این نشانه‌ها را در سرفه‌هایتان جدی بگیرید

همشهری آنلاین: سرفه یک مکانیزم مفید دفاعی بدن است، اما وقتی دائمی شد، علامت بیماری ریوی است. سرفه، بیماری نیست بلکه نشانه‌ای از بروز یک مشکل و واکنش طبیعی بدن است که به دلیل تحریک مژه‌های دستگاه تنفسی ایجاد شود.

همراه با سرفه، مقدار زیادی ترشحات از ریه خارج می‌شود تا راه هوایی باز شده و تنفس راحت‌تر انجام شود. به‌طورکلی دو نوع سرفه داریم؛ سرفه حاد که کمتر از سه هفته طول می‌کشد و در  سرماخوردگی، سینوزیت و سیاه‌سرفه دیده می‌شود و سرفه مزمن که بیشتر از سه هفته طول می‌کشد و نشانه‌ای از ترشحات پشت حلق و بینی، آسم، سرطان و سل است. برای آگاهی از این عارضه با دکتر سیدعلی‌جواد موسوی، به گفت‌وگو نشستیم. 

چه زمانی می‌توان گفت که یک سرفه خطرناک است؟

سرفه بیماری نیست، بلکه هشدار است.مثلاً فرض کنید نوجوانی ده‌ساله داریم که سرفه می‌کند، اما تب ندارد و مشکلش با بی‌اشتهایی و کاهش وزن همراه نیست و در کل فرد سرحالی است، اما هنگامی‌که برخی موادغذایی مانند چیپس را می‌خورد، سرفه‌اش بیشتر می‌شود. از این‌ جهت می‌فهمیم سرفه‌های این نوجوان خطرناک نیست و بیشتر جنبه‌ی حساسیت دارد که درمان ساده‌ای برای آن در نظر گرفته می‌شود؛ اما هنگامی‌که همراه سرفه تب داشته باشید یا  از پره‌های بینی برای انجام آن، استفاده کنید یا  آن‌که به‌شدت قلب‌تان بتپد، احتمالا مبتلا به آنفلوآنزا هستید که ممکن است خطرناک باشد. بنابراین بسته به نوع علائم همراه با سرفه، میزان خطرناک بودن آن تشخیص داده می‌شود.

گاهی کودکان شب‌هنگام به سرفه می‌افتد یا آن‌که تعداد سرفه‌هایش بیشتر از قبل یا  صبح هنگام، علائم سرفه ناپدید می‌شود.آیا می‌توان گفت که سرفه‌های شبانه با سرفه‌های روزانه تفاوت دارد؟

خیر این‌گونه نیست. سرفه از بابت زمان بروز آن اهمیت خاصی ندارد و نمی‌توانیم بگوییم سرفه شب‌هنگام خطرناک‌تر از سرفه‌های صبحگاهی است؛ بنابراین بروز این عارضه در ساعات مختلف شبانه‌روز اهمیتی ندارد بلکه منشأ آن باید مورد بررسی قرار گیرد.

آیا سرفه در سنین مختلف می‌تواند متفاوت باشد مثلاً بگوئیم در سنین کودکی خطرناک‌تر است؟

پاسخ این پرسش شما نیز منفی است. ممکن است نوع درگیری افراد در سنین مختلف متفاوت باشد، اما میزان خطرآفرینی آن تفاوتی ندارد. سرفه می‌تواند در هر سنی رخ دهد و با خطرهایی همراه باشد؛ گاهی برخی سرفه‌ها با عفونت همراه است که می‌تواند منجر به فوت کودک شود ولی در فرد مسن این سرفه خطرناک نباشد یا  بالعکس. در بزرگسالان برخی سرفه‌ها می‌تواند نشانه سرطان باشد، ولی در یک کودک نشانه آلرژی است.

بیشتر کلان‌شهرهای ما با مشکلاتی مانند آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کنند. سرفه‌های مربوط به آلودگی هوا تا چه میزان می‌تواند مضر باشد؟

آلودگی هوا معمولاً در یک فرد سالم به آن صورت مشکلی ایجاد نمی‌کند و بیشتر در افرادی اثرات منفی به‌جا می‌گذارد که بیماری ریوی زمینه‌ای داشته باشند. توجه کنید که بیماری زمینه‌ای در بروز آن بسیار مهم است و می‌تواند آلودگی هوا خطرات زیادی به بار آورد؛ اما آنچه امروزه به آن کمتر توجه می‌شود آلودگی هوای داخل خانه بوده که به‌مراتب بدتر از آلودگی هوای خارج از منزل است و اهمیت آن برای مردم ما خیلی مشخص نیست. مثلاً اگر آلودگی هوا خارج از منزل۱۰درصد اثرگذار باشد، آلودگی‌های داخل منزل ۶۰درصد تأثیرگذار است که اصلاً به این امر توجه نمی‌شود.

