کیهان: پايان «آقاي ادعا»

کیهان: تازه اقبال دموكرات ها افول كرده و مسبب اين وضع كسي جز باراك اوباما نيست. تمام پيش بيني ها درباره انتخابات ميان دوره اي آمريكا درست از آب درآمده است. اكنون مجلس نمايندگان دربست در اختيار جمهوري خواهان است و در سنا هم فاصله بسيار كمتر از آن است كه قدرت مانوري به دموكرات ها بدهد. در زماني كمتر از دو سال، باراك اوباما از يك ليدر بزرگ بدل به دردسري درمان ناپذير براي دموكرات ها شده است. توان سخن گفتن و حرافي هاي خوش ساخت، ديگر چندان به كار نمي آيد چرا كه دو سال از دوران «وعده» گذشته و اكنون پاي «كارنامه» در ميان است. سوال اين است كه پيامد اين وضعيت براي ايران چيست؟ ايران چقدر در بروز اين وضعيت دخيل بوده است؟ و آينده روند سياست گذاري آمريكا در امور ايران چگونه تغيير خواهد كرد؟

ابتدا بايد ديد چه بر سر اوباما آمده است. روزي كه او وارد كاخ سفيد شد كساني در داخل و بيش از آنها در خارج از آمريكا تصور كردند كه به راستي تغييري در حال ايجاد شدن است و مي گفتند قدر اين فرصت را بايد دانست. در ايران، از دو جناح مختلف دوگونه اشتباه راهبردي درباره اوباما شكل گرفت. در يك جناح عده اي مي گفتند اوباما يك رييس جمهور اصلاح طلب است كه بنا دارد بسياري از رويه هاي جاي گير شده در سيستم حكومتي آمريكا را اصلاح كند و نتيجه مي گرفتند كه بنابراين بايد در ايران هم اصلاح طلبان بر سر كار بيايند تا بتوان رابطه اي را جوش داد. اين استدلالي است كه مصطفي تاج زاده در آستانه انتخابات رياست جمهوري نهم در حمايت از محمد خاتمي مطرح كرد. دسته دوم هم از مسيري متفاوت به همين نتيجه مي رسيدند. اينها عقيده داشتند اوباما نماينده طبقه محروم و ضعيف در آمريكاست و شعار تغيير را هم از الگوهاي شرقي اقتباس كرده است. نتيجه اي كه اين گروه مي گرفت اين بود كه بايد او را مراعات كرد و اجازه داد «خودش را در مقابل صهيونيست ها پيدا كند.»
گفتني است كيهان در همان زمان با تيتر درشت «آن باز در لباس كبوتر آمد» از پيروزي اوباما در انتخابات رياست جمهوري آمريكا خبر داد.

زمان كمي لازم بود تا آشكار شود اين هر دو دسته تا چه حد رويازده بوده اند. اوباما چيزي را در آمريكا بويژه در پيش فرض ها و روندهاي طراحي استراتژيك درباره ايران، تغيير نداد. مشاركت مستقيم و بدون پيش شرط در مذاكرات گروه 1+5 با ايران، ادامه فرايندي بود كه از دولت جرج بوش آغاز شد و ابتكاري نبود كه اوباما آن را ابداع كرده باشد . در انتهاي دولت بوش كاخ سفيد به اين نتيجه رسيد كه مشروط كردن مذاكره مستقيم با ايران به اجراي قطعنامه ها و تعليق غني سازي، هدفي دست نيافتني است وتنها خاصيتي كه دارد اين است كه آمريكا را از تاثيرگذاري در روندي كه مستقيما به آن مربوط است محروم مي كند و كار را به دست واسطه ها مي سپارد. نتيجه اين ارزيابي جديد، آن بود كه ويليام برنز معاون سياسي كاندوليزا رايس اجازه يافت براي نخستين بار شخصا در مذاكرات ژنو يك (تير87) شركت كند. برنز جزو معدود مقام هاي مرتبط با مسئله ايران بود كه پس از روي كار آمدن اوباما هم در پست خود باقي ماند چرا كه موضوع اساسا ربطي به اوباما نداشت و يك اجماع دو حزبي در واشينگتن بوجود آمده بود كه بايد مسير مذاكره را در كنار مسير فشار به ايران امتحان كرد . اين موضوع از منظر استراتژيك عموما به اين شكل بيان شده است كه مذاكره يك گزينه مستقل در عرض بقيه گزينه ها نيست، بلكه بخشي از هر گزينه اي است كه بناست به كار گرفته شود.

