پايتخت پل‌هاي تاريخي ايران

استان لرستان با دارا بودن بيش از 60 پل تاريخي شايسته لقب پايتخت پلهاي تاريخي ايران است كه انتظار مي‌رود در سفر سوم هيات دولت به اين مطالبه مردم استان توجه شود.

به گزارش مهر، استان لرستان با موقعيت استراتژيك خود همواره در طول تاريخ به عنوان يكي از مهم ترين گذرگاههاي شمال به جنوب كشور مطرح بوده به طوريكه رئيس سازمان ميراث فرهنگي استان لرستان معتقد است كه اين استان در دوره مادها، هخامنشي، ساساني و اسلامي در مسير همگتانه ـ شوش در موقعيت ويژه‌اي قرار داشته و پل كشكان نيز در 50 كيلومتري جنوب خرم آباد در اين مسير احداث شده است.

پل‌هاي گاوميشان،شاپوري، پل آجري، پلدختر، كلهر، كشكان و شكسته از جمله پلهاي تاريخي لرستان هستند كه بيش از هزار و 400 سال قدمت تاريخي دارند و از معماري و هنر و پل سازي منحصربه فرد برخوردارند.


پل شاپوري يا طاق پل شكسته در قسمت جنوبي شهر خرم آباد واقع شده و عامل ارتباط غرب استان (طرهان) با شرق و از آنجا به خوزستان و تيسفون (پايتخت ساسانيان) بوده و احتمالاً جهت توزيع آب نيز مورد بهره برداري قرار مي‌گرفته است.

طول اين پل 312 مترو ارتفاع آن 10.75 متر است كه از 28چشمه طاق و 27پايه تشكيل شده و سطح هر پايه 61 متر و فاصله بين دو پايه 7.5 متر است.

هم اكنون پنج چشمه طاق پل سالم بوده و مابقي بر اثر عوامل طبيعي تخريب گرديده است. چشمه طاقهاي پل به صورت جناقي ساخته شده و سبك سازي پل در قسمت طولي پل در زير روگذر پل صورت گرفته است و پايه‌هاي پل و موج شكنهاي آن به صورت لوزي شش ضلعي از سنگ ساخته شده است.

مصالح پل را سنگهاي قلوة رودخانه‌اي و لاشه سنگ در چشمه طاقها و از سنگ‌هاي پاكتراش در قسمت پايه‌ها استفاده شده است. كف پل سنگ فرش و از نوع سنگ بلوك قرمز است كه در اثر فرسايش آب از صورت كادر بودن خارج شده است.

اين پل عظيم و ديدني مربوط به دوره ساساني و به شماره 1058 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.


پلدختر كه از آثار ارزنده معماري پيش از اسلام در لرستان محسوب مي‌شود در ورودي شهر پلدختر واقع شده است. اين دومين پلي است كه در لرستان بنام كر و دت يا پل دختر مشهور است.

هرچند اين بنا در قرن 4 ه.ق.مورد مرمت و تجديدبنا قرار گرفته است اما اصل آن بنا به احتمال قريب به يقين مربوط به دوره ساساني است.

جهت پل شرقي غربي و طول آن 270 متر است. پايه‌هاي پهن و قطور اين پل كه از سنگهاي پاك تراش ساخته شده اند در داخل رودخانه هنوز پابرجاست.

در حال حاضر تنها يك طاق از پل موجود است كه جاده خرم آباد ــ انديمشك از زير آن مي‌گذرد. بلنداي اين طاق 18 متر از سطح آسفالت است و نزديك به 30 متر از آب رودخانه ارتفاع دارد.

درباره وجه تسميه پل برخي آنرا منتسب به ايزدبانو آناهيتا مي‌دانند.

بي ترديد اين پل اهميت ويژه‌اي در ارتباط بين مناطق جنوب با غرب و مركز و شمال داشته و علاوه بر اتصال لرستان و ايلام راه اصلي شاپور خواست به جندي شاپور شهر قديمي خوزستان (دوره ساساني) به شمار مي‌رفته است.

اين بنا به شماره 1678 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.


اين بنا در منطقه سر طرهان شهرستان كوهدشت بر روي رودخانه سيمره در حد فاصل استان لرستان و ايلام واقع شده است.

