یوزپلنگ ایرانی صد درصد در حال انقراض است

همدلی: در روز جهانی یوزپلنگ‌ها، حال یوزهای ایرانی خوب نیست و جمعیت آنان روزبه‌روز در حال کاهش است و بیم آن می‌رود این حیوان زیبا و خاص که ایران تنها زیستگاه آن‌ها در آسیاست به‌زودی به جمع جانورهای منقرض‌شده اضافه شود.

یوزپلنگ زمانی در اکثر نقاط آسیا از شبه‌قاره هند تا افغانستان، ترکمنستان و ایران تا شبه‌جزیره عربستان و سوریه پراکنده بود، اما در حال حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به نواحی دورافتاده‌ای در بیابان‌های ایران شده‌ است.

آخرین گزارش مستند از یوزپلنگ در هندوستان به سال ۱۹۷۴ برمی‌گردد؛ از آن زمان به بعد یوزپلنگ به همان سرعتی که می‌دود از سرتاسر قلمرو خود ناپدید شد. امروزه ایران آخرین پناهگاه یوزپلنگ آسیایی در دنیا به شمار می‌رود و به این خاطر یوزپلنگ آسیایی را نیز یوزپلنگ ایرانی می‌نامند. اما یوزهای ایرانی که وظیفه سنگین ادامه نسل یوزهای آسیایی را به دوش می‌کشند خود شرایط مناسبی ندارند.

کمتر از ۴۰ یوزپلنگ در ایران وجود دارد

بر اساس آخرین داده‌های علمی که در سال ۲۰۱۷ منتشرشده است، ایران کمتر از ۴۰یوزپلنگ دارد که در ۷ استان و ۱۰ زیستگاه زندگی می‌کنند. گفته می‌شود وسعت زیستگاه جنوبی یوز در کشورمان بیش از ۳ میلیون هکتار است، اما یوزهای شناسایی‌شده از انگشتان یک دست هم بیشتر نمی‌شوند. در یک‌صد سال اخیر یوزهای ایرانی زندگی پرفرازونشیبی داشته‌اند. در دهه ۵۰ خورشیدی جمعیت یوزپلنگ بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ قلاده در کشور بوده و ۴۴ نقطه ایران نیز محل زیست آنان بوده است.

بعدازآن به علت اینکه از یک‌سو طعمه‌های آنان پراکنده شدند و از سوی دیگر جنگ ایران و عراق زیستگاه آنان را ناامن کرد سال‌به‌سال از جمعیت آنان کاسته شد و در دهه 70 به‌طور ناگهانی کارشناسان بین‌المللی در پایشی که در ایستگاه‌ها انجام دادند گفتند که کلاً یوزپلنگ آسیایی در حال منقرض شدن و از بین رفتن است. تا مدت‌ها نیز این ذهنیت وجود داشت که یوز ایرانی منقرض‌شده است تا اینکه در اواخر دهه ۷۰ یک قلاده یوزپلنگ در جاده طبس تصادف کرد و این‌گونه بر همگان معلوم شد که یوزپلنگ ایرانی هنوز در این جغرافیا زنده است و نفس می‌کشد.

اقدامات داخلی و بین‌المللی برای حفظ یوز آسیایی

خطر انقراض یوز ایرانی، باعث اقدامات و فعالیت‌هایی در راستای حفاظت از این گربه‌سانان ارزشمند در داخل کشور شد. جوری که حتی پای این حیوان زیبا را به تیم ملی فوتبال ایران باز کرد. یوز آسیایی برای اولین بار در مسابقات جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل بود که به تیم ملی راه یافت. در آن سال علاقه‌مندان به فوتبال در جریان بازی‌های تیم ملی ایران شاهد تصویر یوزپلنگ آسیایی روی پیراهن بازیکن‌های ایرانی بودند. تصویری که در پس‌زمینه خود حاوی پیام مهمی بود؛ پیامی که خطر انقراض این ‌گونه نادر جانوری و ضرورت حفاظت از آن را گوشزد می‌کرد.

ضرورت حفاظت از یوز ایرانی برای جلوگیری از انقراض آن، فقط ایرانی‌ها را به تکاپو نینداخت. خبر خطر این انقراض مرزها را درنوردید و دوستداران محیط‌زیست را در سراسر جهان به تکاپو انداخت؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع و برای حفاظت ازاین‌گونه نادر جانوری، سازمان ملل با همکاری «ای یو سی ان» آمدند و در سال ۲۰۱۱ یعنی سال ۱۳۸۰ خورشیدی تفاهم‌نامه‌ای با سازمان حفاظت از محیط‌زیست در جهت حفاظت از یوزپلنگ در سه بخش آموزش، تحقیقات و حفاظت منعقد کردند و همچنین یک دبیرخانه‌ای به نام پروژه حفاظت از یوزپلنگ تشکیل دادند و از سال ۲۰۰۱ تاکنون این پروژه فعال است.

