| |
تشدید خشکسالی و افزایش شدت سیلاب
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست گفت: مهم‌ترین عوامل ناشی از تغییر اقلیم که منجر به تحمیل هزینه های اجتماعی، محیط‌زیستی و اقتصادی به ایران می‌شود، تشدید خشکسالی و افزایش توالی و شدت سیلاب هستند.
به گزارش ایسنا داریوش گل‌علیزاده درباره دلیل بروز پدیده تغییر اقلیم گفت: عوامل خارجی از جمله فعالیت‌های خورشیدی و سیکلهای میلانکوویچ (محور زمین و مدار زمین دور خورشید)، عوامل زمینشناسی همچون تشکیل و تکوین کوهها و انفجارات آتشفشانی، تکتونیک صفحهای و عوامل انسان‌ساز از قبیل تولید گازهای گلخانه‌ای، تغییر کاربری زمین و سطح پوشش لایه ازن از جمله این دلیل‌هاست/
وی افزود: از جمله عوامل طبیعی افزایش فعالیت‌های خورشیدی و انرژی نور دریافتی توسط کره زمین است که به‌صورت نوسانی هر از چند ۱۰ سال رخ می‌دهد اما بر اساس مدل‌های اقلیمی و رصد عوامل طبیعی و انسان‌ساز، علت اصلی پدیده تغییر اقلیم طی ۱۰۰ سال گذشته، تجمع گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر کره زمین بوده است.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: شواهد علمی متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد غلظت بالای گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر کره زمین ناشی از فعالیت‌های انسانی است. به بیان دیگر بر اساس برخی عوامل می‌توان مقصر ایجاد تغییرات اقلیمی در کره زمین را فعالیت‌های انسانی ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی دانست. از جمله این عوامل می‌توان به مبانی فیزیکی اثر گلخانه‌ای گازهای گلخانه‌ای و نقش انتشارات انسان‌ساز در تغییر تعادل در چرخه کربن زمین، همبستگی افزایش دما و تغییرات غلظت دی‌اکسیدکربن، شبیهسازیها و پیشبینیهای دقیق مدل‌های گردش عمومی جو اشاره کرد.
وی عدم مشاهده افزایش فعالیت خورشیدی به صورت مداوم پس از سال ۱۹۷۰ و منشاء احتراقی داشتن دی‌اکسیدکربن در اتمسفر (با بررسی جنس دی‌اکسیدکربن موجود در اتمسفر، با قطعیت بالایی می‌توان غلظت بالای گازهای گلخانه‌ای را ناشی از سوختن سوخت‌های فسیلی و تجمع آن در اتمسفر کره زمین دانست.) را از دیگر عوامل ذکر کرد.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: افزایش تدریجی غلظت گازهای گلخانه‌ای منجر به افزایش مستقیم میزان گرمایش زمین یا به‌اصطلاح اجبار تابشی می‌شود اما نکته حایز اهمیت فعال‌تر شدن مکانیزم‌های غیرمستقیم اثرات بازخوردی تشدید کننده اثر گرمایش جهانی است که منجر به افزایش مضاعف گرمایش جهانی و پیامدهای ناشی از تغییر اقلیم به صورت نمایی می‌شود. به عنوان مثال، افزایش گازهای گلخانه‌ای منجر به افزایش دمای کره زمین می‌شود. این افزایش دما تبخیر بیشتر آب دریاها و افزایش رطوبت هوا را در پی دارد.
وی در ادامه گفت: بخار آب به عنوان یک گاز گلخانه‌ای قوی منجر به تشدید اثر گرمایش جهانی ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساز می‌شود. این پدیده‌های برگشتی، عامل افزایش نمایی تغییرات اقلیمی و خسارات ناشی از آن است. لذا علت اصلی نگرانی از افزایش بیش از دو درجه‌ای دمای کره زمین و گذر از شرایط برگشت‌ناپذیر می‌شود.
