درهای قدیمی مواریث فرهنگی بافت تاریخی یزد

معماری منحصربفرد خانه‌های سنتی یزد از شاخص ترین نمونه های معماری خاص اقلیم های گرم و خشک جهان است که علاوه بر زیبایی با نیازها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم منطقه نیز متناسب و سازگار است.

در معماری خانه‌های سنتی یزد، «حریم» یک اصل تلقی می‌شود که طبق رعایت همین اصل، با ساختن کوبه‌های مخصوص مردان و زنان بر روی درها به همراه سایر اجزا و عناصر معماری، خانه‌ها را دورن گرا ساخته‌اند و مفهوم حجاب را کاملاً به نمایش گذاشته‌اند.

معمولاً کوبه‌هایی که در لنگه سمت راست نصب می‌شدند، به شکل سر شیر، مشت گره کرده یا اشکالی از این قبیل و نسبت به کوبه‌های سمت چپ سنگین‌تر بودند و صدایی بم‌تر داشتند که متعلق به مردان بود و زمانی که مردی مهمان بود، این کوبه را می کوفت تا اهالی خانه بدانند که ممهمان یک مرد است و به همین دلیل، مرد خانواده به استقبال او می رفت. این کوبه‌های مردانه معمولاً به نام «درکو» شناخته می‌شدند.

کوبه‌هایی که بر لنگه سمت چپ قرار داشتند، کوبه‌هایی ظریف به شکل انگشتان دست یا حلقه‌هایی باریکتر بودند که وقتی نواخته می‌شدند، صدایی زیرتر تولید می‌کردند و اهل خانه را از وجود بانویی در پشت در مطلع می‌کردند و به همین دلیل نیز زن خانواده به استقبال او می‌رفت و به این کوبه‌ نیز «ئَلکه» به معنی حلقه می‌گفتند.

البته زمانی که مهمان، یک خانواده بود نوای هر دو کوبه در خانه پیچیده می‌شد و صاحب خانه می‌دانست امروز مهمانش یک یا چند خانواده هستند.

در خانه‌های سنتی با وجود این که ظاهراً ساده بودند نه تنها خبر از فرهنگ و توان مالی صاحب خانه می‌دادند که نشان دهنده ارج و قرب افراد به آن خانه و محل نیز به شمار می‌رفتند، به طوری که درهای مساجد و اماکن معتبر و مهم در بین مردم، بسته به معماری و اهمیت آنها  مانند در مساجد جامع، بسیار مزین و سنگین و ساخته شده از چوب‌های ارزشمند بودند که بعد از گذشت سالیان طولانی نیز همچنان پابرجا و محکم باقی مانده‌اند.

درهای قدیمی امروزه از ساختارها و اجزای مهم فرهنگی در سرزمینمان به شمار می‌روند و نسبت به حفظ آن‌ها اقدام می‌شود، بعضی از درهای ابنیه تاریخی هم به طور مداوم روغن کاری و موریانه‌زدایی می‌شوند تا به دلیل ارزش مادی و معنوی زیاد از آنها به خوبی حراست شود.

«سیدمصطفی فاطمی» مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد در مورد ثبت ملی درهای تاریخی به عنوان جزیی از ابنیه تاریخی این شهر به خبرنگار ایسنا می‌گوید: ابنیه جزء به جزء ثبت نمی‌شوند اما قدمت و ارزش تاریخی یک در می‌تواند منتج به ثبت کلی یک بنا در فهرست آثار ملی شود. البته ممکن است این ارزش و قدمت به میزانی باشد که در را جدا و به منظور ثبت در فهرست آثار ملی پلاک گذاری کنیم که نمونه ثبت شده آن در قدیمی مسجد ندوشن یزد وجود دارد.

وی با بیان این که در مسجد جامع یزد که به سفارش سید شمس الدین به یزد رسیده است نیز از درهای قدیمی و با ارزش یزد به شمار می‌رود، خاطرنشان کرد: این در یکی از درهای تاریخی یزد به شمار می‌رود که از قدمت بالایی نیز برخوردار است. 

به نظر می‌آید، هر چند این میراث‌های گرانبها در طول زمان دچار تغییر و تحول شده و امروزه دیگر خبری از درهای پرمعنای قدیمی نیست اما باید از این میراث ارزشمند برای آیندگان به خوبی حراست و نگهداری شود.