دردسرهاي مرگ بن لادن براي پاكستان

ایرنا: كشته شدن سركرده گروه القاعده همانقدر كه از سوي كاخ سفيد در بر دارنده فرصت ها و منافع شاياني براي آمريكا قلمداد شد، دورنماي چالش ها و بحران هاي جدي را در برابر دولت پاكستان به نمايش گذاشت.

به نظر مي رسد پس از كشته شدن بن لادن به دست نيروهاي آمريكايي در خاك پاكستان، پيامد هاي منفي اين رويداد بيش از همه متوجه دولت و به ويژه دستگاه هاي امنيتي و اطلاعاتي پاكستان شده و انتظار مي رود پس لرزه هاي كشته شدن بن لادن با اثر گذاشتن بر فضاي سياسي و اجتماعي اين كشور، رهبران اسلام آباد را بيش از پيش در تنگنا قرار دهد.

**كشمكش هاي علني: نقش پاكستان در كشته شدن بن لادن
.......................................................................................
اظهارات اخير 'يوسف رضا گيلاني' نخست وزير پاكستان در بيستم ماه جاري را مي توان جدي ترين موضع گيري مقام هاي اسلام آباد در برابر موج اتهاماتي دانست كه در خصوص نقش پاكستان در حمايت از فعاليت گروه هاي تروريستي همچون القاعده مطرح است.

از يك سو پس از اعلان مواضع مقامات افغان در زمينه نقش مستقيم اسلام آباد در حمايت از گروه هاي تروريستي اين ادعا از سوي سخنگوي رياست امنيت ملي افغانستان مطرح شد كه نزديك به 90 درصد از رهبران القاعده و طالبان در پاكستان حضور دارند و از سوي ديگر روزنامه انگليسي 'گاردين' از يك توافق پنهاني سخن به ميان آورد كه در سال 1380 بين مقام هاي پاكستاني و آمريكايي صورت گرفته بود تا در مناسب ترين زمان ممكن عمليات كشتن بن لادن با هماهنگي دو كشور انجام گيرد.

علاو بر اين، تنگ تر شدن فشار ديپلماتيك كاخ سفيد بر پاكستان مبني بر رويكردهاي غير شفاف اين كشور در امر مبارزه با تروريسم و اتهاماتي كه در زمينه همكاري برخي سرويس هاي امنيتي پاكستان با گروه هايي مانند طالبان مطرح است، موجب شده تا در شرايط كنوني رهبران اسلام آباد براي در هم شكستن تنگناهاي سياسي و امنيتي پيش رو درپي جستجوي راهي براي برون رفت از وضعيت موجود باشند.

**نگاه واشنگتن به رويكرد اسلام آباد در مبارزه با تروريسم
..................................................................................
دو روز پيش از حمله به اقامتگاه بن لادن، 'مارك گروسمن' نماينده ويژه رييس جمهور آمريكا در امور افغانستان و پاكستان، در آستانه سفر به اسلام آباد مقامات اين كشور را به واسطه همراهي نكردن با واشنگتن در راهبرد ضد تروريسم كاخ سفيد به شدت مورد سرزنش قرار داد. اظهارات گروسمن به نوعي تكرار اظهارات اخير 'مايك مولن' رييس ستاد مشترك ارتش آمريكا محسوب مي شد كه طي گفته هايش پاكستان را به حمايت از گروه تروريستي 'حقاني' و نيز طالبان افغانستان متهم كرده بود.

پيش از تحولات اخير، نوع اظهارات و موضع گيري هاي مقامات آمريكايي در زمينه رويكردهاي پاكستان به مساله مبارزه با تروريسم و به خصوص طالبان و گروه هاي تروريستي چون القاعده نشان مي داد كه واشنگتن از مدت ها قبل از همكاري و همراهي كامل اسلام آباد با اهداف آمريكا در منطقه نااميد شده است. از اين رو تيز شدن نوك پيكان حملات لفظي آمريكا به پاكستان تنها رويداد قابل توجه روابط استراتژيك دو كشور به شمار مي رفت.