اوباما اميدوار بود مذاكره مستقيم با ايران از جانب تصميم گيران در تهران به عنوان يك امتياز تلقي شود و ايراني ها حاضر باشند بابت آن چيزي بپردازند. در واقع هم -چنانكه گفتيم- كساني در ايران سخت مشتاق بودند كه بگويند آمريكا يك گام برداشته و حالا نوبت ايران است كه گامي متقابل بردارد . وقت آن رسيده بود كه ايران ارزيابي راهبردي خود را از وضعيت بيان كند و سخنراني مهم رهبر انقلاب در نوروز 88 در مشهد مقدس، دقيقا به تشريح همين راهبرد اختصاص داشت. اگر بخواهيم راهبردي را كه در آن مقطع در دستور كار قرار گرفت با حداكثر وضوح بيان كنيم، اصول زير را مي توان به عنوان يك الگوي راهنما در نظر گرفت. 1- مذاكره با ايران يك امتياز نيست؛ حتي يك تغيير هم نيست چرا كه آمريكا چاره اي جز قدم گذاشتن به مسير گفت وگوي مستقيم با ايران نداشته است. 2- هرگونه تغيير بايد در عمل مشاهده شود. تا زماني كه عملا در سياست آمريكا درباره ايران تغييري رخ نداده، سخن گفتن از تغيير چيزي بيش از پنهان كردن فريبكارانه دست چدني زير دستكش مخملي نخواهد بود. حتي در داخل آمريكا هم برخي تحليلگران اندكي مستقل تر مرتبط با امور ايران به اوباما توصيه كردند اگر مي خواهد شعار تغيير آن توسط ايران واقعا جدي گرفته شود بايد هر چه زودتر از سطح حرف فراتر برود و مثلا مانند آنچه زماني نيكسون درباره چين انجام داد، دستور توقف كليه عمليات هاي محرمانه سيا عليه ايران را بدهد. 3- و مهم تر از اينها سوال اين بودكه هدف چيست؟ آيا اوباما راهبرد دومسيره فشار-مذاكره را كنار خواهد گذاشت؟ واضح بود كه آنچه در حال رخ دادن است تغيير اين راهبرد نيست بلكه عميق تر كردن آن است. اوباما هم مثل بوش فكر مي كرد بايد به ايران فشار آورد و در كنار آن در مذاكره را باز گذاشت تا «اگر ايران محاسبه اش را تحت فشار تغيير داد، دري براي وارد شدن پيش روي خود ببيند.»

تفاوت فقط در اينجا بود كه اوباما به اين نتيجه رسيد كه استراتژي بوش براي توليد فشار عليه ايران ديگر قابل استفاده نيست. از ديد اوباما اشتباه بوش اين بود كه مسئله ايران را تبديل به يك مسئله يك جانبه (مسئله اختصاصي آمريكا) كرد و به همين دليل از امكان وارد آوردن فشار چند جانبه به ايران محروم شد. اوباما سعي كرد موانع رويكرد چند جانبه به مسئله ايران و شريك كردن ديگران در فرايند فشار را از پيش پا بردارد. اول كاري كه كرد اين بود كه با ورود به مذاكرات مستقيم با ايران و جا انداختن آن به عنوان ابتكار عمل خود به يكي از مطالبات سنتي اروپا، روسيه و چين جواب داد. يكي از انتقادهاي ثابت اين بلوك ها (البته تا حدودي به استثناي روسيه كه هيچ وقت علاقه نداشته از نقش واسطه گري اش كم شود) از آمريكا همواره اين بود كه اگر در دست يابي به يك راه حل ديپلماتيك براي مسئله ايران جدي است نبايد از مشاركت مستقيم در مذاكرات فرار كند. اقدام دوم تلاش براي اصلاح نسبي روبط با بلوك هاي مختلف بود كه تا حداقلي از همگرايي در مورد ايران شكل بگيرد. اوباما اعلام كرد دكمه «ري ست» را در روابط با اروپا، روسيه و چين فشار خواهد داد، با همه دشمنانش به مذاكره مستقيم مي پردازد و كار را از پرداختن به مسائل امكانپذير (يعني آن دسته از مسائلي كه هر دو طرف مايل به حل آن هستند و در آن نفع دارند) آغاز مي كند. اين روندي است كه با آب و تاب فراوان درباره آن سخن گفته مي شد اما به هيچ وجه آنگونه كه اوباما تصور مي كرد سهل و آسان پيش نرفت. به اين بحث بازخواهيم گشت اما عجالتا اين نكته را به ياد داشته باشيد كه از نظر اوباما استراتژي دست دراز شده نه يك روش حل مسئله بلكه يك تاكتيك رسانه اي و تبليغاتي براي ايجاد اجماع بود وبه همين دليل هم بودكه هرگز «رسما و واقعا» دستي به سمت ايران دراز نشد و متقابلا ايران هم استراتژي خود در مقابل اوباما را بر مبناي اين 3 اصل، به گونه اي تنظيم كرد كه يكسان بودن بوش و اوباما را پيش فرض مي گرفت.