مناطقی که بیشتر درگیر تغییر اقلیم هستند
گل‌علیزاده در پاسخ به این پرسش که چه مناطقی از جهان بیشتر درگیر پیامدهای این پدیده هستند؟ تصریح کرد: تغییرات اقلیمی در سراسر کره زمین منجر به تغییر الگوهای آب‌وهوایی می‌شود و تبعات مثبت و منفی اقتصادی و زیست‌محیطی ایجاد می‌کند. در نواحی سردتر کره زمین، تغییر اقلیم منجر به افزایش امکان فعالیت کشاورزی و کاهش تقاضای انرژی شده است اما در اکثر مناطق مسکونی کره زمین، به ویژه مناطق خشک و گرم، تغییر اقلیم منجر به گرمایش زمین و تشدید رخدادهای فرین (پدیده‌های حدی) شده است. از جمله این رخدادها می‌توان به امواج حرارتی، آتش‌سوزی جنگل‌ها، خشکسالی، سیل، طوفان دریایی در نواحی ساحلی و طوفان ساحلی گرمسیری یا توفند (Hurricane) می‌توان اشاره کرد.
وی کاهش پوشش برف روی خشکیها، ذوب یخچالهای قطبی، بالا آمدن سطح آب دریاها را ازدیگر پیامدهای مستقیم تغییر اقلیم و کاهش تنوع زیستی و بحران آب، غذا و امنیت را از پیامدهای غیرمستقیم تغییر اقلیم ذکر کرد که نتیجه اصلی تجمع این پیامدها مهاجرتهای درون یا برون سرزمینی است و منجر به بروز هزینه‌های بالای اجتماعی و اقتصادی در جهان خواهد شد.
تبعات تغییر اقلیم برای ایران
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به این پرسش که پدیده تغییر اقلیم چه مشکلاتی برای کشور ما به وجود آورده است؟ اظهارکرد:مهم‌ترین عوامل ناشی از تغییر اقلیم که منجر به تحمیل هزینه های اجتماعی، محیط‌زیستی و اقتصادی به ایران می‌شود، تشدید خشکسالی و افزایش توالی و شدت سیلاب هستند. این خسارت‌ها به شکلی هستند که مطابق مدل‌های اقلیمی منطقه‌ای، در صورت تشدید پدیده تغییر اقلیم، تخمین هزینه دقیق از میزان خسارات اقتصادی ناشی از تغییرات اقلیم در کشور وجود ندارد چراکه بروز پدیده تغییر اقلیم در کنار سایر عوامل ناشی از سوء مدیریت و برنامه‌ریزی سازگاری و مقابله با تغییر اقلیم منجر به ایجاد هزینه‌ها می‌شود.
وی تصریح کرد: در صورت سازگاری با تغییر اقلیم، خسارت‌های ناشی از آن قابل کاهش و کنترل است اما در صورت عدم آمادگی بروز پدیده‌های ناشی از تغییر اقلیم می‌تواند بسیار خسارت آفرین باشد. به عنوان مثال پدیده سیل در شمال و جنوب کشور در بهار سال ۱۳۹۶ بین ۳ تا ۵ میلیارد دلار خسارت اقتصادی به کشور وارد کرده و خسارات جانی و بهداشتی قابل توجهی نیز به همراه داشته است اما آمادگی برای بروز سیل از طریق اصلاح و ارتقای عملیات آبخیزداری و کنترل حریم رودخانه‌ها و بسترهای سیل خیز می‌تواند تا حد زیادی از این تخریب‌ها پیشگیری کند.
گل‌علیزاده با بیان اینکه خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی در جنبه‌های مختلفی مطرح است، اظهارکرد: در کشور ایران خشکسالی، امواج حرارتی و خسارات بهداشتی، آتش‌سوزی جنگل‌ها و افزایش توالی و شدت سیلاب در کشور از پیامدهای اصلی نگران‌کننده هستند. این پیامدها منجر به بروز خسارات در حوزه‌های مدیریت منابع آب شهری و به‌ویژه کشاورزی، سلامت، زیرساخت‌های شهری و شبکه تولید و انتقال انرژی، فرسایش خاک، تنوع زیستی، توریسم و... می‌شود.