معمولا عنوان‌ می‌شود برای استفاده از داروهای مختلف باید توصیه یا  تجویز پزشک را به همراه داشته باشیم؛ اما به نظر می‌رسد عارضه‌هایی مانند سرفه چنان دردسرساز نباشد و استفاده از داروهای مورد نظر ممانعتی ندارد. نظر شما در این باره چیست؟

اصلا داروی ضدسرفه نداریم، بلکه نیاز است مشکل مورد نظر علت‌یابی شود و منشا بیماری رفع شود. به برخی عارضه‌ها نباید ساده نگاه کرد. توجه کنید سرفه‌هایی که بیش از سه هفته تا یک ماه زمان ببرد، حتماً باید به پزشک متخصص مراجعه کرد تا مورد ارزیابی قرار بگیرد.

درمان خودسرانه‌ی سرفه مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند، زیرا متأسفانه افراد از منشأ عارضه اطلاعی ندارند؛ درمان سرفه نسخه‌ی واحدی ندارد که برای همه پیچیده شود. باید عارضه سرفه بر اساس علت آن درمان شود. اما باید توجه کنیم برخی بیماران قبلا به پزشک مراجعه کرده و مشکل خود را می‌شناسند؛ پزشک به آن‌ها گفته است که فلان بیماری را دارید بنابراین هنگامی‌که فرد با مشکل مواجه شد می‌تواند طبق توصیه‌ی گذشته پزشک رفتار کند. کسانی که بیماری شناخته‌شده‌ای دارند، می‌توانند خود درمانی کنند، اما هنگامی‌که آن درمان پاسخ نداد و مشکل‌شان ادامه پیدا کرد این دسته از افراد هم باید سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کنند.

اشاره کردید که «باید عارضه سرفه بر اساس علت آن درمان شود»، ممکن است توضیح بیشتری ارائه کنید؟

با مثال توضیح می‌دهم. فردی را در نظر بگیرید که دچار سرفه‌های آلرژیک است و باید مشخص شود که به چه چیزی آلرژی دارد؛ اما فرد دیگری سرفه‌اش جنبه‌ی دارویی دارد، یعنی آن‌که با خوردن یک داروی خاص، حساسیت در او ایجاد می‌شود. حال این فرد هم هر چقدر داروهای ضدسرفه بخورد، مطمئنا اثری نخواهد داشت مگر آن‌که داروی حساسیت‌زا را قطع کند، تا مشکلش برطرف شود؛ اما گاهی اوقات سرفه، عفونت جدی مانند سل یا سرطان است که نه‌تنها با خود درمانی مشکلی حل نخواهد شد، بلکه با پیگیری نکردن، مشکلات جدی دیگری را ایجاد خواهد کرد.

با توجه به آن که نباید برای بیماری مختلف خود درمانی کرد، چه زمانی توصیه می‌شود که فرد حتماً به پزشک متخصص مراجعه کند؟

درصورتی‌که سرفه شما یا اطرافیان‌تان بعد از چند هفته بهبود نیافت یا  در کنار سرفه،  مشکلات دیگری مانند مشکل قلبی و... داشته‌اید، باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنید. به عنوان مثال اگر سرفه شما حاوی خلط غلیظ سبز و زرد است یا گلوی شما خس‌خس می‌کند یا  تب بالای ۳۸درجه داشته باشید یا اگر شما یا اطرافیانتان تنگی‌نفس داشته یا سابقه بیماری‌های قلبی و عروقی دارید و در هنگام دراز کشیدن سرفه‌تان بدتر می‌شود، باید سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کنید. اما نکته اساسی آن است که اگر کودک زیر سه ماه شما، تحت هر شرایطی سرفه کند، باید سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کرد. همچنین اگر احساس خفگی و بسته شدن گلو داشته باشید یا مشکل در تنفس یا قورت دادن دارید یا سرفه  شما حاوی خلط خونی باشد باید سریعاً به اورژانس مراجعه کنید.

