مدیریت بحرانِ انفجار ۱۴ مرداد در بیروت

روزنامه شرق: از لحظه انفجار 14 مرداد 99 در ساعت 18:08 در شمال بندر بیروت، نحوه واکنش دولت و حاکمیت لبنان به این انفجار و مدیریت بحران ناشی از آن، مسئله‌ای جدی برای کنترل پیامدهای ناشی از انفجار بوده است.

لبنان کشوری است که بر اساس برآورد آوریل 2020، جمعیتی بالغ بر شش‌میلیون‌و 800 هزار نفر دارد و تولید ناخالص داخلی آن 56 میلیارد دلار (در سال 2019) برآورد شده است. در 15 سال گذشته، موازنه بازرگانی مداوما در حال سقوط بوده و وضع اقتصادی در این کشور در یک سال اخیر سخت‌تر نیز شده است. لبنان که در سال 1943 از فرانسه مستقل شد، همچنان زیر نفوذ فرهنگی و سیاسی فرانسه بوده است. «امانوئل مکرون»، رئیس‌جمهور فرانسه، اولین رئیس دولت بازدیدکننده از بیروت بعد از انفجار اخیر بود و گرچه سفرش از قبل برنامه‌ریزی شده بود، ولی موضوع سفر او تا حد زیادی بر مسئله انفجار بیروت متمرکز شد. انفجار سه‌شنبه ‌عصر رخ داد و دولت روز چهارشنبه سه روز عزای عمومی و دو هفته حالت فوق‌العاده اعلام کرد.

همچنین در جلسه ویژه کابینه لبنان، صد میلیارد پوند لبنانی (۵۶ میلیون یورو) برای مدیریت بحران تخصیص یافت. رئیس‌جمهور ژنرال «میشل عون» که مطابق قانون اساسی یک مسیحی مارونی است، ریاست شورای عالی دفاع را بر عهده دارد. در جلسه فوق‌العاده شورای عالی دفاع بعد از انفجار، تصمیم گرفته شد نیروهای ارتش مسئولیت امنیت بیروت را بر عهده بگیرند و وضعیت اضطراری تا دو هفته در بیروت برقرار شود. بیش از هشت هزار واحد مسکونی از انفجار بیروت آسیب دیده است. تعداد تلفات تا ظهر جمعه 157 نفر بود و 80 نفر ناپدید و بیش از پنج هزار نفر مجروح گزارش شد. میزان خسارت بین 10 تا 15 میلیارد دلار برآورد شده است. لبنان مانند بسیاری از کشورهای در‌حال‌توسعه، برنامه مدیریت بحران پیشگیرانه ندارد. عمده فعالیت‌های مدیریت سانحه، به صورت «امدادی» و برای «پاسخ به سوانح» و برای «بعد از حادثه» سازماندهی شده‌اند. این فعالیت‌ها در چارچوب سازمان دفاع غیرنظامی لبنان (المدیریه العامه للدفاع المدنی) انجام می‌شود که نهادی عمومی و حاکمیتی، به فرماندهی یک ژنرال ارتش و مسئول فعالیت‌های امدادی در زمینه آتش‌نشانی، آواربرداری و ارائه کمک‌های اورژانس پزشکی در حوادث و فوریت‌هاست. ضمنا صلیب سرخ لبنان نیز به موازات و در همکاری با دفاع غیرنظامی لبنان فعالیت می‌کند. ولی اصل انفجار به چه دلیل و در چه ابعادی رخ داد؟ دوهزارو ۷۵۰ تُن نیترات‌آمونیوم به مدت هفت سال در بندر بیروت به دلیل توقیف محموله یک کشتی دپو‌شده بود.

از این ماده شیمیایی هم به صورت کود در کشاورزی و هم به‌عنوان ماده منفجره استفاده می‌شود. در سال 2013 محموله نیترات‌آمونیوم از گرجستان با کشتی در حال انتقال به موزامبیک بوده است. از سوی مالک کشتی به ناخدای آن دستور داده شده هنگام عبور از دریای مدیترانه در بیروت توقف کند و تعدادی ماشین‌آلات و تجهیزات راه‌سازی سنگین را از بیروت به بندر عقبه در اردن ببرد. کشتی در بیروت توقیف می‌شود و محموله نیترات‌آمونیوم در همان بندرگاه دپو می‌شود تا دادگاه تکلیف محموله را روشن کند و بوروکراسی اداری در لبنان آن‌قدر طول می‌کشد که در نهایت این انبار مواد شیمیایی در انفجار 14 مرداد منفجر می‌شود. این انفجار موجب زلزله‌ای شد كه لرزه‌ای معادل انفجار ٢.٦٨ تن تی‌ان‌تی ایجاد كرد و نگارنده بر این مبنا بزرگای زلزله القایی ناشی از انفجار را 3.5 برآورد کرد. این زلزله در فلسطین اشغالی در‌70‌ کیلومتری جنوب بیروت و در قبرس نیز ثبت شد.

