کرونا و تعطیلی تئاتر در شهرستان‌ها

امروز حدود دو ماه و نیم از تعطیلی تئاترها و فعالیت‌های هنری به دلیل شیوع کرونا در کشور می‌گذرد؛ با اینکه از هفته‌های اخیر بسیاری از مشاغل با رعایت پروتکل‌هایی به روال عادی خود بازگشته‌اند، نه خبری از تدوین پروتکل‌هایی برای بازگشایی اماکن فرهنگی و هنری است و نه زمزمه‌ای از راهکارهای احتمالی برای ایجاد فضای ایمن و سلامت فعالیت هنرمندان به گوش می‌رسد. این بلاتکلیفی در زمان و چگونگی بازگشایی اماکن هنری به دغدغه‌ای جدی برای هنرمندان تئاتر به خصوص در شهرستان‌ها تبدیل شده است.

به گزارش ایلنا، امروز حدود دو ماه و نیم از تعطیلی تئاترها و فعالیت‌های هنری به دلیل شیوع کرونا در کشور می‌گذرد؛ با اعلام رسمی آغاز پاندمی کرونا، فعالیت‌ها و مجموعه‌های هنری پیش از هر حرفه و محل تجمع دیگری تعطیل شدند. توقف فعالیتی که قبل از بخشنامه ستاد ملی مبارزه با کرونا و با دستور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رخ داد و تا امروز هم ادامه دارد. با اینکه از هفته‌های اخیر بسیاری از مشاغل با رعایت پروتکل‌هایی به روال عادی خود بازگشته‌اند، هنوز خبری از زمان احتمالی از سرگیری دوباره فعالیت‌های هنری نیست.

نه خبری از تدوین پروتکل‌هایی برای بازگشایی اماکن فرهنگی و هنری است و نه زمزمه‌ای از راهکارهای احتمالی برای ایجاد فضای ایمن و سلامت فعالیت هنرمندان به گوش می‌رسد. این در حالی است که مدیرکل هنرهای نمایشی، چند روز پیش تئاتر را در دسته‌بندی مشاغل پرخطر از دیدگاه ستاد ملی مبارزه با کرونا برشمرد که بر همین اساس در آخرین مرحله بازگشایی‌ها خواهد بود. اما این بلاتکلیفی در زمان و چگونگی بازگشایی اماکن هنری به دغدغه‌ای جدی برای هنرمندان تئاتر به خصوص در شهرستان‌ها تبدیل شده است.

اصغر نوبخت از پیشکسوتان تئاتر قم و رئیس پیشین انجمن هنرهای نمایشی این استان به ایلنا می‌گوید: «بسیاری از فعالان حوزه تئاتر در شرایط عادی هم با مشکل مالی روبرو هستند چه برسد به این دوره زمانی که امکان فعالیت هم ندارند. من نمی‌دانم چقدر این توان در اختیار ادارات کل فرهنگ و ارشاد استان‌ها قرار دارد که زیر بال و پر هنرمندان را بگیرند اما می‌دانم هنرمندان تئاتر دست‌شان خالی است. و انتظار داریم دولت در حد توان و با برنامه‌ریزی از هنرمندان در شرایط بحرانی دلجویی کند.»

نوبخت با اشاره به درآمد اندک هنرمندان تئاتر، خاطرنشان می‌کند: «آنکه هنرمند واقعی است، یعنی روزی‌اش از طریق هنر تامین می‌شود در این شرایط با مشکل بزرگی روبرو شده و امیدوارم دولت بتواند به شکلی این مشکل را رفع و رجوع کند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و زیرمجموعه آن اداره کل هنرهای نمایشی زیر بال هنرمندان را بگیرند.»

بهمن صادق‌حسنی رئیس انجمن هنرهای نمایشی گیلان هم به ایلنا، از گستردگی تبعات تعطیلی تئاترها و زیان آن به هنرمندان گفته و تصریح می‌کند: «امروز هنرمندان تئاتر گیلان دچار مشکل اقتصادی هستند و دغدغه نان دارند.»

قادر آشنا (مدیرکل هنرهای نمایشی) چندی پیش در مورد بسته‌های حمایتی دولت برای اهالی تئاتر گفته بود: «دولت اعلام کرد بنا دارد از مشاغل آسیب‌دیده حمایت کند و حوزه فرهنگ و هنر نیز جزو مشاغلی است که مدنظر دولت بوده و هست و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونین ایشان نیز به جد پیگیر این اتفاق هستند. جمع بیکاران در عرصه نمایش حدودا چهار هزار نفرند که علی‌القاعده باید حمایت شوند. ما این‌ها را رصد کرده‌ایم و آماده‌ایم از بسته حمایتی دولت ضرر و زیان ناشی از تعطیلی کارها را بپردازیم. به این معنا که به محض این که دولت مبلغی را که قول آن داده شده است تخصیص داد ما نیز کارهای مربوطه را انجام می‌دهیم. از استان‌ها هم خواهش کردیم در پرتال سایت ایران‌تئاتر در آیکون مربوطه ثبت‌نام کنند. بهترین مرجع در این میان نیز شورای ارزشیابی و نظارت است که می‌داند چه مجوزهایی صادر کرده است.»

