به مهندسان رصدخانه ملی آفرین می‌گویم

خبرگزاری ایسنا: رییس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم و از محققان سابق رصدخانه ملی با تاکید بر اینکه علم امروزی در جای بسته انجام نمی‌شود بلکه نیاز به ارتباطات بین‌المللی وسیعی دارد، رصدخانه ملی را جایگاهی برای ورود منجمان کشور به عرصه‌های بین‌المللی دانست و تاکید کرد: به گروه منجمین و مهندسان درگیر در این پروژه آفرین می‌گویم چون کار منحصر به فردی را انجام دادند.

پروفسور یوسف ثبوتی استاد پیشکسوت دانشکده فیزیک دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان با بیان اینکه سال ۲۰۰۹ میلادی با پیشنهاد اتحادیه جهانی نجوم (IAU) و سازمان علمی، فرهنگی و هنری ملل متحد (UNESCO) و با تایید مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نام سال جهانی نجوم نامگذاری شد، گفت: در آن سال و در انجمن نجوم ایران، با برگزاری سخنرانی‌های علمی به این فکر افتادیم که یک تلسکوپی بزرگتر از تلسکوپی که در آن زمان در ایران وجود داشت، در اختیار داشته باشیم.

وی با بیان اینکه در آن زمان پیشنهاد ساخت تلسکوپ ۲ متری ارائه شد، ادامه داد: تنها تلسکوپی که در آن زمان و تاکنون در ایران فعال است، تلسکوپ رصدخانه "ابوریحان بیرونی" شیراز است که قطر آینه آن هم بیشتر از نیم متر نیست و این در حالی بود که قطر آینه تلسکوپ پیشنهادی ما ۲ متر بود.

دکتر ثبوتی مدت زمان صرف شده برای طرح این پروژه در دولت و مکان‌یابی تاسیس رصدخانه ملی را ۷ تا ۸ سال ذکر کرد و اظهار کرد: از ابتدا هدف این بود که بهترین مکان برای احداث این رصدخانه از نظر دید نجومی، انتخاب شود از هین رو طرح مطالعاتی آن بر عهده دانشگاه علوم پایه زنجان گذاشته شد که در آن زمان مسئول اجرای جایابی طرح رصدخانه ملی بنده بودم و من نیز اجرای آن را به گروهی واگذار کردم که دکتر نصیری قیداری از محققان حوزه نجوم و رییس فعلی دانشگاه شهید بهشتی سرپرست آن بود.

وی با تاکید بر اینکه در پروژه مطالعاتی مکان‌یابی رصدخانه اقدام به بررسی وضعیت قله‌های مختلف کشور در استان‌های "کرمان"، "خراسان" "اصفهان" و "اطراف قم" و "کاشان" شد، اضافه کرد: در آن زمان مدیریت اجرای طرح رصدخانه ملی بر عهده دکتر رضا منصوری بود که همزمان سمت معاون پژوهشی وزارت علوم را نیز در اختیار داشتند و بعد هم طرح مطالعات مکانی از دانشگاه علوم پایه زنجان گرفته شد و به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی واگذار شد.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با بیان اینکه بعد از این انتقال اطلاعات دقیقی از روند پیشرفت این طرح ندارم، گفت: ولی آنقدر می‌دانم که قطر آینه از ۲ متر به ۳.۴ متر ارتقا یافت و در اجرای آن از محققان کشور سوئد کمک گرفته شد ضمن آنکه طراحی مکانیکی رصدخانه به دست مهندسان ایرانی انجام شد و همواره این طرح، دارای یک گروه مشاوران بین‌المللی بوده است.

وی ادامه داد: این گروه مشاوران، یک گروه از بهترین محققان بین‌المللی هستند که کلیه آنها در حوزه علوم نجوم، در دنیا صاحب نام و تجربه هستند و مشاوره‌ها و پیشنهادات آنها برای اجرای طرح رصدخانه ملی لازم بود؛ چرا که منجمان کشور دانش لازم برای اجرای چنین تلسکوپ بزرگی را در اختیار نداشتند.

این محقق برجسته اخترفیزیک با اشاره به کناره‌گیری دکتر منصوری در سال‌ها قبل، از این طرح، یادآور شد: دکتر منصوری کمک شایانی به توسعه علم نجوم و انجمن نجوم ایران و ارتقا فیزیک و نجوم کشور داشت. زمانی هم که از این طرح کناره‌گیری کرد، مدیریت این طرح به دکتر حبیب خسروشاهی از شاگردان من واگذار شد و چندین سال است که دکتر خسروشاهی مسوول اجرای طرح رصدخانه ملی است و هر زمانی که نیاز بوده، در کنفرانس‌های سالانه انجمن نجوم، گزارش‌های مفصلی از پیشرفت این طرح ارائه کرده است.

