چرا شیر به بعضی‌ها نمی‌سازد؟

گفتگو با آقای دكتر محمدرضا وفا، متخصص تغذيه و رژيم درماني
شير براي بسياري از ما نوشيدني خوش‌طعمي است كه صبح يا عصر، آن را با لذت، همراه با تكه‌هايي از يک كيك يا بيسكوييت مي‌نوشيم اما براي خيلي‌ها، همين نوشيدني گوارا، مايه دردسر و دل‌درد است؛ طوري كه ترجيح مي‌دهند براي درد نكشيدن، دور شير و بقيه لبنيات را خط بكشند. براي آنكه بفهميم چرا دسته‌اي از مردم، نسبت به شير اين‌گونه عكس‌العمل نشان مي‌دهند و راهكار درست براي مقابله با اين مشكل چيست، گفت‌وگويي داشته‌ايم با دكتر محمدرضا وفا، متخصص تغذيه و رژيم‌درماني و دانشيار دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشکي ايران.

اين که مي‌گويند بعضي‌ها عدم تحمل لاكتوز شير دارند، يعني چه؟ اين مشكل به چه علتي پيش مي‌آيد؟

عدم تحمل لاكتوز يك مشكل متابوليسمي ژنتيكي و مادرزادي است که باعث مي‌شود به طور طبيعي، آن آنزيمي كه قند شير را به گلوكز و فروكتوز مي‌شكند (آنزيم لاكتاز)، در بدن توليد نشود. از آنجا كه قند اصلي شير، لاكتوز است؛ وقتي اين افراد شير مي‌نوشند، نمي‌توانند اين قند را به تركيبات ساده‌تر بشكنند و مقدار زيادي از اين قند كه از طريق شير و لبنيات وارد دستگاه گوارش‌شان مي‌شود و امكان هضم ندارد، باقي مي‌‌ماند و توسط ميكروارگانيسم‌هاي موجود در دستگاه گوارش تخمير مي‌شود و در نتيجه، تركيبات حد واسطي ايجاد مي‌شوند كه فشار اسمزي ايجاد مي‌کنند و اين به اسهال و نفخ مي‌انجامد. اين بيماري مي‌تواند بسيار شديد باشد و جذب موادمغذي را مختل كند و نهايتا به مشكلات متابوليسمي و سوءتغذيه منجر شود.
اما بعضي‌ها در دوران شيرخوارگي به راحتي شير را هضم مي‌كنند اما در سنين بالاتر دچار اين عدم تحمل مي‌شوند!

خب، عدم تحمل به لاكتوز ممكن است به شكل سازشي هم به وجود آيد. به عبارت ديگر، كساني كه تا ۲ سالگي مصرف شير مادر در برنامه غذايي‌شان هست و بعد از اين سن شير را به طور كامل حذف مي‌كنند و به مدت طولاني مصرف نمي‌كنند، اگر در سنين ديگر (مثلا در دوران دبيرستان) مجددا بخواهند به دليل نقش شير در رشد و نمو و تامين كلسيم و حتي توصيه‌هاي والدين و مربيان يك دفعه شير مصرف كنند، از آنجا که ژن‌هايي كه در بدن، سنتز اين آنزيم را برعهده دارند، براي مدت طولاني خاموش بوده‌اند، سنتز لاكتوز و آنزيم مربوط به آن در بدنشان به اندازه كافي نخواهد بود و ممكن است عوارضي مشابه افرادي كه به‌طور ژنتيكي، اين آنزيم را از بدو تولد نداشته‌اند، در آنها ديده شود.

چرا شير به بعضي‌ها نمي‌سازد؟
يعني افرادي كه مبتلا به اين ناراحتي هستند، مجبورند شير و لبنيات را به كلي از برنامه غذايي‌شان حذف كنند؟
نه! بهترين انتخاب براي تمام آنها مصرف شير كم‌لاكتوز يا بي‌لاكتوز است. در صنايع غذايي به كمك دستگاه‌هاي مخصوصي لاكتوز را از شير حذف يا كم كرده‌اند و آن را به قندهاي تشكيل‌دهنده آن (گلوكز و فروكتوز) شكسته‌اند و به اين ترتيب، ديگر نيازي به هضم قند لاکتوز در بدن نيست.

افرادي كه حتي با خوردن شير بدون لاكتوز هم دچار دل‌درد مي‌شوند، چه کار بايد بكنند؟
بعضي‌ها وقتي براي مدت زمان بسيار طولاني يك ماده غذايي را مصرف نكنند، ممکن است به تركيبات مختلف موجود در آن نيز حساسيت نشان دهند. ناسازگاري‌هايي نظير دل‌درد مربوط به عدم استفاده طولاني‌مدت از يك ماده غذايي است. بنابراين مصرف كم و تدريجي اين ماده غذايي مي‌تواند بدن را سازگار و مشكلات را رفع كند.

پس دسته دوم كه مشكل ژنتيكي عدم تحمل به لاكتوز ندارند، مي‌توانند دوباره شير معمولي بخورند؟
بله؛ اين دسته از افراد اگر شير را به مقدار كم به برنامه‌غذايي خود اضافه كنند، مي‌توانند كم‌كم مشكل خود را برطرف کنند تا آنزيم‌هاي مورد نياز آنها به‌تدريج بازسازي شود.

آيا اين افراد مي‌توانند ساير مواد لبني يا شيرهاي مخلوط را مصرف كنند؟
لاكتوز قند شير است و مخلوط كردن آن با كاكائو، شكلات يا انواع ميوه‌ها هيچ تغييري در نوع قند آن به وجود نمي‌آورد. البته اين افراد مشكلي در مصرف ماست و پنير ندارند چون در ماست فرآيند تخمير انجام مي‌شود و طي آن قند لاكتوز به اسيدلاكتيك تبديل مي‌شود که براي هضمش نيازي به آنزيم لاکتاز نيست.

در جامعه ما تعداد افرادي كه به‌طور ژنتيكي مبتلا به عدم تحمل لاكتوز هستند بيشتر است يا تعداد افرادي كه به دليل نخوردن طولاني‌مدت شير دچار اين عارضه شده‌اند؟

خب، درصد قابل‌توجهي از افراد جامعه ما از گروه دوم هستند و چون مدت طولاني شير و لبنيات را از برنامه غذايي خود حذف كرده‌اند وقتي در سنين و شرايط مختلف مجبور مي‌شوند شير را در برنامه غذايي خود وارد كنند با عدم تحمل اتفاقي كه به دليل مدت طولاني عدم مصرف شير به وجود آمده، مواجه خواهند شد اما با مصرف حجم کم شير رقيق‌شده مي‌توان دستگاه گوارش را به ترشح آنزيم مورد نظر وادار کرد و از آن به بعد، اين نوشيدني ارزشمند را در برنامه غذايي روزانه گنجاند.
منبع: سایت سلامت