۵ راهبرد فوق سری امام حسن عسکری (ع)

با اندک تحقیق و مطالعه‌ای در تاریخ اسلام و سرگذشت زندگانی امام حسن عسکری (ع) به خوبی می‌توان به این مطلب صحه گذاشت که این دوره از حیات امامت با سایر بازه‌های زمانی تفاوت فراوانی داشت. با توجه به موقعیت و جایگاه خاصی که امام حسن عسکری (ع) در بین مردم داشت، ایشان را در تمام شئون زندگی مورد مراقبت شدید قرار داده بودند، به طوری که هیچ گونه آزادی را برای این امام پارسا قائل نبودند. کما اینکه تمام ارتباطات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و دینی امام تحت اشراف سخت‌ترین بازرسی‌های اطلاعاتی و امنیتی حکومت وقت بود. ولی با این وجود امام حسن عسکری (ع) در این شرایط خفقان فعالیت‌های فوق سری در جهت تقویت جامعه شیعه و امدادرسانی فکری، فرهنگی و اقتصادی به پیروان خود به راه انداخته بودند.

۵ استراتژی و راهبرد فوق سری امام حسن عسکری (ع)

تلاش‌های بسیار ارزشمند علمی و فرهنگی

هر چند امام حسن عسکری (ع) تحت سخت‌ترین اشراف اطلاعاتی دستگاه حکومت عباسی قرار داشت، ولی با وجود همه آن فشار‌ها و خفقان سیاسی و اجتماعی شاگردانی تربیت کرده بود که کمک شایانی به نشر معارف اسلامی، شیعی و رفع شبهات شبهه افکنان و پاسخگویی به پرسشگران انجام دادند. شیخ طوسی تعداد این سربازان فرهنگی و فکری امام حسن عسکری (ع) را که به نوعی توانسته بودند از خرمن دانش و معرفت امام خوشه‌ای برچینند را بالغ بر ۱۰۰ نفر ذکر کرده است. (۱) برخی از این شخصیت‌های برجسته و علمی عبارتند از: احمد بن اسحاق قمی، ابوهاشم داود بن قاسم جعفری، عبدالله بن جعفر حمیری، ابو عمر و عثمان بن سعید عمری، ....

ایجاد شبکه فوق سری ارتباط با شیعیان

در زمان حیات امام حسن عسکری (ع) جامعه شیعی در مناطق گسترده، شهر‌های متعدد و فراوانی گسترش یافته بودند. شهر‌های بسیار مهمی همچون قم، آبه، نیشابور، سامرا، خراسان، یمن، ری، آذربایجان، کوفه، بصره، جرجان، بغداد، ... که در میان این مناطق، شهر‌هایی همچون سامرا، بغداد، نیشابور، قم و کوفه از از جایگاه ممتاز و استراتژی خاصی برخوردار بودند. (۲)

از طرفی این گستردگی و پراکندگی جغرافیایی حیات شیعی، وجود سازمان سری و ارتباطات مخفی را ایجاب می‌کرد که بتواند تحت مدیریت و راهبری امام، ارتباط شیعیان را به نوعی با حوزه امامت برقرار نماید، طبیعی است که در شرایط سخت امنیتی که دستگاه عباسی برای امام حسن عسکری (ع) به وجود آورده بود، این چنین راه ارتباطی بهترین راهی بود که می‌شد جامعه شیعی را رهبری و سازماندهی کرد. در این راستا در زمان امام نهم به بعد شبکه فوق سری ارتباطی وکالت و نصب نمایندگان در مناطق گوناگون طراحی و سازماندهی شد، این برنامه در زمان امام حسن عسکری نیز ادامه داشت. (۳)

فعالیت‌های فوق سری و سیاسی امام حسن عسکری (ع)

امام حسن عسکری (ع) علیرغم تمام محدودیت‌های دستگاه عباسی و کنترل‌های امنیتی که آن‌ها بر زندگی امام اعمال می‌کردند، یک مجموعه فعالیت‌های سری و سیاسی را رهبری می‌کردند. ولی با این وجود به خاطر رعایت اصول حفاظت و اطلاعات از ناحیه امام، این فعالیت سری هیچ گاه برای دستگاه خلافت آشکار نشد. چرا که در صورت آشکار شدن این موضوع علاوه بر ممانعت با حضرت با شدیدترین رفتار‌ها برخورد می‌کردند. در ادامه به یک مورد از این موارد اشاره می‌کنیم:

عثمان بن سعید عمری که یکی از صمیمی‌ترین و نزدیکان امام حسن عسکری (ع) به شمار می‌آمد، در جامعه تحت عنوان روغن‌فروشی فعالیت می‌کرد. یاران و شیعیان امام حسن عسکری (ع) اموال و وجوهاتی را که می‌خواستند به امام تحویل دهند را به «عثمان بن سعید عمری» می‌رساندند و او نیز آن‌ها را در ظرف‌ها و مشک‌های روغن قرار داده و به حضور امام می‌رساند. (۴)

حمایت و دستگیری مالی از پیروان و شیعیان

یکی از کار‌های مهمی که امام حسن عسکری (ع) در زمان حیات خود انجام می‌دادند. توجه به نیازمندان و برآورده کردن احتیاجات مالی آن‌ها بود که خود برکات و ثمرات فراوانی برای تقویت ارتباط شیعیان با دستگاه امامت داشت. در واقع تاریخ‌پژوهان بر این باورند که این فعالیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی امام موجب شده بود ضعفای جامعه اسلامی تحت فشار مالی و اقتصادی جذب دستگاه حکومتی و ستمگر عباسی نشوند. (۵)

برای نمونه در برخی منابع نقل شده است: «ابوهاشم جعفری» می‌گوید از نظر مالی در مضیقه بودم خواستم وضع خود را طی نامه‌ای به امام عسکری (ع) بنویسم، ولی خجالت کشیدم و صرفنظر کردم. وقتی که وارد منزل شدم امام ۱۰۰ دینار برای من فرستاد و طی نامه‌ای نوشت. هر وقت احتیاج داشتی، خجالت نکش و پروا مکن و از ما بخواه که به خواست خدا به مقصود خود می‌رسی. (۶)

آماده‌سازی شیعیان برای دوران غیبت

از آنجا که غائب شدن امام و رهبر هر جامعه‌ای یک حادثه بسیار سخت و غیر قابل تحمل است و باور کردن آن برای بسیاری سخت و مشکل جلوه می‌کند. از همان ابتدا پیامبر گرامی اسلام (ص) و حضرات معصومین (ع) سعی داشتند موضوع مهم غیبت را برای شیعیان و پیروان خود تبیین کنند. این موضوع بسیار مهم و استراتژیک در عصر امام هادی (ع) و همچنین امام حسن عسکری (ع) به طور جدی و ویژه‌ای دنبال می‌شد تا اینکه جامعه اسلامی را با فرهنگ انتظار و جامعه منتظر بیشتر آشنا کنند.

پی‌نوشت‌ها:

۱- رجال، المکتبه الحیدریه، ۱۳۸۱، ص۴۲۷.

۲-طبسی، شیخ محمد جواد، حیاه االامام العسکری، ص۲۲۳.

۳- مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، ص۶۳۳.

۴- شیخ طوسی، الغیبه، ص۲۱۴.

۵- مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، ص۶۳۹.

۶- شیخ مفید، ارشاد، ص۳۴۳.