به گزارش ایسنا، حسینعلی مؤمن زاده، در نشست «پنجشنبه‌های اصفهان» با موضوع «آیین‌های سوگواری محرم در اصفهان» که شامگاه پنجشنبه 14 شهریورماه در گذر فرهنگی چهارباغ برگزار شد، اظهار کرد: تعزیه از اواخر دوره زندیه شروع‌شده و در دوره قاجار به اوج خود می‌رسد. اتفاق خوبی که در دوره قاجاریه برای هنر تعزیه می‌افتد، قصد ناصرالدین‌شاه برای احداث آمفی‌تئاتر در کنار قصر سلطنتی است، ولی وقتی وی با مخالفت‌های مذهبیان برای تأسیس آمفی‌تئاتر مواجه می‌شود، این مکان را تبدیل به تکیه دولت می‌کند و در این تکیه، اتفاقات مثبت و مهمی برای رونق تعزیه کشور به وقوع می‌پیوندد.
وی ادامه داد: شخص فهیم و دانشمندی به اسم مرحوم میرزای کاشی در تهران مأمور می‌شود، کل تعزیه‌خوان‌های کشور را جمع و اقدام به تعزیه‌خوانی در تکیه دولت کند. این تعزیه‌خوان‌ها شامل سید عبدالباقی دهکردی از اصفهان، میرزا سید احمدخان ساوه سارنگی از ساوه، بلال صمغ‌آبادی از قزوین، ملاحسین کاشی از کاشان، اقبال آذر و ... بوده‌اند،که هرکدام نماینده یکی از مکاتب تعزیه‌خوانی زمان خودشان محسوب می‌شدند. با جمع شدن این افراد در کنار یکدیگر تعزیه به رشد و بالندگی دست پیدا کرد.
عضو شورای عالی هنر استان اصفهان تصریح کرد: این رشد و بالندگی تا قبل از دوره پهلوی اول ادامه داشته ولی متأسفانه در دوره پهلوی اول تعزیه رو به افول می‌رود. طبق تحقیقاتی که درباره تعزیه اصفهان صورت گرفته است، تعزیه‌های بسیار خوبی در اصفهان و در مکان‌هایی همچون تکیه گرگ یراق‌ها، تکیه گل‌بندان، باغ نو ظل السلطان و منزل مرحوم شیخ‌الاسلام که در چهارراه تختی وقف تعزیه بوده، برگزار می‌شده است.
این پژوهشگر تعزیه افزود: تعزیه‌ای که قدیم‌ترها در اصفهان خوانده می‌شده، با تعزیه‌ای که هم‌اکنون خوانده می‌شود، بسیار متفاوت بوده و دلیل این تفاوت به این برمی‌گردد که تعزیه در زیباترین شکل خود یک آیین، تقرب و نوعی عبادت است؛ به همین دلیل در زمان قدیم تعزیه‌خوان‌ها از نقششان جدا نبودند و با نقششان زندگی می‌کردند، تا جایی که حتی در محل زندگی خودشان با لقب آن نقشی که اجرا می‌کردند، شناخته می‌شدند.
مؤمن زاده در ادامه گفت: تعزیه‌خوان‌های قدیم، جزو معتمدین و بزرگان محل زندگی خود بوده‌اند. در اصفهان، تعزیه‌خوان‌هایی بودند که در امورات زندگی مردم همچون نوشتن قباله‌جات، جاری کردن صیغه ازدواج و ... نقش داشتند. فرق تعزیه‌خوان‌های گذشته با امروز در این است که تعزیه‌خوان‌های قدیم، از دوران کودکی شروع به فراگیری و آموزش تعزیه می‌کردند و علاوه بر آن زیر نظر استاد فرهیخته‌ای به یک سیر و سلوک معنوی دست پیدا می‌کردند. تعزیه‌خوانی در گذشته صرف خواندن و صدای خوش نبوده، بلکه در کنار صدای خوش، فرد باید خیلی موارد دیگر را فرامی‌گرفت، تا بتواند تعزیه‌خوان شود.
رئیس انجمن تعزیه استان اصفهان، تعزیه را دارای سه رکن مهم دانست و اظهار کرد: این سه رکن، شامل شعر، موسیقی و نماد است و باید در زمان خودش موردبررسی قرار بگیرد. ادبیات تعزیه درعین‌حال که یک ادبیات سلیس و روان است، متأثر از مکاتب شعری است و به هر میزان در آثار تعزیه‌خوان‌های قدیم دقت شود، بیشتر پی به عظمت و سواد علمی بالای آن‌ها خواهیم برد، به‌عنوان‌مثال مرحوم مداح کاشانی، که مجلس تعزیه‌های آن بسیار کم است، متأثر از حضرت حافظ بوده و حتی خیلی وقت‌ها از اشعار حافظ هم در شعرهای خودش تضمین آورده است.