وی افزود: مطابق بررسی‌های کارشناسی، خسارات ناشی از تغییرات اقلیم در ایران طی ۱۰ سال آینده حدود ۱۶۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است که این میزان خسارت، طی سال‌های بعدی نیز به صورت نمایی افزایش خواهد داشت.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه دو نکته حائز اهمیت در خصوص خسارات ناشی از تغییر اقلیم را باید مدنظر قرار داد، تصریح کرد: افزایش تاب‌آوری و سازگاری با تغییر اقلیم از طریق اقدامات مدیریتی پیش‌دستانه است که هزینه‌های بسیار کمتری نسبت به جبران خسارات وارد شده ناشی از تغییر اقلیم خواهند داشت. نهادهای مالی بین‌المللی متعددی نیز به منظور حمایت از اقدامات سازگاری با تغییر اقلیم در کشورهای درحال توسعه، در دنیا وجود دارند. از جمله این منابع، حمایت ۵۰ میلیارد دلاری در حوزه سازگاری از طریق صندوق اقلیم سبز (GCF) است.
وی افزود: خسارت اصلی ناشی از تغییر اقلیم به اقتصاد کشور، ناشی از اقدامات مقابله‌ای فرامرزی سایر کشورهای جهان به منظور مقابله با تغییر اقلیم از طریق کاهش تقاضای سوخت‌های فسیلی و مالیات بر کربن محصولات دارای بار کربن بالا است. این مساله منجر به کاهش تقاضا و قیمت نفت و گاز و کاهش سود محصولات صنایع انرژی بر است که در بلند مدت کشور را از منابع وسیع بالقوه صادرات نفت و گاز و محصولات انرژی‌بر محروم می‌کند. این خسارت، بسیار نگران‌کننده است، از این رو باید هم‌راستا با کشورهای OPEC گروه LMDC برای جبران و پیشگیری از آن در مجامع بین‌المللی تغییر اقلیم اقدام شود.
اقدامات سازمان محیط زیست در حوزه تغییر اقلیم
گل‌علیزاده در پاسخ به این پرسش که مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در این ارتباط چه اقداماتی انجام داده است، اظهارکرد: سه گزارش ملی کشور در خصوص تغییر اقلیم توسط دفتر ملی هوا و تغییر اقلیم تهیه شده است. طی سالیان گذشته، مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم، سعی در گردآوری دانش فنی مورد نیاز و ایجاد زیرساخت‌های ملی ارزیابی وضعیت کشور در قبال تغییرات اقلیم کرده است. این اقدامات در قالب پروژه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی صورت گرفته است. ۱۱ پروژه پژوهشی و اجرایی تعریف شده ذیل پروژه Climate Promise مورد حمایت برنامه توسعه ملل متحد در ایران، تازه ترین تلاش‌های مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در این راستا بوده است.
وی تاکید کرد: این پروژه فرصت مناسبی جهت بروزرسانی زیرساخت‌های ملی آماربرداری مرتبط با تغییر اقلیم بود که توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ۱۱ قرارداد پژوهشی در چهار محور اصلی در این پروژه مورد توجه قرار گرفت. انتخاب مجریان فعالیت‌ها به‌صورت رقابتی و با در نظر گرفتن این نکته بود که ظرفیت‌سازی مناسبی در بدنه کارشناسی و پژوهشی کشور انجام شود.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: در فعالیت‌های ترویجی اول این پروژه، بیش از ۳۵۰ مخاطب در دوره‌های آموزشی و رویدادهای ایده‌پردازی شرکت کردند، حدود ۲۰ محتوای آگاهی بخشی در قالب اینفوگرافی و پویانمایی تهیه شد و وب سایت تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز طراحی شد. 32 گزارش فنی تخصصی در زمینه‌های مذکور تدوین و پس از ارزیابی‌های فنی و کارشناسی توسط مشاوران پروژه و کارشناسان ذیربط در سازمان حفاظت محیط‌زیست در قالب یک مجموعه ۹ جلدی منتشر شده‌اند که در اختیار دستگاه‌های ذیربط در کمیته ملی تغییر اقلیم قرار خواهند گرفت. خروجی‌های این پروژه در این زمان و با در نظر گرفتن بودجه محدود، به کشور کمک خواهند کرد که با توجه به دستاوردها برنامه‌ریزی مناسب‌تری برای سازگاری و مقابله با تغییرات اقلیمی انجام دهد.