بیماران مبتلا به عارضه‌ی سرفه گاهی به‌طور مکرر و با شدت سرفه می‌کنند. این پرسش پیش می‌آید که آیا شدت سرفه می‌تواند به ریه آسیب برساند؟

درست است که سرفه، سرفه می‌آورد، اما خود این عارضه معمولاً آسیبی به ریه وارد نمی‌کند و به‌ندرت بر اثر سرفه، شاهد شکستگی ستون فقرات یا  شکستگی دنده یا پارگی عضله هستیم؛ اما مهم‌ترین عارضه سرفه‌ی مزمن، افسردگی است. فردی که سرفه‌ی مزمن دارد و به پزشک مراجعه نکند یا سرفه‌اش درمان نشود در جمع دوست و آشنایان جایی ندارد. فرد در جمع دوستان می‌نشیند و پس از سرفه‌های پیاپی، واکنش نشان‌ داده می‌شود، زیرا تصور می‌کنند فرد دچار بیماری واگیرداری است، بنابراین از او دوری می‌کنند یا آن‌که فرد نوعی خجالت از حضور در جمع احساس می‌کند که این خجالت‌زدگی و طردشدگی کم‌کم منجر به افسردگی خواهد شد.

گاهی در هوای سرد احساس می‌شود خلط‌هایی در ته‌گلو وجود دارد. به نظر شما منشأ این خلط‌ها به چه چیزی مربوط است؟

بیشتر خلط‌های ته‌گلو منشأ آلرژیکی دارد یعنی فرد حساسیت دارد و این آلرژی بیشتر در بینی‌اش تجمع می‌کند و از ته گلو خارج می‌شود که اصطلاحاً به آن «رنیت» می‌گویند. چنانچه این آلرژی برطرف شود ترشحات پشت حلق نیز درمان می‌شود.

آلرژی بیماری‌ای است که بسیاری از ما با آن درگیر هستیم؛ افراد معمولاً تحت چه عواملی به این عارضه دچار می‌شوند؟

آلرژی بیماری بسیار ظریفی است. ممکن است حتی سوسکی در منزل شما باشد و شما به آن حساس شوید یا مثلاً فرض کنید دو عدد پسته می‌خورید یا  بدن شما به برگ درختی واکنش نشان‌ می‌دهد، بنابراین آلرژی بسیار ظریف است.

فصل زمستان است و با هوای سرد سروکار داریم؛ برخی هنگامی‌که در معرض هوای سرد قرار می‌گیرند احساس سرماخوردگی دارند. این مشکل ناشی از چیست؟

این مشکل نیز منشأ آلرژیکی باشد. فرد در واقع سرمانخورده است، اما ممکن است به هوای سرد حساس باشد. ممکن است حتی باد سردی که به فرد می‌خورد احساس سرماخوردگی به او دست دهد؛ این سرماخوردگی نیست بلکه آلرژی است.

فرمودید آلرژی عارضه‌ی ظریفی است، چگونه می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد؟

افراد باید متوجه باشند که چه مواد غذایی را مصرف می‌کنند و در چه شرایطی بدنشان‌ واکنش نشان‌ می‌دهد. گاهی ترکیب غذاهایی که مواد افزودنی دارند حساسیت ایجاد می‌کند.

گاهی فرش – قالی-  داخل منزل ایجاد حساسیت می‌کند. موجوداتی به‌نام «مایت» فرش و اسباب‌بازی‌های پشمی کودکان را بسیار دوست دارند؛ این‌ها، به‌شدت آلرژی‌زا هستند.

چگونه می‌توان از دست این موجودات خلاص شد؟

اسباب‌بازی‌های پشمی بچه‌ها را هر از گاهی در پلاستیک قرار داده و در حدود دو روز در فریزر بگذارید تا این موجود از بین برود.

جای فرش در اتاق‌خواب نیست؛ افراد بیشترین وقت‌شان را در این اتاق می‌گذرانند؛ «مایت»ها با مکش جاروبرقی از فرش کنده می‌شوند. با جارو دستی نمی‌توان از دست آن‌ها خلاص شد.

شنیده می‌شود تنفس در هوای آلوده کلان‌شهرها، تفاوت چندانی با سیگارکشیدن ندارد؛ بنابراین در شهرهای آلوده تفاوتی میان افراد سیگاری و مردم عادی وجود ندارد. این ادعا تا چه میزان صحیح است؟

این ادعا به هیچ عنوان قابل استناد نیست؛ تنفس در آلودگی هوا قطعاً تأثیراتی منفی زیادی دارد، اما به هیچ عنوان تأثیراتش مساوی با کشیدن سیگار نیست و اثرات آلودگی هوا به‌مراتب کمتر از دود سیگار است.

