| |
نگاه ایران به طالبان چگونه است؟
رویداد 24 در گزارشی با اشاره به تحولات سیاسی در افغانستان، رویکرد ایران ذر این رابطه بررسی کرده است.
۲۰ سال از دوران امارت اسلامی طالبان در افغانستان گذشته است. شاید بسیاری از مردم منطقه و جوان‌های افغان خاطره‌ای از حکومت طالب در افغانستان نداشته باشند و همین حافظه ضعیف تاریخی دستاویزی برای قدرت‌های جهان شده که دو دهه بعد منافع استراتژیک خود را در دوستی با موجودیتی تعریف کنند که یک زمان شر مطلق بود.
پیشینه رابطه ایران و طالبان
دشمنی با طالبان یک زمان تنها نقطه مشترک ایران و آمریکا در منطقه بود. مقامات ایران و آمریکا همکاری‌های ایران و آمریکا در مبارزه با طالبان در سال ۲۰۰۱ را تایید کرده‌اند. برخی منبع آمریکایی می‌گفتند زمانی سردار قاسم سلیمانی نقشه‌های موقعیت طالبان را به آمریکا داده است. چنانچه کراکر سفیر پیشین آمریکا در عراق روایت می‌کند که سردار سلمیانی نقشه‌ای حاوی آرایش و محل استقرار نیرو‌های طالبان را به کراکر نشان می‌دهد و کراکر می‌پرسد که آیا می‌تواند از این اطلاعات یادداشت بردارد و سردار سلمیانی می‌گوید می‌توانی نقشه را با خودت ببری.
حسین موسویان رئیس سابق کمیته روابط خارجی شورای عالی امنیت ملی ایران گفته بود این همکاری تحت عنوان منافع مشترک ایران و آمریکا عملیاتی شد و ایران و آمریکا هر دو البته با اهدافی متفاوت یک منفعت مشترک در مورد ساقط کردن حکومت طالبان داشتند.
ارتباط ایران و طالبان از دوره‌ای به بعد البته تغییر کرد و به سمت دوستی پیش رفت؛ دوستی ایران و طالبان زمانی علنی شد که ایران از فرصت مذاکرات دوجانبه طالبان و آمریکا در دوحه برای دعوت آشکار از اعضای طالبان استفاده کرد. پیش از برگزاری نشست علنی با رهبران طالبان در تهران، شایعاتی درباره رابطه ایران و طالبان از سال ۲۰۱۰ در رسانه‌ها مطرح شده بود.
رابطه ایران و طالبان با زمان حضور رهبران این گروه در تهران رسمیت پیدا کرد. خوش و بش ظریف با رهبران طالبان در راهرو‌های وزارت خارجه در روز‌های اخیر به شوخی اعضای طالبان با کارکنان سرکنسولگری ایران در مزار شریف کشیده شده است.
رویکرد امروز ایران در قبال طالبان چیست؟
سوال اینجاست که رویکرد ایران امروز در قبال طالبان چیست؟ آیا طالبان به پدیده جدیدی تبدیل شده است؟
یکی از نادرترین اظهارنظرها، توییت احمد نادری نماینده تهران در شبکه اجتماعی توییترش بود. او طالبان را «جنبش اصیل منطقه» نامید و همکاری با طالبان را راهی برای «گسترش ثبات در جامعه افغانستان» خواند. او تصویر چهره طالبان در رسانه‌های آمریکای را «دام» خواند و گفت «نباید در دام بازنمایی‌های اشتباه رسانه‌های آمریکایی از آنان (طالبان) بیفتیم.»
خبرگزاری رسمی صدا و سیما نیز یادداشتی به قلم محمد روحی کارشناس حوزه شرق آسیا منتشر کرده و در آن تغییر رویکرد ایران را در راستای دشمنی مشترک ایران و طالبان با آمریکا تفسیر کرده است. ایران رسانه نوشته «طالبان شرط مذاکره با آمریکا را خروج نیرو‌های این کشور از افغانستان به عنوان نیرو‌های اشغالگر اعلام کرده است؛ این مسئله همسو با رویکرد رسمی ایران نیز است و اگر عملیاتی شود، نوعی پیروزی برای تهران محسوب می‌شود»
رسول موسوی دستیار وزیر خارجه ایران هم از گروه طالبان با عنوان «امارت اسلامی» یاد کرده است. مولوی عبدالحمید امام جمعه زاهدان از طالبان حمایت علنی کرده است. او گفته طالبان جزو واقعیت‌های افغانستان هستند و «مبارزه جهادی» آن‌ها باعث خروج «اشغالگران غربی» شد. او تصرف سریع بخش‌های گسترده افغانستان توسط طالبان را نشانگر «نصرت خدا و حمایت‌های مردمی» عنوان کرد.
