حال همه تالاب‌ها نمی‌شود.
هامون شاید شاخص‌ترین تالاب خشک شده‌ای باشد که این روزها همچنان یک تالاب مرده معرفی می‌شود! اما گاوخونی، هورالعظیم و تالاب‌های دریاچه ارومیه، تالاب‌های برجسته‌ای هستند که پر آب شدن آنها یک اتفاق بی‌نظیر در حوزه محیط زیست محسوب می‌شود. گاوخونی اصفهان بعد از 15 سال و میقان اراک بعد از 40 سال خشک سرانجام احیا شدند و حالا لحظه شماری برای بازگشت پرندگان به این تالاب‌ها آغاز شده است.
به‌گفته اسماعیل کهرم، 252 تالاب برجسته کشور پیش از این بارندگی سیل‌آسا، در وضعیت قرمز یا همان خطر قرار داشتند و هم‌اکنون وضعیت اکثر آنها مطلوب شده است. اما آیا این امیدواری دائمی است و نباید نگران وضعیت تالاب‌ها در آینده شد؟!
کهرم با اشاره به اینکه تالاب‌ها بعد از سیل هریک با توجه به موقعیت جغرافیایی‌شان، سیراب شده‌اند، به «ایران» می‌گوید: «البته همه تالاب‌های کشور پر آب نشده و تالابی مثل نئور در ارتفاعات اردبیل طبیعتاً از این موهبت بی‌بهره ماندند. اما در مقابل بیشتر تالاب‌هایی که در مناطق پست قرار داشتند، احیا و پر آب شدند.
متأسفانه همه تالاب‌های کشور پیش از بارندگی در لبه یا در خط خشکی و از بین رفتن بودند. مثلاً تالاب دریاچه ارومیه کاملاً خشک شده بود. اما الان همه تالاب‌های درجه یک احیا شده‌اند، اگرچه مدتی طول می‌کشد تا این تالاب‌ها به عملکرد سابقشان برگردند و گونه‌های گیاهی و جانوری در این تالاب‌ها زنده شوند.»
سؤال مهم‌تر این است که تالاب‌ها در زندگی ما چه نقشی دارند. بیشتر مردم از تالاب یک تصور تفریحی و دیدنی دارند، درحالی که مهم‌ترین نقش یک تالاب، جلوگیری از ایجاد ریزگردهای دوباره است. با این توصیف آیا تابستان امسال یک سال بدون گرد و غبار و ریزگرد برای مردم خواهد بود؟!
کهرم به این سؤال این‌طور پاسخ می‌دهد: «اهمیت تالاب مثل یک گوسفند برای آدم‌هاست. یعنی همه چیز آن مفید و قابل استفاده است. خاک آن، بهترین خاک کشاورزی است. آب، نیزار، پرنده و ماهی‌های آن هم خاصیت جداگانه‌ای دارند. بنابراین وقتی یک تالاب همچون انزلی احیا می‌شود، همه اجزای آن برای انزلی چی‌ها قابل استفاده است. یا تالاب هورالعظیم در مرز میان ایران و عراق!
ضمن آنکه وقتی آب اضافه تالاب سرریز می‌شود، مهم‌ترین نتیجه آن پر آب شدن سفره‌های آب زیرزمینی و انتقال آن به سمت زمین‌های کشاورزی است. جالب اینکه همین تالاب‌ها، جلوی خسارات بیشتر سیل را گرفتند. یکی از کارکردهای تالاب، متوقف کردن سرعت سیل و تلطیف هواست. شما ببینید تا وقتی هامون زنده بود، شهر زابل از خطر ریزگردها در امان بود، اما به محض خشک شدن، بادهای 120 روزه زابل، باران شن و خاک را روی سر مردم ریخت.
همان زمان در دولت اصلاحات، فقط 10 میلیاردتومان برای بیرون آوردن خانه‌های مردم از زیر شن و خاک هزینه شد. متأسفانه هامون هم‌اکنون خشک است و به‌گفته کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست، امیدی هم به احیای آن نیست!
به‌گفته این کارشناس محیط زیست، حفظ تالاب‌ها در شرایط کنونی بسیار مهم است و اگر مدیریت آن مثل آنچه تا به امروز انجام شده، ادامه یابد، امیدی به زنده ماندن آنها تا تابستان امسال نیست. حفر معدن در وسط تالاب میقان اراک یکی از نمونه‌های مدیریت ما در تالاب‌هاست که موجب شد با ساخت جاده در وسط تالاب و آب‌انبار زیر آن، تالاب میقان خشک شود! یا انتقال آب از تالاب به سمت زمین‌های زراعی یکی از اشتباهات محرز بود؛ اشتباهی که موجب شد کانال 14 کیلومتری از دریاچه پریشان کشیده شده و بعد همان زمین‌های زراعی هم دوباره خشک شود.
ما نباید آب تالاب را به سمت زمین‌های زراعی انتقال دهیم یا ازنیزار برای چرای دام بیش از ظرفیت استفاده کنیم.
