آیا میتوان تهدید را به فرصت تبدیل کرد؟

در مورد بحران اقتصادی بوجود آمده در جهان و تاثیر آن بر صنعت ایران نظرات بسیاری عنوان شده است در این متن سعی بر آن است که علل و نتایج این بحران و تاثیر آن بر صنعت خودروسازی کشور بطور اجمالی بررسی و راهکارهایی برای کم کردن اثرات آن ارائه شود.

ابتدا لازم است تا بطور خلاصه نحوه شکل گیری بحران اقتصادی امریکا و به طبع آن جهان را بررسی کنیم. اعطای وام توسط بانکها در بخش مسکن آمریکا موجب افزايش عرضه بيش از تقاضا شد. این موضوع افت شدید قیمت و رکود در این بخش را موجب شد.

رکود بوجود آمده از یک سو باعث بیکاری خیل عظیمی از مردمی که در بخش مسکن بودند شد و از سوی دیگر باعث شد افرادی که برای خرید مسکن از بانکها وام گرفته بودند و پشتوانه برگشت وام بانک را خانه های خریداری و یا ساخته شده قرارداده بودند از بازپرداخت وام ها طفره رفته و درنتیجه خانه های ساخته شده به تملک بانکها درآمد. خانه هایی که به شدت افت قیمت پیدا کرده بود حراج شد، حراج این منازل توسط بانکها خود به افت قیمت مسکن کمک کرد و این روند کاهشی را تشدید کرد در نتیجه بانکها نه تنها به اصل پول خود نرسیدند بلکه ضرر هنگفتی را نیز پرداخت کردند بعلاوه آنکه قسمت عمده ای از نقدینگی بانکها به علت عدم فروش رفتن این منازل عملا حبس شد. کمبود نقدینگی در بانکها باعث شد تا توان پرداخت وام آنها نیز کاهش یابد. کاهش توان پرداخت وام توسط بانکها و بیکاری بخشی از مردم باعث شد تا رکود به سایر بخشها و صنایع امریکا نیز نفوذ کند و در کل باعث کاهش تقاضا و کاهش فروش در بسیاری از بخشهای صنعتی امریکا شد.

کاهش فروش از یک سو و عدم پرداخت وام توسط بانک باعت شد تا بخشهای مختلف صنعتی با کسری شدید نقدینگی مواجه شده بسرعت به سوی ورشکستگی بروند.

پس بطور خلاصه کمبود تقاضا نسبت به عرضه باعث رکود در بخش مسکن شد. رکود باعث بیکاری و کمبود نقدینگی شد. بیکاری و کمبود نقدینگی باعث کاهش قدرت خرید شد و کاهش قدرت خرید باعث کاهش تقاضا در سایر بخشهای صنعت شد و این روند بصورت سینوسی به همه بخشهای صنعتی در امریکا سرایت کرد متاسفانه این سیکل همچنان ادامه دارد. کاهش تقاضا و رکود در بازار بزرگ امریکا باعث شد تا موج این بحران اروپا و سپس آسیا را در برگیرد.

اما در کشور ما چه اتفاقی افتاده است.

در کشور ما رکود بازار مسکن پیش از شروع بحران جهانی شروع شده است. تاثیر روانی ناشی از بحران جهانی نیز این رکود را تشدید نموده است. در نتیجه بخش عمده ای از نقدینگی کشور در بخش مسکن رسوب نموده است.

انتظار کاهش قیمت که در نتیجه رکود جهانی در مردم بوجود آمده باعث شده تا عملا تقاضا در سایر بخشها نیز کاهش یابد و تقریبا همه بخشهای صنعتی نیز با رکود مواجه شده اند. رکود موجود در بازار خودرو و افت شاخص بورس شاهدی بر این مدعا است.

سیاستهای انقباضی بانکها نیز در این مدت باعث عدم پرداخت وام به صنعت شده است.

به عبارت دیگر همان عواملی که در صنایع و اقتصاد امریکا بوجود آمدن بحران اقتصادی شد به شکل دیگری بر صنعت ما نیز حاکم شده است و چنانچه برای خروج از این وضعیت فکری نشود همان بلایی که بر سر صنعت امریکا و اروپا آمده است بر سرصنعت ما نیز خواهد آمد.

یکی دیگر از خطراتی که صنعت كشور ما را تهدید می کند واردات بی رویه کالاهای خارجی ارزان شده در اثر بحران جهانی است.