آیا طالبان تغییر کرده است؟
گفتمان ایران در قبال طالبان به وضوح تغییر کرده است. مقامات دولتی با رهبران این گروه سر یک میز نشسته‌اند و توافقاتی کرده‌اند که به نظر می‌رسد همین توافقات پیروزی طالبان در خاک افغانستان را تسریع کرده است. روز یکشنبه طالبان به کابل رسیده و ارگ ریاست جمهوری را فتح کرده است. اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان از کشور گریخته و شواهد نشان می‌دهد چاره‌ای جز تعامل با طالبان باقی نمانده است.
محمدحسین جعفریان رایزن فرهنگی اسبق ایران در افغانستان به این سوال که آیا طالبان عوض شده است؟ پاسخ داده است. او به روزنامه جام جم گفته «مقایسه عملکرد فعلی طالبان با مقطع قبلی که قدرت را در افغانستان به دست گرفته، نشان می‌دهد آن‌ها حرف زدن با دنیا را یاد گرفته‌اند.»
جعفریان نیز همان رویکرد تطهیر چهره طالبان را در پیش گرفته و تغییرات شکلی طالبان را مرجع تحلیل خود قرار داده است. او گفته: «در گذشته یک نفر در میان آن‌ها نبود که بتواند انگلیسی صحبت کند، اما الان برخی از آن‌ها کاملا به زبان انگلیسی مسلط هستند.»
رایزن فرهنگی پیشین ایران در افغانستان ربودن و نکاح اجباری زنان ۱۲ تا ۴۵ ساله در پی پیشروی‌های طالبان را ابتدا شایعه خوانده و بعد در اظهارنظری متناقض آن را تایید کرده، اما محدود به بخش‌هایی خاصی از کشور خوانده است.
جعفریان گفته طالبان دسته بندی‌های متفاوتی دارد و از وجود جریان‌هایی درون طالبان خبر داده که از کشور‌های خارجی وارد افغانستان شده‌اند. او گفته بخش‌هایی از طالبان را داعش تشکیل می‌دهد. این‌ها ممکن است دست به اقداماتی از جمله ربودن زنان یا جهاد نکاح بزنند چنان‌که در بدخشان چنین اتفاقاتی افتاده است.
پیرمحمد ملازهی کارشناس افغانستان به وجود دو رویکرد در مورد طالبان اشاره کرده و گفته یک گروه بر این باورند که طالبان تغییر کرده و دیگر آن طالبانی نیست که امارت اسلامی را شکل داد. یک برداشت دیگر هم هست که معتقد است طالب از نظر سیاسی آگاه‌تر و واقع‌بین‌تر شده، اما به لحاظ فرهنگی و ایدئولوژیک هنوز همان گروه است.
او به تبریک حماس به طالبان اشاره کرده و گفته بیانیه رهبر حماس در حمایت از طالبان نشان دهنده همین تفکر نزدیک است. ملازهی در مورد اینکه آیا اساسا طالبان تغییری کرده است، توضیح داده که «طالب به لحاظ ایدئولوژیک تغییر نکرده، اما به لحاظ سیاسی واقع‌بین‌تر شده است. این جریانی که در ایران تطهیر چهره طالبان را شروع کرده، درک درستی از تفکر طالبانی ندارد، بلکه یک جا‌هایی ذهنیت‌شان جور شده و به توافق رسیدند و در واقع ایران در میدان پاکستان، روس و چین بازی کرده است. این یعنی ایران در یک نگاه موقتی گیر افتاده، نه رویکرد استراتژیک چراکه نگاه استراتژیک طالبان صد در صد با ایران مخالف است.
این کارشناس افغانستان به تغییرات شکلی و فرمی طالبان اشاره کرده و گفته «طالبان ممکن است موقتا فضا را تلطیف کند و بگوید زنان می‌توانند کار کنند و تحصیل کنند، ولی باید حجاب داشته باشند. این حجاب هم لزوما برقع و چادر نیست.
ملازهی هشدار داده با وجود اینکه ایران قدرتمند است، اما ضعف‌هایی در شرق ایران دارد. در این بخش فقر بیداد می‌کند. طالبان در ایران هم می‌تواند نیرو بسیح کند. این بار تفنگ را در افغانستان به دست طالبان داده‌اند، فردا ممکن است در ایران دستش بدهند.
او تاکید کرده که این اشتباه است که فکر کنید طالب تغییر کرده و طالبی است که ما می‌خواهیم. طالب، نیروی پاکستان است و اهداف سیاسی عربستان و پاکستان را اجرا می‌کند. دیر یا زود ایرانی‌ها متوجه این خطر خواهند شد. تا دیشب شاید می‌شد کاری کرد. اگر آمریکایی‌ها عاقل بودند تا قبل از اینکه اشرف غنی بیرون بروند باید دولت موقت شکل می‌گرفت. منتها محاسباتشان غلط بود. فکر می‌کردند اشرف غنی برود، فضا به شکل دیگری باز شود؛ ولی طالب زرنگ‌تر بود و بالافاصله در کاخ ریاست جمهوری صندلی‌ها را جمع کرد و روی موکت نشست.
