تورم، ارزش یارانه نقدی را چقدر کاهش داد؟

روزنامه ایران: پس از گذشت 103 ماه واریز یارانه نقدی 45 هزار و 500 تومانی برای هر ایرانی، نفوذ و تأثیر یارانه‌ای که با این قانون به مردم پرداخت می‌شود، تغییر زیادی پیدا کرده است، به طوری که محاسبات نشان می‌دهد که هم‌اکنون ارزش واقعی این یارانه به 8 هزار تومان رسیده است.

بررسی ارزش و تأثیر یارانه نقدی در بیش از 8 سالی که پرداخت می‌شود و ماهانه 3 هزار و 400 میلیارد تومان ارزش دارد، وقتی با نرخ تورم این سال‌ها تعدیل شود، ارقام تازه‌ای به دست می‌دهد. با محاسبه یارانه‌ای که برای شهریور ماه واریز شده است مجموع یارانه‌ای که هر ایرانی (حدود 78 میلیون نفر) دراین مدت دریافت کرده‌اند به 4 میلیون و 686 هزار و 500 تومان می‌رسد. براساس گزارش‌های رسمی حجم یارانه‌های آشکار و پنهانی که در اقتصاد ایران در هر سال پرداخت می‌شود به 900 هزار میلیارد تومان می‌رسد که یارانه‌های نقدی (سالانه 42 هزار میلیارد تومان) سهم اندکی از آن دارد.

این درحالی است که همراه با کاهش ارزش و نقش یارانه‌های نقدی در زندگی مردم، بررسی میزان اصابت یارانه‌های غیرنقدی نیز حکایت از انحراف زیادی دارد، به گونه‌ای که در بخش بنزین یارانه‌ای که ثروتمندان دریافت می‌کنند 23 برابر فقراست و این رابطه برای برق، گاز، کالاهای اساسی و دارو به ترتیب به 3.6 برابر، 2.5 برابر، 4.7 برابر و 19.5 برابر می‌رسد. بنابراین به‌نظر می‌رسد که ساختار یارانه‌ها در کشور نیازمند یک بازتعریف اساسی است. با محاسبه مجموع یارانه‌های پرداختی در کشور(900 هزار میلیارد تومان) سهم هر ایرانی سالانه نزدیک به 11 میلیون تومان و در هر ماه به 915 هزار تومان می‌رسد، این درحالی است که هم‌اکنون این اقشار پردرآمد هستند که بیشترین سهم را ازاین حجم کلان از یارانه‌ها می‌برند.

قانون هدفمند کردن یارانه‌ها در سال 1388 به تصویب رسید. مطابق ماده 7 این قانون دولت پس از اصلاح قیمت حامل‌های انرژی، آب، کارمزد جمع‌آوری و دفع فاضلاب، هدفمند کردن یارانه گندم، برنج، روغن، شیر، شکر، خدمات پستی، خدمات هواپیمایی و خدمات ریلی (مسافری)، می‌توانست یارانه‌ای در قالب پرداخت نقدی و غیرنقدی با لحاظ میزان درآمد خانوار نسبت به کلیه خانوارهای کشور به سرپرست خانوار پرداخت کند.

تا مهر 1389، فرم‌های اطلاعات اقتصادی برای دریافت یارانه نقدی از سوی بیش از 68 میلیون نفر در قالب حدود 20 میلیون خانوار تکمیل شد. از آذرماه سال 1389 پرداخت یارانه به افراد ثبت‌نام‌کننده در طرح آغازشد. اکنون بیش از 8 سال از پرداخت نقدی به خانوارها می‌گذرد و اظهار نظرهای متفاوتی درخصوص تعداد دریافت کنندگان، رقم واریزی و... وجود دارد.

براساس تازه‌ترین تحلیل کارشناسان مرکز آمار ایران، با اینکه در اواخر سال 1389 پرداخت یارانه نقدی به خانوارها آغاز شد ولی بتدریج به جمعیت یارانه بگیردر سال‌های ابتدایی افزوده شد.

نتایج دریافتی از طرح‌های آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی نشان می‌دهد در سال 1390سهم درآمد یارانه نقدی از کل درآمد یک خانوار شهری و روستایی به ترتیب 11 و 20 درصد بوده است. درحالی که در سال 1391 که جمعیت یارانه بگیر(نقدی) افزایش یافته است این سهم برای مناطق شهری و روستایی به 12 و 22 درصد افزایش یافته است. این سهم ازسال‌های 1392 به بعد روندی کاهشی داشته است. به‌طوری که در سال 1397 سهم یارانه نقدی از کل درآمد یک خانوار به‌طور متوسط در مناطق شهری 4 درصد و در مناطق روستایی 8 درصد است. بدین ترتیب می‌توان گفت سهم یارانه نقدی در درآمد خانوارهای شهری از سال 1390 تا 1397 حدود سه برابر کاهش یافته است.

مرکز آمار ایران در ادامه گزارش خود، با توجه به متفاوت بودن درآمد و تعداد افراد دریافت‌کننده یارانه نقدی در هر دهک، سهم یارانه نقدی دریافتی خانوارها در هر دهک نسبت به درآمد کل خانوار همان دهک را محاسبه کرده است. براین اساس برای دهک‌بندی درآمد خانوار، داده‌های درآمد کل خانوارها در سال 1397 از کم‌ترین درآمد تا بیشترین درآمد مرتب شده و پس از انجام گروه‌بندی دهگانه، در هر دهک متوسط درآمد کل خانوار آن دهک محاسبه شده است.

در سال 1397 در مناطق شهری و روستایی سهم یارانه نقدی در درآمد کل خانوار دهک اول به ترتیب 13 و29 درصد است. این سهم در دهک دهم در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 1 و 4 درصد است.

طبق گزارش‌های منتشر شده؛ مجموع یارانه‌های پرداختی در سال‌جاری به هزار و 300 میلیارد تومان می‌رسد که 987 هزار میلیارد تومان آن یارانه پنهانی است که به‌طور عمده در کالاهای اساسی و انرژی نهفته است. اما زمانی که ضریب اصابت یارانه کالاهای اساسی و دارو را میان دهک‌های مختلف بررسی می‌کنیم، انحراف بزرگی به چشم می‌خورد. همانگونه که اشاره شد نسبت بهره‌مندی ثروتمندان از یارانه کالاهای اساسی 4.7 برابر فقرا و یارانه داروی پردرآمدها 19.5 برابر فقراست.

درهمین راستا، در حالی که ضریب اصابت یارانه کالاهای اساسی برای دهک اول (فقیرترین) 0.04 است این ضریب برای دهک دهم (ثروتمندترین) به 0.19 می‌رسد. ضریب اصابت یارانه دارو نیز برای دهک اول 0.02 است که این ضریب برای دهک دهم به 0.39 می‌رسد.