در برابر ادعاي مقامات آمريكايي در زمينه حمايت اسلام آباد از گروه هاي تروريستي و اسلامگرايان افراطي، حملات لفظي و اعمال فشارهاي گوناگون آمريكا بر پاكستان موجب برانگيخته شدن موضع منفي مقامات پاكستاني به شكلي متقابل مي شد. علاوه بر اين حملات كور نظاميان آمريكايي به مناطق مشكوك به حضور و نفوذ طالبان كشته و زخمي شدن صدها پاكستاني را به دنبال داشت و نتايج اين حملات آتش خشم مردم پاكستان از اقدامات آمريكا را شعله ور تر از پيش مي ساخت.

در شرايطي كه دولت اسلام آباد به يكي از بزرگترين دريافت كنندگان كمك هاي نظامي و اقتصادي آمريكا در جهان تبديل شده، كشته، زخمي و آواره شدن بسياري از مردم اين كشور بر اثر اقدامات نظامي آمريكا و تخريب بسياري از زيرساخت هاي اجتماعي و اقتصادي پاكستان تنها دستاورد سلام آباد از همكاري در مبارزه با تروريسم برآورد مي شود.

گذشته از اين موضوع، نوع واكنش گروه هاي مذهبي و اجتماعي با گرايشات سلفي گري و رويكردهاي افراطي است كه موجبات نگراني شديدي در زمينه تحولات مربوط به پاكستان را فراهم مي سازد.
به دنبال لشكر كشي آمريكا به افغانستان و در شرايطي كه تعقيب و گريز 10 ساله نيروهاي آمريكايي براي يافتن طراحان اصلي حملات تروريستي 11 سپتامبر و ادعا براي ريشه كن كردن گروه هاي شبكه اي نظير القاعده، به نتيجه اي چون يافتن بن لادن در قلمرو پاكستان انجاميده است، اين سوال مطرح مي شود كه مبارزه پرهزينه با گروه طالبان و ديگر گروه هاي افراط گراي مسلح بدون توجه به خشكاندن ريشه هاي تهديد چه سودي داشته است؟

حتي پيش از اينكه 'حامد كرزاي' رييس جمهور افغانستان، كشف پناهگاه بن لادن در پاكستان را دليلي براي متهم كردن اسلام آباد به ترويج و حمايت از تروريسم قلمداد كند، براي بسياري اين موضوع كه بن لادن بدون اطلاع مسوولان اطلاعاتي و امنيتي پاكستان و در مجاورت بزرگترين مراكز آموزش نظامي اين كشور سال ها مخفي بوده بسيار باور ناپذير مي نمود. از اين رو حتي پس از اينكه 'آصف علي زرداري' رييس جمهور پاكستان هرگونه دخالت دستگاه هاي دولتي و اطلاعاتي اين كشور در كشته شدن بن لادن را تكذيب كرد، بسياري از مقامات و رسانه هاي غربي و به خصوص آمريكايي از لزوم پاسخگويي دولت پاكستان در زمينه حضور بن لادن در اين كشور سخن به ميان آوردند.

به گمان بسياري از تحليل گران از اين پس آمريكا به وضوح در شراكت استراتژيك خود با پاكستان در مساله مبارزه با تروريسم مجبور به تجديد نظر اساسي شده و يافته شدن بن لادن در فاصله كمي از پايتخت پاكستان دليل واضحي مبني حمايت اسلام آباد از گروه هاي اسلامگراي افراطي و متعارض با منافع واشنگتن وانمود خواهد شد.

هرچند كه پس از كشته شدن بن لادن بسياري از رسانه هاي غربي از نگراني شديد كاخ سفيد از اوضاع پاكستان خبر داده اند، اما اين نگراني از بابت رويش تهديد و چالشي تازه از بطن تحولات پاكستان براي منافع كاخ سفيد بوده است. از اين رو پس از اعلان خبر كشته شدن بن لادن، سفارت آمريكا و سه كنسولگري اين كشور در خاك پاكستان به سرعت تعطيل و در زمينه امكان بروز تحركات ضد آمريكايي به تمامي اتباع اين كشور در سراسر جهان هشدار داده شد.