سیاسی کاری، نه؛ ترسیم خاطره خوش در اذهان

ثبوتی، با اشاره به رونمایی از طرح رصدخانه ملی، یادآور شد: این طرح با حضور دکتر روحانی در روزهای پایانی دولت دوازدهم رونمایی شد. رییس جمهور با این اقدام خواسته است تا ذکری از اقدامات دکتر لاریجانی رییس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی شود از این رو مراسمی برای افتتاح رصدخانه ملی برگزار کرد در حالی که آینه تلسکوپ این رصدخانه هنوز نصب نشده و هنوز هیچ ستاره‌ای از آن دیده نشده بود ولی در این مراسم اعلام شد که دولت در حال تغییر است و می‌خواهد از پروژه‌های ناتمامی که تا آن روز حمایت شده بود، یادی در خاطره‌ها باقی بگذارد.

وی با تاکید بر اینکه این مراسم به هیچ وجه با ریاکاری همراه نبوده است، گفت: در برگزاری مراسم افتتاحیه رصدخانه ملی هیچ موردی برای مخفی کردن از مردم در کار نبود و به طور صریح اهداف برگزاری این برنامه عنوان شده بود.

رییس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، ادامه داد: بر طبق اعلام مجری پروژه (دکتر خسروشاهی) تقریباً یک سال نیاز است تا آینه تلسکوپ رصدخانه ملی که آماده و چک شده است و در حال حاضر در بالای قله گرگش قرار دارد، بر روی تلسکوپ نصب شود و اولین نور از ستاره‌ها را دریافت کند. این وضعِ تلسکوپ رصدخانه ملی، در حال حاضر است.

پروفسور ثبوتی با تاکید بر اینکه از نظر من اجرای این پروژه ملی کار بسیار بزرگی بوده است، افزود: من و دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان در اجرای بخش‌هایی از رصدخانه ملی مانند "جایابی"، "گردآوری مشاوران بین‌المللی" و بالاتر از آن کسی که در کشور سوئد در زمینه اجرای آینه رصدخانه ملی با ایران در تماس بود و از فارغ التحصیلان این دانشگاه است، مشارکت داشتیم.

وی ادامه داد: من در مراسم افتتاحیه این طرح حضور داشتم و هیچ عیب و نقصی در این طرح مشاهده نکردم و به گروه منجمین و مهندسان درگیر در این پروژه آفرین می‌گویم چون کار منحصر به فردی را انجام دادند.

رصدخانه ملی، قطب ارتباطات علمی بین‌المللی کشور با دنیا

عضو فرهنگستان علوم، با اشاره به تاثیرات مثبت ساخت و راه‌اندازی رصدخانه ملی ایران، گفت: علم امروزی در جای بسته انجام نمی‌شود بلکه نیاز به ارتباطات بین‌المللی وسیعی دارد تا پژوهشگران بدانند که چه کسانی و در کدام مراکز علمی بر روی موضوعاتی تحقیق می‌کنند تا هم محققان از آخرین تحقیقات انجام شده در دنیا مطلع باشند و هم اگر بخواهند که علمی به علوم دیگر اضافه کنند بدانند که در دنیا چه تحولاتی صورت گرفته است و در نهایت دستاوردهای علمی باید در اختیار جامعه بین‌المللی علمی قرار گیرد.

وی خاطر نشان کرد: این تلسکوپ، یکی از مواردی است که ارتباطات بین‌المللی علمی کشور را با دنیا برقرار خواهد کرد.

دکتر ثبوتی در این زمینه توضیح داد: معمولا در رخدادهای نجومی، ما اگر تلسکوپ اُپتیکی داشته باشیم، تنها در تاریکی‌ شب کار می‌کند و ما تنها ۷ تا ۸ ساعت امکان رصد داریم و با روشنایی روز امکان ادامه رصد وجود ندارد ولی می‌توانیم ادامه رصد را به تلسکوپ و افرادی که در اروپا و یا قاره امریکا هستند واگذار کنیم. این همان اتفاقی است که امروزه در دنیا به طور مرتب در حال انجام است.

این دارنده نشان درجه یک دانش اضافه کرد: در دنیا چندین تلسکوپ‌ کلاس‌های ۳.۵ تا ۴ متری وجود دارد که هند صاحب این تلسکوپ است و ایران نیز از سال آینده به تلسکوپ ۳.۴ متری مجهز خواهد شد و تا اسپانیا هیچ تلسکوپ بزرگ دیگری وجود ندارد؛ بنابراین ایران در این میان حلقه واسط مناسبی است که قادر است این ارتباطات بین‌المللی را برقرار کند تا هم اطلاعات علمی ارسال و هم اطلاعات علمی دیگری دریافت کند.

ثبوتی اظهار کرد: به نظر من این جنبه راه‌اندازی رصدخانه بسیار بسیار مهمتر از سایر جنبه‌های این پروژه است و فرصت بسیار گران قیمتی است تا منجمان و محققان فیزیک و نجوم ایرانی را به عرصه‌های بین‌المللی سوق دهد. در واقع امروزه محققان فیزیک و نجوم از یکدیگر جدا نیستند.