همچنین از سال ۲۰۱۰ ، چهارم دسامبر هم‌زمان با ۱۳ آذر به‌عنوان روز جهانی یوزپلنگ نام‌گذاری شده است تا یادآور شود زمانی برای از دست دادن نداریم و هر آن امکان دارد یوز ایرانی که میراث دار یوز آسیایی است به تاریخ بپیوندد. با تمام این اقدامات اما سایه انقراض بر سر یوز ایرانی همچنان پابرجاست و کارشناسان می‌گویند عن‌قریب است یوز ایرانی به فهرست حیوانات منقرض‌شده در این جغرافیا بپیوندد.

آینده‌ای برای یوزپلنگ ایرانی وجود ندارد

اسماعیل کهرم، کارشناس شناخته‌شده محیط‌زیست، امیدی به احیای یوز ایرانی ندارد. او با بیان این‌که در دنیا دو تا یوزپلنگ یکی آفریقایی و یکی ایرانی وجود دارد، در گفت‌وگو با ما گفت: شرایط زیست یوز ایرانی با آفریقایی خیلی متفاوت است. وی افزود: در آفریقا به‌خوبی از یوزها مراقبت می‌شود. در موردشان کنفرانس‌های متعددی برگزار می‌کنند، برای حفاظت از آن‌ها بودجه‌های کلانی اختصاص می‌دهند به‌ویژه در کشور اوگاندا، اما در ایران این گونه نیست.

کهرم گفت: آینده‌ای برای یوزپلنگ ایرانی نمی‌بینم. در حال حاضر به‌زور دارند سر یوز ایرانی را بالا می‌گیرند که خفه نشود؛ یعنی یوز ایرانی تا گردن غرق‌شده است. این کارشناس محیط‌زیست دلایل کاهش یوز ایرانی را سه دلیل عمده دانست و تصریح کرد: یکی از دلایل مهم کاهش یوزها، ناآگاهی مردمی است که در مجاورت یوزها زندگی می‌کنند‌.

بدیهی است اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی به جوامع شهرنشینی یا افرادی که هم‌جوار با محل زندگی یوزها نیستند بر زندگی این حیوانات تأثیر نمی‌گذارد؛ اما ناآگاهی مردمانی که در همسایگی یوزها زندگی می‌کنند بر زندگی این حیوان در خطر انقراض تأثیر دارد. چند وقت پیش یک چوبان در یزد سه توله یوزپلنگ را با این تصور که آنان توله گرگ هستند با فرستادن دود به لانه‌شان خفه کرد و در جواب مأموران محیط‌زیست ادعا کرد که به علت ناآگاهی و عدم شناخت از یوزها آن سه توله را خفه کرده است. وی ادامه داد: اشکال ما این است که سرمایه را روی آگاه کردن مردم جوامع شهری گذاشتیم. درصورتی‌که این آگاهی را باید ببریم در مناطقی که محل زیست یوزها هستند.

بوز ایرانی صددرصد منقرض می‌شود

کهرم دلیل دوم را نداشتن «طعمه» دانست و گفت: یوزها برای سیر کردن شکم خود، ناچارند با آن عظمت دنبال خرگوش بدوند تا آن را شکار کنند. بدیهی است انرژی صرف شده برای شکار خرگوش بیش از انرژی دریافتی این حیوان از خوردن خرگوش است. این به معنای ضعیف شدن و لاغر شدن یوزهای ایرانی است. نبود طعمه باعث می‌شود که برخی اوقات این یوزها به قلمرو حیوانات دیگر وارد شوند و جانشان را به خطر بیندازند.

چندی پیش یوزی به دنبال شکار به قلمرو پلنگ‌ها وارد می‌شود و توسط پلنگ کشته می‌شود. در گذشته و بر اساس عکس‌های از قدیم مانده تعداد زیادی آهو و سایر شکارها بود و این یوزها هر وقت می‌خواستند با صرف کمترین انرژی و خطری می‌توانستند شکار کنند، اما الان کل آهوهایی که در ایران داریم زیر ۱۸هزار رأس است. آن‌هم در یک مملکت با وسعت ۱٬۶۴۸٬۱۹۵کیلومترمربع، پس در این وسعت ما یوزمان گرسنه می‌ماند.

وی دلیل سوم کاهش یوزپلنگ ایرانی را فاصله جغرافیایی بین یوزها عنوان کرد و افزود: این فاصله این‌قدر زیاد است که یوز نر پیر می‌شود، می‌میرد و جفت پیدا نمی‌کند. فرض کنید یک گله یوز در خراسان داریم، یک گله در سیستان و بلوچستان، این یوزها با این فاصله چگونه باید جفت‌گیری کنند و بچه‌دار شوند. البته دلایل دیگری مانند تصرف آبشخورها توسط سگ‌ها به‌اندازه سه دلیل ذکرشده مهم نیستند اما تأثیرگذار هستند. سگ‌های گله آبشخورها را تصرف می‌کنند و اجازه استفاده از آن به یوزها را نمی‌دهند. سگ به‌راحتی از عهده یوز برمی‌آید و حتی چند سگ می‌توانند به‌راحتی یوزی را بدرند و پاره کنند. در نتیجه نظر شخصی من این است که یوزپلنگ ایرانی یا آسیایی در حال انقراض صددرصدی است.