**نقش پاكستان در كشته شدن بن لادن
..........................................................
مسوولان پاكستان به صراحت دست داشتن در دستگيري و كشته شدن بن لادن را تكذيب كردند. اما موضوع اين است كه در هر صورت اسلام آباد از رويداد اخير متضرر خواهد بود. در صورتي كه گفته آنها در زمينه دست نداشتن در كشف مخفي گاه بن لادن مورد تاييد قرار گيرد، نقض حاكميت اين كشور توسط آمريكايي ها حيثيت سياسي رهبران اسلام آباد را خدشه دار كرده و از سوي ديگر كارايي دستگاه هاي اطلاعاتي اين كشور را با ترديد جدي روبرو خواهد ساخت.

در بعد خارجي ازسوي برخي رسانه هاي آمريكايي اين سوال مطرح شده كه حتي اگر دولت پاكستان از اقامت بن لادن در اين كشور مطلع نبوده، در تمام اين مدت دستگاه اطلاعاتي پاكستان موسوم به 'آي.اس.آي' از همكاري با آمريكايي ها سر باز زده است، از اين رو چرخش رويكردهاي واشنگتن نسبت به اسلام آباد چندان دور از ذهن به نظر نمي رسد.

از سوي ديگر و بر خلاف اعلان مقامات پاكستاني اگر دست مقامات سياسي و امنيتي اين كشور در تسليم بن لادن به نظاميان آمريكايي آشكار شود، احتمالا خشم هواداران القاعده متوجه دولت اين كشور خواهد شد و نتايج غيرقابل پيش بيني در انتظار جامعه و دولت اين كشور خواهد بود.

برخي تحليل گران عقيده دارند كه در طول سال هاي مبارزه آمريكا عليه تروريسم گروه القاعده و شخص بن لادن مهره اي كارآمد در تعاملات اسلام آباد با كشورهايي چون آمريكا و هند محسوب مي شد و از اين رو برخي جريانات در دستگاه هاي امنيتي پاكستان با هدف حمايت از رهبران گروه هاي افراطي و هوادارانشان، اين كشور را به پايگاه امني براي حضور و فعاليت گروه هاي افراطي بدل ساخته بودند. اين تحليل گران اعتقاد دارند كه حتي پيش از كشف مخفي گاه بن لادن در نزديكي اسلام آباد اين ظن در مسوولان آمريكا قوت گرفته بود كه برخورد سازمان آي.اس.آي با گروه هاي افراطي، برخوردي گزينشي بوده است و در همكاري هاي راهبردي دو جانبه بر سر مساله تروريسم تنها منافع سازماني آي.اس.آي و نقطه نظرات مقامات پاكستاني مورد توجه بوده است. از اين رو بي فايده بودن تكيه بر پاكستان در مبارزه عليه گروه هاي افراطي تهديد كننده منافع واشنگتن، ديگر توجيهي براي كمك هاي چند ميليارد دلاري آمريكا به پاكستان باقي نخواهد گذاشت.

** پاكستان و گسترش ايده افراطي گري مذهبي
....................................................................
پاكستان يكي از كشورهايي بود كه به همراه امارات و عربستان حكومت طالبان در افغانستان را به رسميت شناخت. اين كشور همچنين به عنوان يكي از اصلي ترين مراكز ترويج و رشد انديشه هاي افراطي مطرح شده است كه گروههاي افراطي با بهره گيري از آموزه هاي نشات گرفته از وهابيت اهداف سياسي و اجتماعي خاصي را در آن دنبال مي كنند.

در اين ميان، گستره وسيع فعاليت مدارس مذهبي از سوي' پيروان انديشه هاي سلفي گري و وهابيت را به عنوان ريشه زاينده افراطي گري در پاكستان مي توان به شمار آورد.

براساس گزارش رسانه هاي مختلف، در سال 2005 ميلادي (1384 ه.ش) بيش از 12 هزار مدرسه مذهبي افراطي در پاكستان داير بود كه در اين مدارس نزديك به يك ميليون و پانصد هزار نفر آموزش هاي ايدئولوژيك و نظامي دريافت كردند.