عضو شورای عالی هنر استان اصفهان خاطرنشان کرد: تعزیه سرایان قدیم به شدت از مطرح شدن گریزان بودند و به غیر از یک الی دو تعزیه سرای قدیمی، اکنون اکثر متون تعزیه‌ها برای ما ناشناخته است، مگر اینکه سبک تعزیه سرای آن را بشناسیم.
این پژوهشگر تعزیه، موسیقی را رکن دوم تعزیه دانست و گفت: موسیقی در تعزیه، با شعر تلفیق می‌شود. متأسفانه در بسیاری از جاها، حتی دانشگاه‌ها، می‌خواهند تعزیه را با متر هنرهای نمایشی اندازه بگیرند و این متر برای تعزیه جامع نیست، چون تعزیه المان‌های خاص خودش را دارد. به‌عنوان‌مثال در بعضی از کتاب‌ها نوشته‌شده بازیگر نقش حضرت علی‌اکبر باید در چهارگاه بخواند و... درصورتی‌که هیچ‌کسی در شناسایی حالت‌ها، گوشه‌های موسیقی و تلفیقش با شعر به‌اندازه تعزیه سرایان تبحر نداشته است.
وی با اشاره به تفاوت تعزیه و شبیه‌خوانی ادامه داد: تعزیه به مجالسی اطلاق می‌شود که در مورد عزاداری امام حسین(ع) است ولی شبیه‌خوانی بسیار گسترده‌تر از تعزیه است. در شبیه‌خوانی مجالسی به نام انبیا وجود دارد؛ که در این مجالس، از حضرت آدم تا حضرت خاتم(ص) هرکدام مجلس شبیه‌خوانی خود را دارد. به‌عنوان‌مثال حضرت ایوب دارای چهار مجلس است.
مؤمن زاده تصریح کرد: خیلی از تعزیه‌ها مربوط به زمان خاصی نبوده و فقط در آن به تقابل خیر و شر پرداخته‌شده، همچون تعزیه نخ‌ریسی زن صالحه و... که این‌ها نشان‌دهنده ماهر بودن تعزیه سراهاست؛ یعنی تعزیه سراها، تعزیه‌هایی را در خیال خود می‌ساختند که نه دروغ بوده و نه راست، بلکه در راستای کسب ثواب عزاداری و مبلغی که به روضه و تعزیه‌خوان پرداخته می‌شده سروده شده‌اند.
وی خاطرنشان کرد: تا جایی که بنده تحقیق کردم، در قدیم و اواخر شهریور، کار زارعان تا نزدیکی بهار برای کاشتن بذر تعطیل می‌شد، به همین خاطر روزهای پایانی شهریور، هفت الی هشت گروه از اصفهان به سمت شهرها و روستاهای کشور سفر می‌کردند تا در این مکان‌ها تعزیه اجرا کنند. از این جمله می‌توان به دسته سید اسدالله کربکندی، پدر رضا طباطبایی هنرمند شاخص و ارزشی شهرمان اشاره کرد.
رئیس انجمن تعزیه استان اصفهان گفت: نسل ملاها در تعزیه تقریباً تمام شده است و منظور از ملا فرد باسواد است. چون بسیاری از تعزیه‌خوان‌های قدیم وقتی به روستایی وارد می‌شدند علاوه بر اجرای تعزیه بسیاری از مسائل شرعی مردم روستا را نیز حل می‌کردند.
این پژوهشگر تعزیه، فرهنگ را عامل زنده و پویا نگه‌داشتن یک ملت دانست و تأکید کرد: تعزیه‌ها، دسته‌های عزاداری، حرکت دادن علامت‌ها و... بخشی مهم از فرهنگ کشور ما هستند و همین‌جا باید این نکته را متذکر شوم که حرکت علامت‌ها برگرفته از حرکت صلیب نیست بلکه از حمل درفش کاویانی نشئت‌گرفته که در برابر ظلم بلند شد و حیوانات و پرهای آن نیز هرکدام نماد یک جریان هستند.
عضو شورای عالی هنر استان اصفهان تأکید کرد: تعزیه علاوه بر اینکه هنر است در خود علومی مثل روانشناسی، رنگ‌شناسی، سمبل، نماد شناسی و... را نیز دارد. تعزیه‌خوان‌ها در کشور ما غریب‌اند و وقتی از کشور خارج می‌شوند، هنر دنیا به افتخار آن‌ها تعظیم می‌کند. بنابراین سعی کنیم فرزندانمان را با تعزیه، این فرهنگ ناب ولایی آشنا کنیم.