اما تنگناهای اقتصادی ناشی از بیکاری طولانی‌مدت، تنها دغدغه و تبعات تعطیلی فعالیت‌های تئاتری برای هنرمندان نبوده است. بسیاری از فعالان تئاتری کشور «خانه‌نشینی» چند ماهه و نبود چشم‌اندازی روشن از وضعیت تئاتر در پساکرونا را از عواملی می‌دانند که موجب آسیب‌های روحی به این بخش از جامعه هنری شده است.

بسیاری از هنرمندان تئاتر در این مدت از ادامه و حتی تشدید بحران هنرهای نمایشی کشور با اتمام تعطیلی اماکن هنری و سالن‌های تئاتر گفته و تاکید کرده بودند پس از بازگشایی دوباره تماشاخانه‌ها، تازه قرار است با بحران جدی مخاطب روبه‌رو شوند. مساله‌ای که قادر آشنا هم به آن اشاره کرده و «فراهم کردن ضوابط و مسائل بهداشتی به هنگام بازگشایی سالن‌های نمایش و دیگری استقبال یا عدم استقبال مردمی» را دو دغدغه اصلی برگزارکنندگان تئاتر و صاحبان سالن‌های نمایش خواند و گفت: «ما بی‌صبرانه منتظر صدور مجوز از سرگیری فعالیت‌ها در حوزه نمایشی هستیم اما این به آن معنی نیست که از زمان آغاز فعالیت‌های نمایشی بتوان نمایش اجرا کرد چرا که به دلیل دوری هنرمندان از صحنه، حداقل یک و نیم تا دو ماه زمان برای تمرین، دکوربندی و احیای مجدد سالن‌‌ها نیاز است تا بتوان محیطی امن برای تماشاچیان و هنرمندان فراهم کنیم. هر زمان ستاد ملی مبارزه با کرونا به ما اجازه فعالیت داد ما هم متناسب با سناریوهایی که برای خود چیده‌ایم برنامه‌هایمان را آغاز خواهیم کرد.»

محمد ترابی (رئیس انجمن هنرهای نمایشی اصفهان) هم درباره این مساله به ایلنا می‌گوید: «وضعیت تئاتر متاسفانه بسیار بحرانی و بد است. این تعطیلی طولانی، ضربه‌های روحی و روانی و ضرر مالی قابل توجهی را به گروه‌ها وارد کرده که امیدوارم متولیان هنر در کشور فکری به حال این خسارات در شهرستان‌ها بکنند.»

هرچند که از همان هفته‌های نخست تعطیلی تئاترها فعالیت‌های تئاتری در بستر فضای آنلاین شکل گرفت و رفته رفته گسترش یافت؛ از جشنواره‌های نمایشنامه‌نویسی و فراخوان اجراهای عروسکی تا پویش‌ها و اجراهای آنلاین تئاتر و پخش فیلم‌تئاترهای قدیمی. پویش‌ها و جشنواره‌هایی که تنها به پایتخت منحصر نشدند بلکه در تمام کشور فراخوان‌هایی برای مشارکت هنرمندان و خانواده‌ها در تولید تئاترهایی متناسب با شرایط کنونی کشور داده شد و صدها نفر را درگیر خود کرد.

اما همین خلاصه شدن تئاتر در شبکه‌های اجتماعی و پخش آنلاین، باعث شده نگرانی‌های دیگری در میان برخی از هنرمندان تئاتر شکل بگیرد؛ هنرمندانی که نگران به حاشیه رانده شدن مطالبه اصلی در از سر گرفته شدن تئاترهای زنده روی صحنه و با حضور تماشاگران هستند و معتقدند اجرای آنلاین را نباید «تئاتر» که باید در مدیومی دیگر دسته‌بندی و تعریف کرد.

با وجود اینکه نگرانی‌های زیادی از همان نخستین روزهای تعطیلی تئاترها در پی شیوع کرونا در کشور ابراز شده و ابعاد بحران کنونی و روزهای آتی بارها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است اما به نظر می‌رسد مهم‌ترین دغدغه جامعه تئاتر در حال حاضر «بلاتکلیفی» هنرمندان به خصوص در شهرستان‌هاست و نبودن پاسخی شفاف و دقیق به این سوال که چه زمانی تئاتر می‌تواند به حالت عادی خود برگردد؟