این محقق اختر فیزیک با اشاره به اثرات حمایت‌های دولتی، با تاکید بر اینکه این حمایت‌ها در زمان تاسیس رصدخانه حتماً ضروری است، افزود: تلسکوپ ۳.۴ متری بودجه کلانی را می‎طلبد و فقط با امکانات مالی که دولت در اختیار دارد می‌توان به این مهم رسید. البته دولت نیز خیلی انصاف به خرج داد تا از این طرح ملی حمایت کند. بخش اعظمی از این طرح به پایان رسیده است. نمی‌دانم چه میزان بودجه صرف شده ولی اعتبارات هزینه شده در حد چند صد میلیارد تومان بوده است و با بودجه‌های پژوهشگاه و دانشگاه‌ها نمی‌شد این طرح را به سرانجام رساند.

وی توجه خاص دولت را موجب اجرای چنین طرحی عنوان کرد و یادآور شد: این رصدخانه پس از راه‌اندازی، هزینه‌های سنگینی را نیاز ندارد.

ثبوتی با اشاره به تجارب دنیا در زمینه توسعه سایت‌های رصدخانه‌ای، گفت: در دنیا برخی از کشورها در یک سایت رصدخانه چندین اسباب نجومی دارند و احتمال دارد که با راه اندازی این رصدخانه نیاز به تلسکوپ کوچک و یا تلسکوپ خورشیدی که در روزها فعال باشد، احساس شود و در صورتی که در کشور چنین نیازی باشد، قله گرگش مزیت‌هایی بسیاری دارد.

این استاد پیشکسوت دانشکده فیزیک دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان، احداث جاده، تاسیسات اقامتی، ارتباطات رادیویی و تلفنی و موبایلی و سایر امکانات را از مزیت‌های این قله نام برد و افزود: وجود چنین امکاناتی موجب خواهد شد که اگر قرار است پروژه نجوم دیگری ایجاد شود، زمینه آن فراهم باشد.

انتقاد انجمن نجوم ایران، منطقی نیست و ناشی از بی‌اطلاعی آنهاست

این محقق سابق رصدخانه ملی ایران با اشاره به برخی حواشی افتتاح رصدخانه ملی ایران، گفت: مراسم افتتاحیه‌ای که برای این رصدخانه برگزار شد، موجب شد که برخی از افراد و دوستانی که از کل ماجرای رصدخانه ملی بی‌اطلاع بودند، اوقات‌تلخی از خود نشان دهند و این ناراحتی خود را نیز متاسفانه در رسانه‌ها مطرح کردند.

وی ادامه داد: بیانیه انجمن نجوم ایران در شرایطی منتشر شد که هیچ یک از اعضائ هیات رییسه انجمن نجوم ایران تجربه کافی در این زمینه را ندارند به گونه‌ای که سالیان خدمات آنها اجازه نمی‌دهد که به ۲۰ سال قبل برگردند و بدانند که این رصد خانه از چه زمانی آغاز شده و چه کارهایی درباره آن انجام شده است.

دکتر ثبوتی ادامه داد: همه افرادی که به عنوان هیات رییسه انجمن نجوم انتخاب شدند، بیشتر از یک سال از خدمت آنها از این سمت نمی‌گذرد. ضمن آنکه خودشان هم در صحنه نجوم ایران بیشتر از ۱۰ سال سابقه فعالیت ندارند! و اطلاعات کاملی از روند اجرای این طرح نیز ندارند.

استاد پیشکسوت دانشکده فیزیک دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان، خاطرنشان کرد: انتقاد انجمن نجوم ایران از نظر من منطقی نیست و ناشی از بی‌اطلاعی آنها است. من به آنها تذکر دادم که ندانسته این ادعاها را مطرح کردند؛ چرا که در این مراسم کسی قصد مخفی‌کاری هیچ موردی را نداشت و کسی نمی‌خواست جامعه را بفریبد بلکه صرفاً خواست دولت بود که در مدت زمان محدودی که در اختیار دارد، یادی از اقدامات علمی انجام شده خود در حوزه نجوم در خاطره‌ها باقی بگذارد.

پروفسور ثبوتی با بیان اینکه بسیار بد شد که این بیانیه به رسانه‌های بین‌المللی نیز کشیده شد، گفت: یکی از افرادی که در زمینه رصدخانه ملی در این نشریه بین‌المللی مصاحبه کرده بود، فردی است که اصلا اعتبار علمی در نجوم ایران و جهان ندارد ولی متاسفانه به خودش اجازه داده که چنین اظهار نظرهایی را داشته باشد.

وی همچنین به بیانیه مشاوران بین‌المللی طرح رصدخانه ملی اشاره کرد و با بیان اینکه نمی‌داند که آنها چطور به این سرعت از گزارش نشریه "ساینس" با خبر شدند، خاطرنشان کرد: بیانیه مشاوران بین‌المللی، پاسخی به گزارش نشریه "ساینس" بود و این در حالی است که وقتی به سوابق این مشاوران بین‌المللی توجه می‌شود، همه آنها دانشمندان تراز اول دنیا هستند و آنها در این بیانیه تایید کردند که تلسکوپ ملی ایران تا به امروز خوب پیش رفته و این پیشرفت ادامه خواهد یافت.