پل در تنگترين بستر رودخانه سيمره، در محلي بنام سي پله واقع شده است و اين پل در مسير يكي از راههاي باستاني قرار داشته كه سبب ارتباط كرمانشاهان، ايلام و لرستان (سرطرهان) بوده است.

پل ياد شده داراي 4 چشمه طاق بوده كه اكنون تنها دو چشمه طاق آن باقي است. پهناي هر پايه اين پل 6.5 متر و طول آن 17 متر است. اندازه سنگهايي كه در پايه به كار رفته 60×60×100سانتيمتر و بعضي نيز بزرگترند. روي هر يك از اين سنگها علامت مشخصي كنده شده است.

مصالح بنا از كچ و سنگ است و در آثار مورخان دوره اسلامي اشاره‌اي به اين پل نشده است. اين پل سترگ از آثار منحصر به فرد دوره ساساني بوده و به شماره 4511 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.


پل گاوميشان در فاصله 30 كيلومتري شهرستان پلدختر و برفراز رودخانه سيمره در حد فاصل استانهاي ايلام و لرستان احداث شده است. جهت پل شمال شرقي به جنوب غربي است.

طول اين پل حدود 175 متر و عرض گذر سطح پل نزديك به 8 متر و 20 سانتيمتراست و در حال حاضر داراي 6 چشمه طاق است.

عرض چشمه اصلي اين پل حدود 33 متر و 70 سانتيمتر و مصالح اصلي آن را ملات، آجر و سنگ تشكيل مي‌دهند. معماري پاتاقها به سبك معماري دوره ساساني است اما در چشمه طاقها آثار مرمت دوره‌هاي صفوي و قاجاري ديده مي‌شود.

بنا به گفته برخي مورخان نامگذاري اين پل به گاوميشو به جهت پرورش گاوميش در منطقه بوده است اما با توجه به اهميت گاو در آيين مهر پرستي ممكن است اين نام از آيين مهرپرستي ماخوذ شده باشد.

اين پل كه از بناهاي عظيم دوره ساساني است به شماره 2222 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.


پل كشكان در بخش چگني برروي رودخانه‌اي به همين نام و در مسير راه باستاني شاپور خواست به طرهان احداث شده است. در متون تاريخي از آن به عنوان كژكي ياد شده است. طول پل حدود 320 متر و عرض هريك از دو چشمه شرقي آن 23.20 متر است. ارتفاع آن در بالاترين قسمت 26 متر و در كوتاهترين قسمت 10 متر است و از 12 طاق پل تنها سه دهنه آن تخريب شده و بقيه هنور سالم هستند.برخي از پايه‌هاي پل باسنگهاي بزرگ وحجاري شده ساخته شده‌اند. مواد و مصالح اين بناي سترگ از سنگ، گچ و آجر تشكيل شده است.

در كنار اين پل بقاياي سه پل ديگر از دوره‌هاي گذشته وجود دارد كه با مشخصات پلهاي ساساني قابل مقايسه هستند.

بناي فعلي منسوب به آل حسنويه و مربوط به قرن 4 ه.ق است كه به شماره 355 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد است.


پل آجري گپ در مركز شهر خرم آباد وبرروي رودخانه گلال واقع شده است. اين پل دو قسمت شرقي و غربي شهر را به هم متصل كرده و داراي 24 چشمه طاق است و طول آن بيش از 350 متر، پنهاي آن 8.5 متر و ارتفاع آن از كف رودخانه تا روگذر پل 8 مترمربع است.

مواد و مصالح آن در قسمت پايه‌ها از سنگهاي تراشيده شده با ملات آهك و گچ و پايه‌هاي چشمه طاقها از آجر ساخته شده است. بر سينه شمالي پل كتيبه‌هاي سنگي نصب شده است كه با حروف مقطعه نوشته شده وبه عنوان طلسم معروف است.

بخش مياني پل و شاه نشين آن شباهت زيادي با شاه نشين پل خواجو در اصفهان دارد كه در اثر سيل تخريب شده و مجددا با سيمان مرمت شده است.

اين اثر ارزشمند در زمان شاه سلطان حسين صفوي ساخته شده و منسوب به حسين خان والي لرستان است و در دوره قاجاريه به پل محسنيه معروف شد.

