مرگ مغزی تجاری‌سازان

دنیای اقتصاد: وضعیت تولید تجاری‌سازان کشور به هیچ وجه مساعد نیست، این مساله تبدیل به بار مضاعفی بر دوش شرکت‌های اصلی شده است. در حال حاضر ایران‌خودرو و سایپا با زیان انباشته هنگفتی روبه‌رو هستند که بخشی از این زیان به دلیل وضعیت آشفته تجاری‌سازان زیر مجموعه این شرکت‌ها است. آنچه مشخص است تجاری‌سازان در زمان طلایی برجام نیز نتوانستند طبق انتظاراتی که فضای حاصل از توافق جامع هسته‌ای برای شرکت‌های خودروساز ایجاد کرده بود، در انعقاد قراردادهای خارجی موفق عمل کنند. به این ترتیب نباید انتظار تغییر و تحولات جدی آن هم در اوج‌گیری تحریم‌ها از شرکت‌های یاد شده، داشت. همانطور که عنوان شد دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا سال هاست که بار هزینه‌ای دو شرکت تجاری‌ساز خود را بردوش می‌کشند به‌طوری‌که ‌هاشم یکه‌زارع، مدیرعامل پیشین ایران‌خودرو سه سال پیش در مجمع سالانه ایران‌خودرو با اشاره به زیان انباشته این شرکت یکی از دلایل اصلی در این زمینه را چالش تولید خودروهای تجاری طی سال‌های گذشته عنوان کرده بود. وی حتی در اظهار نظری دیگر، بر واگذاری شرکت تجاری تحت تابعه اش تاکید کرده بود.

حال با توجه به فراگیری تحریم‌ها و تاثیرگذاری آن بر خودروسازی کشور، هم اکنون دو شرکت ایران‌خودرودیزل و سایپا دیزل در شرایط سختی به‌سر می‌برند این در شرایطی است که هم اکنون دو شرکت یاد شده ظرفیت خالی برای تولید خودروهای تجاری دارند. پیش از این نیز با مطرح شدن ابرپروژه اسقاط خودروهای سنگین، فعالیت مجدد این دو شرکت و همچنین استفاده از ظرفیت خالی آنها برای جایگزینی محصولات سنگین فرسوده پیش بینی شده بود حال آنکه تحریم‌ها مانعی برای تحقق اهداف در نظر گرفته شده بود. حال این سوال مطرح است که آیا وضعیت تجاری‌سازان همیشه همین‌طور بوده؟ در این زمینه برخی از تجاری‌سازان مدعی هستند در دوران رونق خود نه تنها بار خاطر شرکت‌های مادر نبودند که یار شاطر بودند، حتی آنها معتقدند تجاری‌سازان در دوره رونق خود به شرکت‌های مادر نقدینگی تزریق می‌کردند. با تمام این احوال آمار و ارقامی که از سوی این شرکت‌ها در ارتباط با وضعیت تولید منتشر می‌شود گویای وضعیت نامساعد آنها است. چنانچه تغییری در روند تولید این شرکت‌ها ایجاد نشود، مشخص نیست تا چه زمانی منبع زیان انباشته خودروسازان خواهند بود. در این زمینه به نظر می‌رسد که مسوولان صنعتی کشور اگر نسخه نهضت داخلی‌سازی را برای سواری‌سازان می‌پیچند باید برای تجاری‌سازان نیز فکری کنند.در این زمینه خیلی از دست اندرکاران تولید محصولات تجاری به ادامه تولید به شرط حضور شرکای بین‌المللی تاکید می‌کنند. حال آنکه در شرایط کنونی به نظر می‌رسد این امر محقق نخواهد شد.

