باید‌ها و نباید‌های حذف صفر‌ها از پول ملی

خبرگزاری فارس؛ رفرم پولی تغییر برابری ارزش پول ملی با ارز‌های معتبر خارجی اطلاق می‌شود. رفرم پولی درجهت کاهش دادن ارزش پول را Devaluation و درجهت تقویت ارزش پول ملی را Revaluation می‌گویند. بیشتر کشور‌هایی که دچار تورم بسیار شدید شدند، مبادرت به اصلاح (رفرم) پولی نمودند. کشور آلمان بعد از جنگ جهانی دوم دچار آنچنان تورم شدید و کاهش ارزش پول ملی شد که افراد برای خرید مایحتاج روزانه خود با گونی پر از اسکناس به بازار‌های کالا رجوع می‌کردند و بانک مرکزی نیز مجبور به چاپ اسکناس‌های یک میلیاردی شد. کشور‌هایی مانند بولیوی، آرژانتین، برزیل، ترکیه و رژیم صهیونیستی با توجه به بالا بودن نرخ تورم بسیار بالا مجبور به رفرم پولی شدند. در عمل یک یا چند بار مبادرت به کاهش ارزش پول ملی خود شدند و مقیاس آن را تغییر دادند.

یکبار در اواخر دهه اول انقلاب اسلامی به طور محرمانه به وزارت امور اقتصادی ودارایی مأموریت داده شد تا روی طرح رفرم پولی کار کند. گروهی منتخب از کارشناسان اقتصادی روی این موضوع کار تحقیقاتی کردند. تجربه کشور‌هایی نظیر آلمان، برزیل، آرژانتین، بولیوی و رژیم صهیونیستی مورد بررسی قرارگرفت. پس از بررسی و تحقیقات انجام شده قرار شد یک صفر از پول ملی حذف شود و عنوان واحد پول ملی تغییر یافته " ریال جدید " نامگذاری شود. البته ساز وکار و مراحل اجرایی کار فراهم گردید.

منتهی ملاحظاتی که با بررسی و تحقیق تجارب کشور‌هایی که رفرم پولی انجام داده بودند، مطرح شد. کشور‌های مورد مطالعه به دو دسته تقسیم شدند. گروه اول کشور‌هایی که دارای اقتصاد کوچکی بودند، نسبتاٌ در انجام رفرم پولی موفق بودند. ولی کشور‌های با اقتصاد بزرگ کمتر توانستند موج افزایش نرخ تورم وکاهش مداوم ارزش پول ملی را متوقف نمایند. ضمناٌ در اقتصاد‌های با سازوکار‌های ضعیف، رفرم پولی به مثابه یک آمپول گاما گلوبین عمل می‌کند. ممکن است در مقابل بیماری مصونیت ایجاد کند یا بعداٌ بی اثر شود. سومین نکته مهم که گفته شد، نرخ تورم پایین نسبت به کشور‌هایی که دارای تورم بالای عدد سه رقمی بودند، مبادرت به رفرم پولی کردند. ولی در ایران، نرخ تورم دو رقمی نشده بود. این نکات مواردی بود مسؤلین ارشد سیاسی واقتصادی وقت را از انجام رفرم پولی باز داشت.

مطرح شدن رفرم پولی، ابتدا در مسؤلیت رییس کل سابق بانک مرکزی با پیشنهاد حذف چهار صفر از پول ملی مطرح شد. ولی این طرح همچنان مسکوت ماند. در نیمه دوم سال ۹۸، مجددٌ طرح رفرم پولی با حذف چهار صفر از پول ملی توسط رییس کل بانک مرکزی فعلی مطرح شد؛ و سپس طرح مزبور برای تصویب به هیأت وزیران ارسال شد وهیات دولت پس از تصویب، طرح رفرم پولی را تحت لایحه‌ای اصلاح قانون پولی ومالی کشور، در ماه‌های پایانی سال ۹۸ تقدیم مجلس شورای اسلامی نمود. طبق آخرین اقدامات انجام شده، طرح مزبور مورد تصویب کمسیون تخصصی مجلس واقع شده و برای طرح در جلسه علنی مجاس شورای اسلامی ارسال شد. متأسفانه در جلسه علنی مجلس در شرایط حاکمیت ویروس کرونایی مورد تصویب قرار گرفت.