روز جمعه شهردار بیروت گفت: «تا ظهر جمعه هیچ اثری از افراد گروه آتش‌نشانی بیروت که اولین کسانی بودند که به محل انفجار رسیدند، پیدا نشده است. فقط جسد یکی از داوطلبان به نام «سحر فارس» دیروز تشییع شد. شهرداری بیروت با چهار شرکت عملیات آواربرداری بندر بیروت را ادامه ‌می‌دهد. همه نیروهای گارد بیروت (نیروهای پلیس شهری) فراخوانده شده‌اند و آنها ۲۴‌ساعته در این مناطق مستقر هستند». «امانوئل مکرون»، رئیس‌جمهوری فرانسه، در بیروت گفت که در روزهای آینده کنفرانسی برای جمع‌آوری کمک‌های بین‌المللی برای لبنان بحران‌زده برگزار می‌شود و فرانسه هدایت این کنفرانس را بر عهده خواهد داشت.

هلال‌احمر ایران اولین محموله کمک را روز چهارشنبه به حجم کلی ۹۵ تُن با دو هواپیمای باری به بیروت فرستاد. یک بیمارستان صحرایی مجهز ۵۰‌تختخوابی با دو اتاق عمل به همراه یک تیم پزشکی ۱۵‌نفره شامل پزشکان فوق‌تخصص و نیز کادر پرستاری برای امدادرسانی به حادثه‌دیدگان انفجار در بیروت ارسال شد و از روز پنجشنبه این بیمارستان صحرایی در بیروت برقرار شده است. ایران برای ایجاد دو بیمارستان صحرایی دیگر اعلام آمادگی کرده است.

لبنان سابقه همیاری در سوانح طبیعی ایران را نیز داشته است؛ از آن جمله بازسازی روستای ایپک بعد از زمین‌لرزه 10 شهریور 1341 است که از سوی شیعیان لبنان صورت گرفت. زلزله بوئین‌زهرا با بزرگای 7.2 موجب کشته‌شدن 12‌هزار‌و 225 نفر شد. شکل خاصی از بازسازی بعد از زلزله بوئین‌زهرا اجرا شد، به آن ترتیب که هر روستا به یک نهاد یا کشور کمک‌کننده سپرده شد تا بازسازی آن را اجرا کنند. زلزله به دلیل جنبایی گسل ایپک رخ داد و خود روستای ایپک نیز در این زلزله ویران شد و 154 نفر در آن کشته شدند. بازسازی این روستا به شیعیان لبنان سپرده شد. روزنامه اطلاعات در گزارش هفتم آذر 1343 در گزارشی از مراسم تحویل این روستای بازسازی‌شده حدود دو سال و سه ماه پس از رخداد، تحت عنوان «گشایش ساختمان‌های تازه دهکده لبنان» آورده است: در روز دهم شهریور 41 زلزله‌ای‌... بوئین‌زهرا و روستاهای اطراف را با خاک یکسان کرد.

یکی از این روستاها ایپک بود که بیش از 154 کشته داد. خانه‌های این روستا با کمک شیعیان لبنان و سازمان عمران قزوین از نو ساخته شد. مراسم گشایش ساختمان‌های تازه دهکده زلزله‌زده ایپک که از این پس دهکده لبنان نامیده خواهد شد، به وسیله آقای رشید بیضون، نماینده پارلمان لبنان و عضو هیئت مرکزی صلیب سرخ آن کشور در محل دهکده مزبور برگزار شد... .

آقای رشید بیضون از تابلوی دهکده لبنان پرده‌برداری کرد و اسناد مالکیت 64 خانه را به نماینده مردم ده تسلیم کرد. مرحوم «رشید بیضون» از افراد بانفوذ و خیر لبنانی بود که در کشور خود نیز بانی خیر ساخت مجموعه‌ای از مدارس بود. حال امروز که مردم لبنان در سختی و رنج ناشی از شرایط عمومی کشور به‌طور‌کلی و تبعات ناشی از انفجار 14 مرداد 99 هستند، مردم و نهادهای مدنی ایرانی نیز مانند همیشه نقش مؤثر خود را در یاری به این مردم رنج‌کشیده بازی خواهند کرد.