آمار تولید و چالش پیش‌رو

حال به وضعیت تولید دو شرکت تجاری‌ساز کشور می‌پردازیم. براساس گزارش ۶ ماهه‌ای که توسط ایران‌خودرو دیزل و سایپا دیزل به سازمان بورس ارائه شده است. این دو شرکت با افت تولید چشمگیری نسبت به سال گذشته مواجه شده‌اند. براساس این گزارش سایپا دیزل در ۶ ماهه ابتدای سال جاری تنها توانسته ۲۰۰ دستگاه از محصولات خود را در خطوط تولید نهایی کند. این میزان تولید چنانچه با آمار ۶ ماهه سال گذشته مقایسه شود، افت تولید ۹۰ درصدی را نشان می‌دهد. تجاری‌ساز زیر مجموعه شرکت خودروسازی سایپا توانسته بود در ۶ ماه نخست سال گذشته ۲ هزار و ۱۶ دستگاه از انواع محصولات خود را تولید کند. در شرایطی این خودروساز در سال ۹۷ توانسته بود از ظرفیت تولید خود استفاده ببرد که شاهد هستیم در سال ۹۸، از میان ۷ محصول حاضر در سبد محصولات خود تنها تولید دو محصول را در دستور کار قرار داده است. حال به سراغ وضعیت تولید در شرکت ایران‌خودرو دیزل می‌رویم. زیرمجموعه تجاری‌ساز ایران‌خودرو در مدت زمان ۶ ماهه‌ای که از سال ۹۸ گذشته توانسته ۵۷۷ دستگاه از انواع خودروهای تجاری حاضر در سبد محصولات خود را تولید کند. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته آبی پوشان پایتخت توانسته بودند ۹۵۱ دستگاه از محصولات سنگین خود را در خطوط تولید تکمیل کنند. بنابراین مقایسه این دو آمار تولید به ما نشان می‌دهد که زیر مجموعه تجاری‌ساز ایران‌خودرو با افت تولید ۳/ ۳۹ درصدی در این بخش روبه‌رو بوده است. البته این نکته نیز باید مورد توجه قرار بگیرد که در آمار ارائه شده توسط ایران‌خودرو دیزل به سازمان بورس شاهد هستیم که تولید آمبولانس، ون و وانت نیز آمده است. با اضافه کردن آمار این نوع خودرو، جمع تولید محصولات ایران‌خودرو دیزل در ۶ ماه ابتدایی سال جاری به هزار و ۸۷۰ دستگاه می‌رسد. این در حالی است که ایران‌خودرو دیزل با احتساب آمبولانس، ون و وانت در ۶ ماه ابتدایی ۹۷ توانسته بود ۴ هزار و ۲۵۳ دستگاه از محصولات خود را تولید کند. بنابراین افت تولید این تجاری‌ساز به ۵۶ درصد می‌رسد.