فراموش نکنیم میزان زیادی آلودگی هوا از طریق بینی دریافت می‌شود و به دلیل وجود موهای ریزی که در بینی وجود دارد دریافت آلودگی خیلی کمتر می‌شود؛ همچنین حلق انسان زاویه‌ی نود درجه‌ای با ریه دارد که سبب می‌شود خیلی از موادی که داخل دهان و بینی می‌شوند؛ وارد ریه نشوند؛ اما یک استثنا هم وجود دارد؛ وقتی در هوای آلوده ورزش کنیم این آلودگی به‌سرعت داخل بدن ما می‌شود، زیرا در این شرایط با شدت زیادی از طریق دهان نفس می‌کشیم به همین دلیل توصیه می‌شود هنگامی‌که هوا آلوده است، ورزش نکنیم مگر آن‌که به ورزش دوچرخه‌سواری روی بیاورید که مشکلات کمتری دارد. این امر در مقایسه با دود سیگار که مستقیماً وارد ریه می‌شود، غیرقابل مقایسه است.

با توجه به این‌که در شرایط موجود ریه به‌شدت آسیب‌پذیر است. جهت پیشگیری از بیماری‌های ریوی چه موادغذایی توصیه می‌شود؟

سبک زندگی ما، مهم‌ترین عاملی است که می‌تواند سلامت ما را تضمین کند. برای سلامتی خود و خانواده‌مان ابتدا باید سبک زندگی خود را در منزل عوض کنیم.

مصرف سبزی‌های تازه اهمیت زیادی دارد بنابراین هر چه بیشتر میوه و سبزی‌های تازه استفاده کنیم، ریه‌ی سالم‌تری خواهیم داشت و این دو به یکدیگر وابسته است. استفاده میوه‌هایی که سرشار از ویتامین است، بسیار حائز اهمیت است که از آن میان می‌توان به مرکبات سیب، گلابی و... اشاره کرد. همچنین ماهی یکی از موادغذایی است که برای سلامت ریه بسیار مقوی است و توصیه می‌شود، سبد غذایی افراد سه روز در هفته از ماهی استفاده شود. برخی در دوره‌ی نوجوانی نسبت به ماهی آلرژی دارند؛ توصیه می‌شود اگر از کودکی، مصرف ماهی در سبدغذایی وجود داشته باشد این میزان آلرژی در آینده خیلی کمتر خواهد شد.

توصیه‌هایی برای ریه سالم

چیزهایی ریز و درشت در خانه و زندگی و محل کار هر کدام از ما وجود دارد که شاید عادت کردیم ندیده‌شان بگیریم؛ دکتر سیدعلی‌جواد موسوی استاد دانشگاه است و  سال‌ها در این زمینه پژوهش کرده  است. او می‌گوید اگر به دو رو اطراف محل زندگی‌مان دقت بیشتری کنیم، شاید ریه سالم‌تری داشته باشیم. 

نباید در فضای داخل خانه دخانیات مصرف شود. برخی از افراد فکر می‌کنند اگر در داخل خانه و  نزدیک به پنجره و یا راه‌های خروجی هوا سیگار بکشند، دودش پخش نخواهد شد؛ این فکر کاملا اشتباه است. دود سیگار در خانه می‌ماند و آلوده‌کننده است.

 نباید حیوان خانگی را داخل خانه نگهداشت.  چون محیط بسته منزل اجازه تهویه مناسب را نمی‌دهد و وجود حیوانات آلرژی‌زا و آلوده کننده‌ی هوای خانه است.

 باید آشپزخانه‌ها بسته باشند. آشپزخانه‌ی اپن بیشتر از آشپزخانه‌های بسته، هوای خانه را آلوده می‌کند. زیرا دود ناشی از پخت و پز بر سینه می‌نشیند و آسیب‌رسان است. حتا باید هنگام آشپزی از ماسک استفاده کرد.

 نباید در منزل از شومینه استفاده کرد. چون وجود شومینه خود از علل آلودگی هوای خانه بوده و دود ناشی از آن برای سیستم تنفسی مضر است.

 باید پس از استحمام در حمام را ببندید.  اگر درِ حمام‌هایی که پس از استفاده باز بماند، آلودگی و رطوبت را به محیط منزل انتقال می‌دهد.

 باید در اتاق‌هایی که کامپیوتر قرار گرفته تهویه مناسب وجود داشته باشد. فن موجود در سیستم کامپیوتر، سبب آلودگی هوای اتاق می‌شود.