ایران و شوک‌های‌ ارضی اردوغان برای احیای زنگزور

بیش از سه دهه است که آذربایجان و ارمنستان تمامیت ارضی یکدیگر را نشانه می‌روند. هربار روسیه وساطت می‌کند و مجددا آتش‌بس بر روابط دو کشور حاکم می‌شود. تا کنون ایران بارها و بارها اعلام کرده است در برابر هرگونه تغییر در مرزهایش اقدام قاطع خواهد داشت و بهترین راه‌ حل اختلافات باکو و ایروان را مذاکره‌ای می‌داند که به تامین منافع دو طرف بینجامد، اما ترکیه در سودای احیای کریدور زنگزور بر آتش میان ایروان و باکو هیزم می‌ریزد.

کریدور زنگزوردر زمان اتحاد جماهیر شوروییکی از مهم‌ترین مسیرهای حمل و نقل زمینی بود که با یک خط ریلی، جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به یکدیگر متصل می‌کرد، اما با تشدید اختلافات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، احیای این مسیر به موضوعی مناقشه‌برانگیز تبدیل شد.

البته در این سال‌ها ارمنستان با تاکید بر اینکه حق حاکمیت مناطق با ایروان است، اجازه عبور و احداث هر کریدور و مسیری را به باکو داد، اما باکو خواهان الحاق کریدور زنگزور به مناطق تحت حاکمیت خودش است.

ظاهرارجب طیب اردوغان اکنونبیشتر از گذشته تمایل به احیا کریدور زنگزور دارد و می‌خواهد به هر طریق و شیوه‌ای که شده علاجی بر زخم این دالان تاریخی بگذارد و در همین راستا بود که اردوغان پس از دیدار با علی‌اف در مسیر بازگشت از سفر یک روزه‌اش به نخجوان، بر همکاری باکو و آنکارا در بازگشایی دالان‌های لاچین و زنگزور و اهمیت فوق‌العاده مهم و استراتژیک زنگزور تاکید کرد و گفت اگر ارمنستان موافقت نکند، ایران از ایده عبور گذرگاه زنگزور از سرزمین خود استقبال می‌کند.

از زمانی ‌که اردوغان چنین مطلبی را مطرح کرد، ابعاد پیدا و پنهان عبور زنگزور از ایران توسط بسیاری از تحلیلگران مورد بحث قرار گرفت، اما همچنانمیان تحلیلگرانانگیزه اردوغان از باز کردن پای ایران به موضوع دالان زنگزور و اینکه آیا باید چنین پیشنهادی را پذیرفت یا خیر،محل مناقشه است.

برخی معتقدند اردوغان با باز کردن پای ایران به قضیه، می‌خواهد ارمنستان را تهدید کند و به پاشینیان بفهماند می‌توان این کشور را به راحتی از مسیر کریدور خط بزند، اما برخی دیگر این را یک فرصت طلایی برای ایران می‌دانند.

احمد فاطمی‌نژاد، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه کم ‌و کیفاظهارات اخیر اردوغان مبهم است، اظهار کرد: کریدور زنگزور عملا یک کریدور عادی نبوده و نیست. معمولا کریدورهای عادی ابزار قدرتی برای کشورمیزبان هستند و می‌توانند به عنوان حلقه اتصال بین کشورهای زیادی موثر واقع شوند، اما کریدور زنگزور با نوعی تسلط ارضی کشور میزبان همراه بود.

وی در خصوص واکنش مقامات ایران به احیا کریدور زنگزور، عنوان کرد: اصلی‌ترین دلیل مخالفت‌های جمهوری اسلامی با احداث این کریدور در مرز مشترک ایران با ارمنستان، به خاطر اتصال آذربایجان به نخجوان و قطع شدن دسترسی زمینی ایران به ارمنستان است که برایش تهدید جدی محسوب می‌شود. حال اگر طبق اظهارات اردوغان، قرار باشد ایران در مسیر کریدور قرار بگیرد باید دید که در چه کیفیتی و به چه سبکی این طرح اجرا می‌شود.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: اگر مسیری که قرار است از ایران بگذرد، صرفا یک مسیر حمل و نقل باشد، احتمالا ایران نسبت به این موضوع علاقه‌مند و مشتاق باشد، چراکه در گذشته هم در موارد مختلفی از سمت سیاستمداران و تحلیلگران مطرح شده که ایران نتوانسته از آن خاصیت ژئوپلوتیک و قرار گرفتن در چهار راه استراتژیکی که دارد، استفاده لازم و کافی را ببرد. لذا اکنون سهیم شدن در کریدور ترانزیتی زنگزور یک فرصت است.

فاطمی‌نژاد با اشاره به روی دیگر ماجرا و خطرهای پیش‌روی ایران، بیان کرد: البته عبور کریدور از ایران زمانی برای ما فرصت محسوب می‌شود که ایران کنترل مسیری که از کشور می‌گذرد را به دست‌ بگیرد و در رابطه با این موضوع، با ایران مانند ارمنستان برخورد نشود. اگر آذربایجان و ترکیه بخواهند کریدور زنگزور را به همان شیوه‌ای که قرار بود از ارمنستان بگذرد، از ایران بگذرانند، ممکن است خطرناک باشد.

وی در خصوص اینکه چقدر محتمل است اردوغان با کشیدن پای ایران به زنگزور، بخواهد ارمنستان را مورد تهدید قرار دهد، گفت: بحث کریدورها یک بحث است و این وضعیت خاصی که آذربایجان و ترکیه در نظر دارند بحثی دیگر است. طبیعتا اگر زنگزور یک کریدور طبیعی می‌بود، می‌توانست برای ارمنستان تهدیدکننده باشد و حس رقابت این کشور را تحریک کند، اما درشرایطی که علی‌اف چشم طمع به جابه‌جایی مرزها دوخته، چنین چیزی بعید است.

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به تمایلات کنترل‌گرایانه اردوغان، اضافه کرد: در هرصورت دغدغه اردوغان این است که به هر سبک و شیوه‌ای یک مسیر زمینی تحت کنترل خودش و علی‌اف داشته باشند. همه تلاش‌ها، دغدغه‌ها و مباحثی هم که الان مطرح می‌کند در همین چارچوب است. الان ترکیه تا نخجوان مسیر زمینی دارد و مسئله اصلی از نخجوان به سمت سرزمین اصلی آذربایجان است که عملا بین ایران و ارمنستان محصور مانده و مرز باریکی با ترکیه دارد. علاوه‌براین اردوغان رویکرد کنترل‌گرایانه نسبت به اتحاد بین ترک‌ها و به ‌خصوص ارتباطات ویژه با آذربایجان دارد.

فاطمی‌نژاد با تاکید بر اینکه جوانب مسیری که اردوغان تعیین کرده بسیار مبهم است، گفت: اگر ایران تسلط کامل به این کریدور نداشته باشد، بیشتر از اینکه حامل فرصت باشد، تهدیدآفرین محسوب می‌شود. طبیعتا این کریدور کم ‌و بیش از شهرهای مرزی ایران ‌و آذربایجان و از میان آذری‌های ایران عبور خواهد کرد. لذا اردوغان و علی‌اف سعی می‌کنند از این موضوع سواستفاده کنند. کمااینکه الان هم ادعاهایی دارند و حامیان الهام علی‌اف بحث‌های افراطی مطرح می‌کنند.