وی درباره دستاوردهای این پروژه توضیح داد: برای اولین بار سامانه هوشمند گردآوری اطلاعات و محاسبه موجودی انتشارات بر بستر سامانه پایش آلایندگی سازمان حفاظت محیط‌زیست طراحی و اجرا شد که به کمک آن می‌توان طی زمان کوتاه‌تر و با دقت بیشتری موجودی انتشارات گازهای گلخانه‌ای در کشور را محاسبه و گزارش کرد علاوه بر آن با توجه به خلاء علمی شناسایی شده در کشور برای اولین بار خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی در حوزه‌های مختلف زیرساخت‌های شهری و شبکه انرژی، با دقت بالاتری تخمین زده شدند ضمن اینکه بر اساس تجارب موفق بین‌المللی و با روش‌شناسی علمی، اولویت‌های اقدام ارتقای تاب‌آوری در این حوزه‌ها شناسایی شدند.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: در حوزه کشاورزی و اقتصاد روستایی، راهبرد ارتقای سازگاری در برابر خشکسالی طراحی و در یک مطالعه موردی اجرا شد همچنین برای اولین بار به مساله خسارات اقتصادی ناشی از اقدامات و برنامه‌های جهانی کاهش انتشارات بر کشور، به علت کاهش درآمدهای نفتی و صنایع انرژی‌بر به‌صورت ویژه پرداخته شد علاوه بر آن برای اولین بار راهبرد مالی ملی تغییر اقلیم در کشور تنظیم شد که می‌تواند مبنای برنامه‌ریزی کشور برای جذب منابع مالی مقابله با تغییرات اقلیمی در آینده باشد.
گل‌علیزاده اضافه کرد: برای اولین بار نقشه راه توسعه بازار کربن بر اساس زیرساخت‌های بازار بهینه‌سازی انرژی در کشور طراحی شد علاوه بر آن برای اولین بار ظرفیت‌سازی مورد نیاز در کشور جهت احصای گازهای گلخانه‌ای پایه فلوئوری و رعایت الزامات گزارش‌دهی بر اساس چارچوب شفافیت ارتقا یافته و دستورالعمل‌های بروز محاسبه موجودی انتشارات مورد ارزیابی قرار گرفت تا کشور بتواند با نگاه دقیق‌تری اقدام به پذیرش این دستورالعمل‌ها داشته باشد علاوه بر آن برای اولین بار بر اساس روش‌شناسی‌های علمی، محاسبه چشم‌انداز انتشارات در کشور در سناریوهای مختلف توسعه صورت گرفت و روش‌شناسی پایش میزان عمل به برنامه‌های ملی کاهش انتشارات در کشور توسعه یافت.
وی ضمن بیان اینکه پروژه‌های متعددی به عنوان گام‌های آتی پس از پایان فعالیت‌های این پروژه شناسایی شدند، گفت: این همکاری بدون تحمیل نگاه‌های خارجی و با در نظر گرفتن اولویت‌های ملی برای سیاست‌گذاری هدفمند در حوزه مقابله با تغییرات اقلیمی، تجربه موفقی در برنامه‌ریزی و اجرای یک فعالیت مشترک و بهره‌برداری از فرصت‌های بین‌المللی برای کشور بوده است علاوه بر این، برنامه‌ریزی آماده‌سازی کشور برای بهره‌گیری از حمایت‌های بین‌المللی مقابله با تغییر اقلیم در قالب برنامه آماده‌سازی gcf توسط مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم پیگیری شده است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، گل‌علیزاده در پایان تاکید کرد: بخش عمده‌ای از توان فنی و اجرایی مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم صرف دفع حاشیه‌ها و مقابله با مخالفت‌هایی بوده است که در فضای رسانه‌ای و متاسفانه حاکمیتی و اجرایی کشور با تشکیک در اصل وجود پدیده تغییر اقلیم در سطح جهان، وظیفه دولت برای مقابله با تغییر اقلیم در هر دو بعد سازگاری و کاهش انتشار را زیر سوال برده و سازمان حفاظت محیط‌زیست را تحت فشار قرار می‌داد. این عدم همراهی بدنه حاکمیتی و اجرایی کشور، غالبا متاثر از ترجیح منافع سیاسی به منافع ملی و بدون توجه به واقعیت‌های علمی و کارشناسی بوده است که خسارات زیادی را متوجه کشور کرده است. ادامه انفعال کشور در زمینه دیپلماسی محیط‌زیست و همراه نشدن با رژیم جهانی مقابله و سازگاری با تغییر اقلیم منجر به انزوای بیشتر و تحمیل خسارات بیشتر ناشی از عدم امکان بهره‌برداری از فرصت‌ها و حمایت‌های بین‌المللی خواهد بود.