گذشته از آن که آیا همه ملاحظات اجرای طرح رفرم پولی با دقت مورد بررسی قرار گرفته است یا نه؟ بحث دیگری است. ولی اجرای طرح با حذف چهار صفر مناسب است یا خیر؟ ذیلاٌ نکاتی از دیدگاه کارشناسی اشاره می‌نماید:

در محاسبات انجام شده، از ابتدای سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران نرخ رسمی پول ملی نسبت به دلار در پنج شوک ارزی در دولت‌های گذشته و دولت فعلی تاکنون ۶۹ برابر و نرخ غیر رسمی (نرخ بازار) ۷۴ برابر کاهش داشته است. در صورت رفرم پولی با حذف یک صفر از پول ملی ده برابر و حذف دو صفر صد برابر نسبت برابری ریال نسبت دلار یا سایر ارز‌های معتبر خارجی تغییر می‌کند. با توجه به لایحه پیشنهادی دولت به مجلس شورای اسلامی که قرار است چهار صفر از ریال حذف شود در واقع ده هزار برابر نسبت پول ملی به ارز‌های خارجی تغییر خواهد کرد. سؤال اینجا است وقتی تورم در ایران هرگز به مرز سه رقمی نرسیده آیا با حذف دو صفر از پول ملی اهداف رفرم پولی برآورده نمی‌شد؟ البته همانطور که اشاره شد با حذف دو صفر نسبت برابری پول ملی به ارز‌های معتبر جهانی صد برابر تغییر را در بر خواهد داشت و این تغییرات بیشتراز ۶۹ برابر کاهش ارزش پول ملی در برابر دلار است.

در انجام رفرم پولی باید دواصل ملحوظ شود:

اولاٌ، رفرم پولی باید در زمانی انجام شود که از رشد نرخ تورم کاسته شده دارای یک شیب ملایم باشد.

ثانیاٌ، بهتر است بعد از انجام رفرم پولی عنوان " ریال جدید " جایگزین " ریال " شود. زیرا باحذف دو صفر از مقیاس پول ملی، اصالت پول ملی حفظ خواهد شد و از طرف دیگر در وهله اول از هزینه‌های گزاف چاپ و انتشار پول جدید تا مدتی اجتناب شده و به مرور اسکناس‌های جدید صرفاٌ توسط بانک‌ها در هنگام مراجعه مشریان برای انجام خدمات بانکی، در صورت تقاضای مشتری اسکناس‌های جدید با اسکناس‌های قدیمی معاوضه خواهدشد. به عنوان مثال از تاریخ اعلام اجرای رفرم پولی، هر اسکناس ۱۰۰۰۰ ریالی ۱۰۰ ریال جدید مورد محاسبه قرار خواهد گرفت و تبادل ریال و کالا وخدمات با همان اسکناس‌های قدیم با مقیاس ریال جدید خواهد گرفت. یعنی در واقع ارزش اسکناس‌های ۱۰۰۰۰ ریالی در واقع ۱۰۰ ریال مورد محاسبه قرار گرفته ودادو ستد می‌شود. همانطور که اشاره شد استفاده از اسکناس‌های جدید با عادی شدن رفتار بازار، به صورت کامل جایگزین خواهد شد.

گرچه مجلس شورای اسلامی پیشنهاد دولت را در رابطه با با حذف چهار صفر از پول ملی را پذیرفت و لایحه دولت مورد تصویب مجلس شورای اسلامی قرار گرفت و برای تأیید شورای نگهبان ارسال شده است. ولی بهتر است در این مورد مهم که چاپ و انتشار اسکناس‌های جدید و مراحل اجرایی آن، هزینه‌های زیادی به دولت تحمیل خواهد کرد، در صورت عدم موفقیت طرح، موجب افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات و افزایش شدید نرخ تورم خواهد شد، تأمل بیشتری نسبت به کلیه جوانب طرح مبذول شود و طرح رفرم پولی مورد بازنگری مجدد قرار گیرد و در یک فرصت دیگر مورد بازنگری قرار گیرد.