گذشته از ايران، اوباما در ديگر پروژه هايي هم كه كليد خورد، به رغم سر و صداي فراوان، توفيقاتي بسيار اندك به دست آورد. در مقابل روسيه هيچ توافق غير از امضاي پيمان نيواستارت نهايي نشد كه تازه درباره آن هم جمهوري خواهان و حتي بعضي از دموكرات ها معتقد بودند بيشتر به نفع روسيه است نه آمريكا چرا كه روسيه را از يك كشور دست دوم به قدرتي هم تراز و معادل آمريكا تبديل مي كند. بقيه مسائل با روسيه اگرنگوييم بدتر شده، دست نخورده باقي مانده است. وضع درباره چين اسف بار بود و اسف بار ماند. در حوزه هاي نظامي، امنيتي، سياسي و خصوصا اقتصادي حتي يك قدم درست و حسابي در روابط چين و آمريكا برداشته نشد. درباره اروپا روابط اندكي اصلاح شد ولي به اين قيمت كه آمريكا، اروپايي شود نه اينكه اروپايي ها خود را به ديدگاه هاي آمريكا نزديك كرده باشند. در عراق اوباما بازي را كلا باخت؛ همه استراتژيست هاي غربي اعتراف كردند كه ايران بهتر بازي كرده ودست بالا را دارد. در افغانستان فاجعه از هر جاي ديگري عميق تر است. آمريكا ننگ هم پيماني با طالبان را به جان خريده و بيشترين حجم امكانات را در افغانستان دپو كرده اما حداقلي از امنيت برقرار نشده، پاكستان هم براي آمريكا شاخ و شانه مي كشد و نقش بي بديل ايران جايگزين ناپذير باقي مانده است. خلاصه كنيم؛ با وجود واگذاري حجم انبوه امتياز به طرف هاي مختلف اوباما نتوانست حتي يك كارنامه متوسط براي خود دست و پا كند و كار به جايي رسيد كه كسي مثل نيوت گينگريچ رهبر اقليت جمهوري خواه در مجلس نمايندگان او را «بزرگترين خطر براي امنيت ملي آمريكا» خواند.

دموكرات ها انتخابات را باختند به اين دليل كه مردم آمريكا اكنون وقتي به سابقه دو ساله دولت داري آنها نگاه مي كنند جز تلي از «حرف» چيز ديگري نمي بينند. اوضاع اقتصادي و اجتماعي آمريكا از هر زمان ديگري حادتر شده طوري كه شايد اين تعبير نوام چامسكي كه زماني نوشته بود «داخل آمريكا جهان سوميزه شده» اكنون بيش از هر زمان ديگري مصداق داد. اگر اوباما مي خواهد ماجراي انتخابات ميان دوره اي در انتخابات رياست جمهوري تكرار نشود، ظاهرا دو راه بيشتر ندارد. اول اينكه توان و انرژي خود را بيش از هر چيز صرف مسائل داخلي كه مهم ترين دغدغه راي دهندگان آمريكايي است بكند و دوم اوباما بايد سعي كند از طريق جمع كردن پرونده هايي كه بعضي از آنها را خودش پهن كرده و بعضي را ديگران، كارنامه خود را از وضع فضاحت بار فعلي خارج كند. مشخصا تداوم دشمني با ايران و تبديل شدن به كپي دست دوم بوش فرمولي نيست كه كوچكترين فايده اي براي آينده سياسي اوباما داشته باشد اگرچه معلوم نيست او از اين به بعد اساسا در موقعيتي باشد كه بتواند خير و صلاح خود را تشخيص بدهد.

بايد شادمان بود. يكي ديگر از دشمنان ايران زمين خورده و ايران سهمي قابل توجه در اين زمين خوردن داشته است.