آیا مکانیزم ماشه فعال می‌شود؟

 سعیده‌سادات فهری: این در حالی است که آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل اخیراً تأکید کرد که تنها شورای امنیت سازمان ملل است که می‌تواند قطع‌نامه‌های شورا را تعبیر و تفسیر کند و ما مطابق آن‌چه شورای امنیت گفته باشد عمل می‌کنیم. هم‌زمان دومینیک راب، وزیر امور خارجه انگلیس ضمن ابراز حمایت از برجام گفت که انگلیس از برجام رویگردان نخواهد شد تا زمانی که چیز بهتری برای جایگزین کردن داشته باشد.

 

در عین حال روز گذشته و ساعاتی پیش از اعلام تصمیم آمریکا، تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) در نامه جدیدی به رییس شورای امنیت سازمان ملل متحد بار دیگر تأکید کرد که تلاش آمریکا برای احیای تحریم‌های شورای امنیت ایران فاقد اثر قانونی است و سه کشور اروپایی همچنان خود را به ادامه اجرای قطع‌نامه ۲۲۳۱ متعهد می‌دانند.

با این وجود اکنون با دو سناریو روبرو هستیم؛ یا آمریکا تنها بلوف‌زده و از اسنپ‌بک برای بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران استفاده نمی‌کند و یا اینکه به صورت یک‌جانبه این تحریم‌ها را بازمی‌گرداند و توجهی به نظر دیگر کشورها نخواهد داشت.

 

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا سی مردادماه، با حضور در سازمان ملل متحد در نامه‌ای رسماً آغاز روند بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران را به شورای امنیت اطلاع داد. چهار روز بعد «دیان دجانی» رییس وقت شورای امنیت سازمان ملل پاسخ اعضای این شورا به درخواست تیم دونالد ترامپ را این‌گونه اعلام کرد: «با توجه به مخالفت ۱۳ عضو با خواسته آمریکا درباره مکانیسمماشه علیه ایران، اجماعی وجود ندارد و نمی‌توان اقدام بیشتری انجام داد.» این موضع هفته بعد از سوی «عبدو آباری» رییس جدید و نیجری شورای امنیت باز هم تکرار شد.

 

با پایان ماه شهریور، مهلت یک ماهه قانونی درباره این شکایت یا نوتیفیکیشن آمریکا به پایان خواهد رسید و بر اساس سازوکار پیش‌بینی شده در برجام و قطع‌نامه ۲۲۳۱، شورای امنیت سازمان ملل باید کمیته‌ای مشترک برای حل موضوع شکایت آمریکا تشکیل داده و تا ۱۵ روز آینده به نتیجه مشخص برسد.

 

 

دکتر رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل در گفتگویی با سایت ‌«فردا» در خصوص این‌که آیا آمریکا می‌تواند مکانیزم ماشه را فعال کند یا خیر گفت که این کشور به صورت یک‌جانبه دست به این اقدام خواهد زد. وی ادامه داد: «وقتی آمریکا به صورت یک‌جانبه تحریم‌های معلق شده سازمان ملل را بازگرداند و این تحریم‌ها تحت نظر شورای امنیت اجرا نشود یعنی کمیته تشکیل شده به واسطه قطع‌نامه‌ها که اصطلاحاً کمیته تحریم ایران است فعال نشود و واشنگتن به تنهایی این تحریم‌ها را اجرا کند در این صورت قاعده اجرایی به این صورت خواهد بود که ایالات متحده مانند تحریم‌های یک‌جانبه با این تحریم‌ها برخورد خواهد کرد.» قهرمانپور تأکید کرد: «یعنی واشنگتن از تحریم‌های ثانویه برای وادار کردن شرکت‌ها یا دولت‌ها به اجرای این تحریم‌ها استفاده خواهد کرد.» به گفته این کارشناس، آمریکا شرکت‌ها و کشورها را تهدید خواهد کرد که اگر این تحریم‌ها را اجرا نکنند، اجازه فعالیت در خاک آمریکا را نخواهند داشت. 

 

وی با اشاره به بیانیه اخیر اتحادیه اروپا افزود: «با توجه به این بیانیه ظاهراً فعلاً اتحادیه اروپا قصد اجرای این تحریم‌ها را ندارد؛ روسیه و چین هم که از قبل موضع‌شان را اعلام کرده بودند.» قهرمانپور در ادامه گفت: «اکنون باید منتظر باشیم ببینیم که کشورهای اروپایی غیر از تروئیکا چه واکنشی در قبال تصمیم آمریکا خواهند داشت.» وی در نهایت تأکید کرد: «قاعدتاً انتظار می‌رود تعداد زیادی از کشورها اعلام کنند که چون تحریم‌ها به واسطه سازوکار شورای امنیت بازنگشته، بنابراین خود را متعهد به اجرای آنها و دادن گزارش به شورای امنیت در مورد نحوه اجرای تحریم‌ها نمی‌دانند.»