ملموس ترین نتیجه بحران اقتصادی کاهش قیمت کالاها در جهان بوده است، بطوری که قیمت متوسط کالاها در بازارهای جهانی 30 تا 50 درصد کاهش یافته است اما نباید فراموش کرد که در کنار این کاهش، قیمت نفت نیز بطور بی سابقه ای کاهش داشته و ظرف چند ماهه اخیر از حدود بشکه ای 140 دلار به چیزی در حدود 35 دلار رسیده و تقریبا یک چهارم شده است در نتیجه قدرت خرید کشور بطور کلی کاهش داشته است.

برای روشن شدن این مطلب در نظر بگیریم که قیمت کالاهای خارجی مورد نیاز تا پیش از این بحران 100 واحد پولی بوده است و درآمد نفتی کشوری مانند ایران 1000 واحد پولی درنتیجه تا پیش از این می شد با درآمد حاصل از نفت 10 قلم محصول خارجی وارد کرد. پس از بحران و درحال حاضر قیمت همان کالاهای خارجی 50 واحد و درآمد نقتی ما 250 واحد شده است درنتیجه می توانیم تنها 5 قلم از محصولات خارجی را خریداری نمائیم و در واقع قدرت خرید کشور نصف شده است.

به این شکل میتوان نتیجه گرفت که اولین موج بحران اقتصادی جهان کشور ما را که بخش عمده درآمدهای ارزی آن حاصل از نفت است را تحت شعاع خود قرارداده علت عدم احساس این موج عظیم وجود ذخیره ارزی است که در این چندساله بوجود آمده اما مقاومت در برابر این موج در بلند مدت کار چندان ساده ای نیست.

توجه به این نکته ضروری است که همیشه کاهش قیمت نفت بسرعت اتفاق می افتد اما افزایش قیمت با توجه به سازوکارهایی که در جهان وجود دارد معمولا کند و طولانی است و حتی در شرایط عادی نیز سالها بطول خواهد انجامید درنتیجه لازم است تا دلارهای نفتی که در سالهای فراوانی جمع آوری شده است با امساک بیشتری مصرف شود چرا که شاید 7 سال فراوانی تنها 7 سالل قحطی به دنبال نداشته باشد و بسیار بیشتر طول بکشد.

اما چنانچه کاهش قیمتها باعث واردات کالاهایی که توان تولید آنها در داخل وجود دارد بشود بخشی از تقاضای موجود در بازار توسط واردات نامین خواهد شد، در نتیجه باعث کاهش فروش بیشتر در بخش صنعت خواهد شد. این کار باعث میشود تا موج دوم تهدید ناشی از بحران اقتصاد جهانی که عبارت از صدور بیکاری حاصل از رکود اقتصادی از سایر کشورها است دامنگیر کشور ما خواهد شد و در واقع صنایع داخلی را فلج خواهد نمود.

چنانچه به نکات ذکر شده در بالا دقت کامل داشته باشیم این تهدیدات بسیار جدی فرصتی را نیز در دل خود نهفته دارد "امکان توسعه صنعت داخلی" . حمایت، سرمایه گذاری، تکیه هر چه بیشتر به صنعت داخلی و تشویق مردم به استفاده از کالاهای ایرانی در شرایط کنونی که به شدت به ارزهای موجود در صندوق ذخیره ارزی نیاز است میتوان فرصتی طلایی را برای صنعت کشور بوجود آورد.

بعبارت دیگر لازم است تا بجای تخصیص سرمایه های ارزی کشور به واردات محصولات و کالاهای موفتا ارزان شده خارجی که نتیجه آن واردات بیکاری کشورهای بحران زده نیز هست، ارز موجود را تا حد امکان در جهت توسعه و افزایش توان صنعت داخلی سرمایه گذاری نمود. تجربه موفق این حرکت در سالهای پیش از این هم در کشور وجود دارد.

در میان صنایع یکی از مهمترین صنایع خودروسازی است.

صنعت خودروسازی درواقع یکی از مهمترینموتورهای محرک در صنعت جهان می باشد این صنعت به دلیل رقابت بسیار شدید در بازار جهانی یکی از آسیب پذیرترین صنایع نیز می باشد. به همین دلیل است کهمی بینیم در کلیه کشورهای بحران زده یکی از مهمترین صنایعی که مورد حمایت قرار گرفته اند صنایع خودروسازی و قطعه سازی هستند. صنعت خودروسازی با توجه به حجم بالای اشتغال زایی و گردش مالی فراوان مستواند نقش بسیار تعیین کننده ای در جلوگیری یا ایجاد بحران اقتصادی داشته باشد.

چنانجه صنعت خودروسازی در این زمان مورد حمایت قرار گیرد می تواند مانند سدی در برابر ورود بحران به کشور عمل نماید.

نیم نگاهی به سایر کشورها از جمله کشور امریکا که بحران از آنجا شروع شده نشان میدهد که حتی این کشور نیز با وجود آنکه صنعت خودروسازیش در جهان حرف اول را میزند برای حمایت از آن و جلوگیری از توسعه بحران به حمایت از این صنعت پرداخته است.