کهرم
با بیان اینکه سالانه، 30 میلیارد متر مکعب تبخیر می‌شود، می‌گوید: با این
توصیف نگرانی برای تبخیر آب تالاب‌ها جدی است. البته شرایط اقلیم و آب و
هوا در تابستان هم مهم است. زمانی سازمان ملل قرار بود مرکز بررسی تالاب‌ها
را در رامسر راه‌اندازی کند، اما مشکلاتی موجب شد تا این مرکز به رم برود.
آنها از طریق تصاویر ماهواره‌ای، وضعیت تالاب‌ها را رصد می‌کنند، رنگ تالاب‌ها نشاندهنده آب و پوشش گیاهی آن است. آخرین اخبار پیش از بارندگی اخیر، تالاب‌های ایران را افسرده نشان می‌داد. اما حالا با این فرصت طبیعی، وضعیت تغییر کرده است.
سدسازی عامل خشکی تالاب‌ها است
«ابوالفضل آبشت» مدیر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران هم با تأیید پر آب شدن تعداد زیادی از تالاب‌های کشور به «ایران» می‌گوید: «اغلب تالاب‌های ما دچار خشکسالی طولانی مدت بودند و آب نداشتند، اما پس از بارندگی‌ها و سیل اخیر، پر آب شدند. با اینکه سیل خسارت زیادی به مردم وارد کرد، اما جاری شدن آن منجر به پر شدن تالاب‌ها و نجات آنها از خشکسالی شد.
وی افزود: «به‌طور مثال، تالاب «چغاخور» در استان چهارمحال و بختیاری به‌طور صددرصد آبگیری شد. حجم آب این تالاب در سال گذشته 14 میلیون متر مکعب بود که درحال حاضر به 208 میلیون متر مکعب رسیده است. همچنین، شاهد افزایش 36 سانتیمتری دریاچه ارومیه و افزایش 46 درصدی میزان بارندگی در این منطقه بودیم.»
به‌گفته مدیر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، آب در تالاب «گندمان» در استان چهارمحال و بختیاری آنقدر بالا آمده که حتی سرریز کرده و به زمین‌های زراعی رسیده است. تا جایی که پس از مدت‌ها شاهد حضور پرنده‌های مهاجر در این تالاب به‌دنبال بارش‌های اخیر بوده‌ایم. آبشت از احیای تالاب «قوپی باباعلی» واقع در استان آذربایجان غربی خبر می‌دهد و می‌گوید: این تالاب در لیست قرمز خشکسالی محیط زیست بود اما خوشبختانه پس از بارش‌های اخیر 70 درصد آبگیری شد و حتی چشمه‌های اطراف آن پرآب شدند.
او می‌افزاید: حتی «جازموریان» به‌عنوان یک تالاب فصلی که همیشه پرآب نیست هم پس از بارش‌های اخیر، 15 درصد آن احیا شد. این تالاب که حدود 3 هزار متر مربع وسعت دارد، پس از سیل مرطوب شده و بخشی از آن به طور کامل احیا شده است. همچنین شاهد رسیدن عمق تالاب صالحیه البرز به بیش از یک متر و حضور پرنده‌های بالکان در آن هستیم.
حجم بارندگی‌های اخیر آنقدر بالا است که آبشت از پر شدن تالاب میقان اراک پس از 40 سال خبر می‌دهد و می‌گوید: «در حال حاضر این تالاب حدود صددرصد آبگیری شده است که وجود این میزان آب در آن بی‌سابقه است. البته این وضعیت محدود به تالاب‌هایی که گفته شد نمی‌شود و تقریباً همه تالاب‌های کشور پرآب شدند.» آبشت، سدسازی‌های سال‌های اخیر را مهم‌ترین دلیل خشکسالی تالاب‌ها می‌داند و می‌گوید: «تا قبل از سدسازی‌ها، همه تالاب‌ها پرآب بودند و پس از ساخت آنها خشک شدند.
سد‌ها به‌عنوان مانعی عمل می‌کنند که اجازه نمی‌دهند آب به تالاب‌ها برسد. به همین علت، تنها راه پر شدن تالاب‌ها جاری شدن سیلاب در شهر‌ها و روستاها است.» او ادامه می‌دهد: به گفته کارشناسان دوره بازگشت سیل‌های اخیر در کشور، هزار ساله است. بنابراین سیل اخیر هر هزار سال یک بار اتفاق می‌افتد. بر همین اساس، وضعیت پرآبی تالاب‌ها دائمی نیست و اگر بدرستی مدیریت نشود دوباره دچار خشکسالی می‌شود.
مدیر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران با اشاره به اینکه ایران دارای اقلیم گرمی است، تأکید می‌کند: «در این زمان محیط زیست و انجمن‌ها باید حقابه‌های مربوطه را از سد‌ها بگیرند. در غیر اینصورت با شروع فصل گرما و تبخیر آب‌ها دوباره تالاب‌ها دچار خشکسالی می‌شوند.»