 

امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا نیز در این رابطه پاسخ داد که با توجه به شواهد و قرائن انتظار می‌رود آمریکا در پایان ساعات مقرر بعد از ۲۰ سپتامبر به صورت یک‌جانبه و بر اساس تفسیر خود از قطعنامه ۲۲۳۱ اعلام کند که تحریم‌های سازمان ملل برگشته است. 

 

ابوالفتح با اشاره به این‌‎که از نظر واشنگتن، از روز ۲۱ سپتامبر ایران ذیل تمامی تحریم‌هایی خواهد بود که با قطع‌نامه ۲۲۳۱ لغو شده بود، ادامه داد: «اما این تفسیر از سوی جامعه جهانی، شورای امنیت، دبیر کل سازمان ملل، پنج عضو باقی‌مانده در برجام و ایران پذیرفته شده نیست. این طرف‌ها معتقد هستند اصولاً مکانیزم حل اختلاف که در برجام و قطع‌نامه ۲۲۳۱ پیش‌بینی شده بود آغاز نشده که در پایان مدت زمان ۳۰ روز بخواهد به نتیجه برسد.»

 

ابوالفتح ادامه داد:« آن‌چه که فعلاً اهمیت دارد این‌که تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا فراتر از تحریم‌های سازمان ملل است و کشورها بر اساس تحریم‌های واشنگتن با ایران یا مراوده اقتصادی ندارند یا آن را کاهش داده‌اند.»

 

به گفته این کارشناس آنچه که امروز اهمیت دارد بحث همکاری‌های تسلیحاتی ایران با کشورهایی مثل روسیه و چین است که بعد از ۱۷ اکتبر مانعی بر سر راه این همکاری‌ها قرار ندارد.

 

وی افزود:« بعد از این تاریخ می‌توان ارزیابی کرد که آیا پکن و مسکو وارد خرید و فروش تسلیحات با ایران خواهند شد یا خیر.  هرچند تا به امروز مقامات رسمی این کشورها اعلام کرده‌اند که هیچ‌گونه محدودیتی برای مراوده تسلیحاتی با ایران قائل نیستند اما به لحاظ عملی ممکن است این کشورها کمی زمان لازم داشته باشند تا بتوانند با ایران وارد همکاری در این حو‌زه‌ها شوند.» این کارشناس مسائل آمریکا تأکید کرد که از این جهت در تاریخ ۲۰ سپتامبر برای ایران هیچ اتفاق خاصی رخ نخواهد داد و تنها شاهد یک فضای غبارآلود خواهیم بود و مشخص نیست که در نهایت چه اتفاقی خواهد افتاد. هرچند آمریکا به لحاظ حقوقی و سیاسی موفقیتی کسب نکرده اما شاید این کشور به لحاظ عملی به دلیل اعمال تحریم‌ها بتواند به هدف خود یعنی اعمال فضای تحریمی علیه ایران دست پیدا کند. 

 

دکتر طهمورث غلامی، دیگر کارشناس مسائل آمریکا نیز در گفتگو با سایت فردا گفت به نظر می‌رسد که واشنگتن مکانیزم ماشه را فعال کند.

 

به گفته این کارشناس، آمریکا با در نظر گرفتن رأی‌گیری پیشین می‌داند که ۱۳ عضو شورای امنیت با این اقدام مخالف هستند اما با این حال شکایت کرد و تمام تلاش خود را با هدف بازگرداندن مکانیزم ماشه بکار گرفت. غلامی درباره واکنش‌ها به این اقدام یک‌جانبه آمریکا نیز توضیح داد: «احتمالا تا انتخابات آمریکا مکانیزم ماشه هیچ اثری نخواهد داشت و ایران نیز در فاصله یک ماه از تاریخ پایان تحریم تسلیحاتی‌اش تا انتخابات نوامبر ۲۰۲۰ آمریکا قرار نیست معامله بزرگ تسلیحاتی با روسیه و یا چین داشته باشد. لذا بازگشت مکانیزم ماشه تا دو ماه آینده حالت سمبولیک و نمادین دارد و پوششی برای شکست پیشین واشنگتن در عرصه دیپلماتیک و برگه‌ای برای تبلیغات انتخاباتی ترامپ است.

 

این کارشناس مسائل آمریکا در پاسخ به این پرسش که اگر ترامپ بار دیگر رئیس‌جمهور شود فضا به چه سمتی خواهد رفت، گفت: «در این صورت از ۱۵ آبان‌ماه همین مکانیزم ماشه تحت تأثیر فشارها و تحریم‌های آمریکا به تدریج مورد قبول واقع خواهد شد. همچنان‌که اقدام آمریکا در خروج از برجام و اعمال تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران نیز غیرقانونی بود اما تهدید کاخ سفید به تحریم دیگر کشورها باعث شد که اروپا به همراه روسیه و چین از آن تحریم‌ها تبعیت کنند.» به گفته غلامی لذا هر چند این اقدام آمریکا نیز کاملاً غیرقانونی است اما ترس از تحریم‌ها و فشارهای آمریکا در صورت پیروزی ترامپ در انتخابات ممکن است باعث شود که دیگر کشورها به خواسته کاخ سفید تن دهند.