اما حمایتهایی که باید از صنعت خودروی داخلی شود به چه اشکالی باید باشد.

مهمترین مسئله رقابت پذیر کردن این صنعت در برابر صنایع خودروسازی خارجی است. اینکار به دو شکل قابل انجام است اول بالا بردن عوارض و سود گمرکی خودروهای وارداتی که این کار با توجه به برنامه بلند مدت کشور برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی روش مناسبی نیست و دوم بالا بردن قیمت ارز.

متاسفانه در سالهای اخیر سیاست تثبیت ارز باعث شده تا قیمت دلار تثبیت شود. ثبات قیمت ارز از یک سو و تورم از سوی دیگر باعث شده تا قیمت تمام شده کالاها او قطعاتی که در داخل ساخته میشوند بالا رفته و قدرت رقابت خود را در برابر کالاهای خارجی از دست بدهند. بطوری که در بسیاری از کالاها از جمله خودرو واردات به صرفه تر از تولید شده است. بالا رفتن قیمت ارز و رساندن ان به قیمت واقعی علاوه بر اینکه باعث رقابت پذیر کردن صنعت خودروسازی میشود بر شکوفایی سایر صنایع داخلی نیز تاثیر مثبت میگذارد. بعلاوه باعث ایجاد امکان رقابت در بازارهای خارجی خواهد شد. امکانی که با بالارفتن تعرفه های ورودی بهیچ وجه بوجود نخواهد آمد.

دومین کاری که باید انجام شود تامین سرمایه های مورد نیاز از جمله سرمایه در گردش مورد نیاز صنعت خودروسازی و قطعه سازی میباشد.

یکی از مهمترین هدف گذاری ها در سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران

"دستیابی به جایگاه نخست اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی با تاکید بر جنبش نرم افزاری و تولیدعلم"

است. با توجه به این مهم صنعت خودروسازی بعنوان موتور محرک باید دستیابی به جایگاه نخست صنعت خودروی منطقه را در نظر داشته باشد و در این راستا لازم است تا در جهت توسعه کمی و کیفی هرچه بیشتر این صنعت اقدام شود.

این توسعه نیازمند سرمایه گذاری در همه زمینه ها است. اما سیاستهای انقباضی اجرا شده در سال گذشته باعث شده است تا امکان تامین سرمایه در گردش مورد نیاز صنایع خودروسازی و قطعه سازی بسیار محدود شود. این کمبود نقدینگی شرکتها را به سوی استقاده از منابع مالی گران قیمت برده است. این افزایش هزینه ها خود را در قیمت تمام شده قطعات و طبیعتا خودروهای کشور نشان میدهد و صنعت خودروسازی را در برابر بحران جهانی بوجود آمده آسیب پذیرتر میکند.

جلوگیری از این آسیب تنها با حمایت همه جانبه بانکها از صنعت بخصوص صنعت خودروسازی و قطعه سازی انجام خواهد پذیرفت. لازم است تا بانکها با ایجاد تحرک هرچه بیشتر در گردش سرمایه منابع مالی ارزان قیمت را در اختیار صنعت خودروسازی قرار دهند.

در خاتمه نباید فراموش کنیم که برای مقابله با بحران جهانی اکنون نیز بسیار دیر است، باید هرجه زودتر اقدام کرد در غیر اینصورت ممکن است شرایطی بوجود آید که هیچ راهی برای نجات باقی نماند.

جمع بندی کلی :

1- بحران اقتصادی دنیا بدون شک کشور ما را نیز تحت الشعاع خود قرار خواهد داد.

2- عواملی که باعث ایجاد بحران در اقتصاد جهانی شده است در اقتصاد ما نیز وجود دارد.

3- در حال حاضر نیز اولین موج بحران که ناشی از کاهش در آمدهای نقتی است کشور ما را دربر گرفته است

4- چنانچه با هوشیاری عمل نکنبم دومین موج بحران که صدرو بیکاری ناشی از رکود سایر کشورها است صنایع و درنتیجه کشور ما را فلج خواهد کرد.

5- راهکارهای اصلی خروج از بحران ابتدا آزاد کردن قیمت ارز و تامین منایع مالی مورد نیاز برای صنایع از جمله صنعت خودرو می باشد.

6- درصورتی که ما شرایط ایجاد شده را خوب مدیریت کنیم این شرایط میتواند باعث شکوفایی صنعت داخلی شود در غیر اینصورت ممکن باعث ورشکستگی صنعت ما نیز بشود.

شهرام فداكار

كارشناس صنعت خودرو