اين بنا به شماره 2354 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.


اين پل در بخش معمولان از توابع شهرستان پلدخترواقع شده است و پايه‌هاي آن بصورت بيضي شكل است؛ از ويژگي‌هاي آن مي‌توان به وجود سكويي در داخل دو پايه اصلي پل نام برد كه اين سكو از 12 پله ساخته شده و كاربرد آن دقيقاً روشن نيست ولي احتمالاً به عنوان پشت بند از آنها استفاده شده است.

رنگ ملات پل در قسمت پايه‌ها متمايل به قرمز رنگ است كه به علت تركيب آن با يك نوع شنهاي قرمز رنگ و همچنين يك نوع گياه به نام تره پي Tarahpey استفاده شده است.

كتيبه‌اي در قسمت غربي پل بر سينه كوه بالاتر از مسير گذر روي پل به طرف شمال غربي آن به دستور بدر بن حسنويه نوشته شده است و قرينه آن در قسمت جنوب بر سينه كوه وجود داشته كه متأسفانة به علت عمليات راهسازي تخريب گرديده است.

اين پل در ادوار مختلف مورد استفاده قرار گرفته است ولي بيشتر قسمتهاي آن مربوط به زمان بدر بن حسنويه ( 374 هـ.ق ) است.

اين بنا به شماره 2586 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.


معاون حفظ، احيا و ثبت آثار باستاني سازمان ميرات فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان لرستان نيز در اين رابطه با اشاره به مصوبه ثبت جهاني پل‌هاي تاريخي استان لرستان اظهار كرد: در حال حاضر كار مطالعه شش پل تاريخي در لرستان در دست اجراست.

محمد رضا اسدي با اشاره به اين‌كه اين پل‌هاي تاريخي شامل پلدختر، پل كشكان، پل شكسته، پل زال، پل كلهر و پل گاوميشان است، خاطرنشان كرد: مطالعه اين تعداد پل تاريخي بيش از 80 درصد پيشرفت فيزيكي دارد.

وي با اشاره به روند ثبت جهاني پل‌هاي تاريخي لرستان بيان كرد: با توجه به رايزني‌هاي انجام شده قرار بر اين است هياتي از سازمان ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري براي بازديد از مراحل مطالعه پل‌هاي تاريخي به لرستان سفر كنند.

اين مسوول با بيان اين‌كه در صورت بازديد اين هيات كار آماده سازي پرونده‌هاي پل‌هاي تاريخي لرستان را شروع خواهيم كرد، يادآور شد: همچنين در حال حاضر پايگاه مجهز پل‌هاي تاريخي لرستان نيز در استان ايجاد شده است.

معاون حفظ، احيا و ثبت آثار باستاني سازمان ميرات فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان لرستان با اشاره به تعيين حريم 90 درصدي پل‌هاي تاريخي لرستان خاطرنشان كرد: همچنين طرح مرمتي اين پل‌هاي تاريخي داراي بيش از 50 درصد پيشرفت فيزيكي است.

اسدي با اشاره به پيشنهاد ثبت جهاني پل‌هاي تاريخي لرستان براي دور سوم سفر هيات دولت به اين استان، عنوان كرد: در صورت اختصاص اعتبارات مورد نياز مي‌توان كار ثبت جهاني پل‌هاي تاريخي لرستان را طي يك دوره زماني يكساله به اتمام برسانيم.

وي با بيان اين‌كه هر ساله كشور ايران تنها سهميه ثبت يك بناي تاريخي را در اختيار دارد، بيان كرد: در اين راستا اولويت با استان‌هايي است كه بتوانند مدارك مورد نياز را مطلوب تر و سريعتر آماده كنند.

معاون حفظ، احيا و ثبت آثار باستاني سازمان ميرات فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان لرستان با تاكيد بر حمايت تشكل‌ها يادآور شد: مسوولين استاني نيز بايد در اين راستا سازمان ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري را ياري دهند.

اسدي خاطرنشان كرد: در حال حاضر 60 پل تاريخي در استان لرستان وجود دارد كه از اين تعداد 24 پل قابليت مانور مطالعاتي و گردشگري را دارد.