راهکار برون‌رفت از وضعیت فعلی

اما مسیر برون‌رفت از مشکلات تحریم در شرکت‌های تجاری‌ساز چیست ؟ در این زمینه حسن کریمی‌سنجری کارشناس خودرو به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید شرکت‌های تجاری‌ساز در شرایط فعلی با سه چالش روبه‌رو هستند. چالش اول مدنظر این کارشناس افت فضای کسب‌و‌کار در دوران تحریم است. آن طور که کریمی‌سنجری می‌گوید وضعیت حاکم بر اقتصاد کشور در دوران تحریم سبب شده تا کلیه فعالیت‌های عمرانی اعم از راه‌سازی، فعالیت‌های معدنی، ساختمان‌سازی و همچنین صادرات و واردات به کما برود. این مساله سبب می‌شود خودروهای تجاری کمتر مورد استفاده قرار گیرند و همین اتفاق روی وضعیت تولید و فروش تجاری‌سازان اثرگذار است. مساله دیگر که کریمی‌سنجری به آن اشاره می‌کند افزایش نرخ ارز است. این افزایش نیز به نوعی رهاورد تحریم‌هاست و سبب می‌شود قیمت تمام‌شده محصولات تولیدی در خطوط تولید شرکت‌های تجاری‌ساز افزایش یابد. این در حالی است که به دلیل کاهش فعالیت عملا بازار از متقاضی برای این خودروها خالی است. از دیگر سو در حالی شاهد افزایش قیمت هستیم که دست خریداران از دریافت هرگونه تسهیلاتی در این زمینه کوتاه است. در همه جای دنیا چرخ شرکت‌های تجاری‌ساز به کمک تسهیلات دهی به خریداران از طریق شبکه بانکی یا خود شرکت‌های تجاری‌ساز می‌چرخد. چالش تولید سومین چالش تجاری‌سازان است. همچنین چالش تولید به دلیل خروج شرکای خارجی و وابستگی به آنها اتفاق افتاده است. کریمی‌سنجری می‌گوید در حال حاضر پیدا کردن شرکای تجاری جدید با توجه به تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها تا حدودی غیرممکن به نظر می‌رسد. بنابراین برای گذر از شرایط تحریمی شرکت‌های تجاری‌ساز فعال باید به سمت طراحی یک پلت‌فرم مشترک حرکت کنند. این کارشناس در پاسخ به این سوال که آیا امکان طراحی پلت‌فرم در داخل کشور وجود دارد، می‌گوید برای طراحی پلت‌فرم نیاز به طراحی قوای محرکه داریم. در حال حاضر تولید موتور ۴۵۷ با عمق داخلی‌سازی بالا در داخل کشور امکان‌پذیر است. این کارشناس ادامه می‌دهد همچنین می‌توانیم گیربکس ZF را با توجه به تجربه‌ای که در داخل شرکت‌های تجاری‌ساز وجود دارد، به تولید انبوه برسانیم. این کارشناس تصریح می‌کند شرکت‌های اکسل‌ساز فعال در کشور وجود دارند که در شرایط فعلی می‌توانند به کمک تجاری‌سازان بیایند. کریمی‌سنجری تاکید می‌کند طراحی پلت‌فرم مشترک علاوه بر اینکه سبب حل معضل شرکت‌های تجاری‌ساز در خطوط تولید می‌شود، قیمت تمام‌شده را به میزان قابل ملاحظه‌ای نیز کاهش می‌دهد. این کارشناس معتقد است کلید حل چالش تجاری‌سازان در شرایط فعلی اجماع برای تولید پلت‌فرم مشترک است. البته کریمی‌سنجری معتقد است تجاری‌سازان در بعد مدیریت و بازاریابی نیز مشکلات عدیده‌ای دارند که وزارت صمت به‌عنوان متولی کلان صنعت خودرو باید فکری به حال این دو چالش نیز بکند. در این بین محمدرضا آقایی رئیس هیات‌مدیره شرکت سایپا دیزل نیز در ارتباط با راهکار شرکت‌های تجاری ساز برای برون‌رفت از وضعیت فعلی به خبرنگار ما می‌گوید راهکار اول پیدا کردن شرکای جدید و همچنین تحکیم روابط با شرکایی است که پیش‌تر با تجاری‌سازان داخلی همکاری می‌کردند. وی تاکید می‌کند که این راهکار می‌تواند به‌عنوان راهکاری کوتاه‌مدت مدنظر مدیران تجاری ساز قرار گیرد. آن طور که آقایی می‌گوید در راستای این راهکار می‌توان راهکار دوم را نیز تعریف کرد. راهکار دوم افزایش عمق داخلی‌سازی محصولات تجاری است. البته داخلی‌سازی برای تجاری‌ها با توجه به تیراژ کمی که این خودروها دارند، تبدیل به پاشنه آشیل آنها برای داخلی‌سازی محسوب می‌شود. رئیس هیات‌مدیره سایپا دیزل در ادامه اظهارات خود به نقش نقدینگی برای به جریان انداختن راهکار اول تاکید می‌کند و می‌گوید در حال حاضر تجاری‌سازان از وضعیت مناسب نقدینگی برخوردار نیستند. همین مساله سبب شده آنها در ترخیص قطعات مانده در گمرک با چالش‌هایی روبه‌رو شوند همچنین برای سفارش‌گذاری‌های جدید نیز دستشان بسته باشد. چالش نقدینگی در شرایطی گریبان تجاری‌سازان را گرفته است که آنها بدهی‌های سنگینی نیز به سیستم بانکی کشور دارند. آقایی معتقد است باید یک عزم ملی به‌وجود آید و چالش‌های موجود در خطوط تولید تجاری‌سازان در سطوح بالاتر مورد بررسی و تعیین تکلیف قرار بگیرد.