رشد مدارس مذهبي سلفي در پاكستان بيش از هرچيز ناشي از حمايت هاي پايگاه هاي اصلي وهابيت مانند عربستان سعودي بوده است اما در سال هاي اخير به گمان برخي تحليل گران رويدادهايي نظير به قدرت رسيدن نظاميان طرفدار سلفي گري، حمله اتحاد جماهير شوروي به افغانستان در تسري انديشه هاي سلفي گري موثر بوده است.

از آنجا كه توسعه مكتب سلفي در سراسر جهان اسلام به كمك دلارهاي نفتي يك هدف اساسي و راهبردي براي وهابيت محسوب شود به قدرت رسيدن نظامياني مانند 'ژنرال ضياء الحق' در پاكستان و انديشه بهره برداري از كمك هاي مالي حاميان وهابيت در گسترش و ترويج سلفي گري در پاكستان موثر بوده است.

مهمترين دستاورد آموزش هاي ايدئولوژيك مدارس مذهبي سلفي را مي توان پيوستن دانش آموزان اين مدارس به گروه هاي افراطي شبكه اي دانست. به جز شبكه القاعده و طالبان افغانستان و پاكستان، تغذيه ديگر گروه هاي افراطي پاكستان نيز از اين مدارس صورت گرفته است.

بدين ترتيب شكل گيري گروه هايي مانند 'سپاه صحابه'، 'لشگر جهنگوي'، 'لشگر طيبه'، 'جيش محمد'، 'شبكه حقاني' و... و اقدامات تروريستي و افراط گرايانه اين گروه ها نتيجه مستقيم سرمايه گذاري هاي وهابيت در پاكستان بوده است.

طيف وسيع اقدامات نظامي گروهك هاي تروريستي بوده كه همواره براي دولت اين كشور چالش برانگيز بوده است.

** جمع بندي
........................
برخي گزارشها حاكي است كه انگيزه هايي مانند به قدرت رساندن يك دولت مطلوب و همسو با اسلام آباد در كابل، اعمال فشار بر هند از طريق منطقه جامو و كشمير و در اختيار داشتن يك برگ برنده كارآمد در تعاملات اسلام آباد-واشنگتن هدف اصلي حمايت يا دست كم سكوت رهبران پاكستان در برابر رشد افراط گرايي در پاكستان بوده است.

اگر چه نمي توان پاكستان را به طور مستقيم مسئول فعاليت گروه هاي افراطي و بنيادگرا دانست اما بي ترديد جريان هاي بانفوذ افراطي دراين كشوردر سال هاي اخير همواره به دنبال استفاده حداكثري از عنصر افراط گرايي مذهبي بوده اند و از گروه هايي مانند طالبان افغانستان و القاعده حمايت به عمل آورده اند.

در شرايط كنوني مي توان گفت كه به موازات رشد و گسترش اين گروه ها با اهدافي خارج از پاكستان، طالبان پاكستان نيز به عنوان گروهي كه هدف برقراري حكومتي افراطي را در اين كشور دنبال مي كند، به تهديدي جدي براي حكومت به ويژه در مناطق سرحدي مانند ايالت 'وزيرستان' تبديل شده است. همچنين انگيزه هاي مذهبي و ديني گروه هاي سلفي به شكل كنترل ناپذيري به دنبال برآورده ساختن انتظارات و آرمان هاي افراطي گرايي مذهبي، ممكن است جريان رويدادهاي كشور پاكستان را به هر سويي هدايت كند.

علاوه بر اين ميزان و گستره نفوذ اجتماعي و سياسي گروه هاي افراط گراي مذهبي در پاكستان تا حدي است كه حتي حاميان پيشين به ويژه دستگاه هاي اطلاعاتي و امنيتي پاكستان را از تبعات اقدامات تلافي جويانه مصون نمي دارد. به بياني ساده مي توان گفت نيروي بالقوه و گستره فعاليت و نفوذ افراط گرايي مذهبي در پاكستان چنان است كه پس از رويدادي مانند كشته شدن بن لادن مي تواند صحنه داخلي پاكستان و حتي منطقه را متلاطم و ناامن سازد.