خواب 100 ساله زعفران ايران

خراسان: «صادرات فله اي ۷۰درصد زعفران ايران با وجود ظرفيت ۴۰۰ تني بسته بندي اين محصول سبب کاهش ۲۰درصدي ارزش افزوده آن مي شود.» «فرهاد سحرخيز» عضو هيئت مديره صندوق توسعه زعفران با بيان اين خبريادآور شده است که طي سال هاي اخير ظرفيت بسته بندي زعفران در کشور ۲ برابر شده است.

در حالي که، 15 سال است به طور جدي درباره صادرات زعفران حرف ميزنيم اسپانيا 100 سال است که اين موضوع را دنبال مي کند و بزرگترين و جدي ترين رقيب ماست و صنعت زعفران ما از اين لحاظ د رخواب 100 ساله به سر مي برد .

کاشت ، داشت و برداشت زعفران در ايران که قدمتي 700 ساله دارد منحصرا در جنوب خراسان ( منطقه قاينات ) انجام مي شد که امروز فراگير شده است و در بهترين شرايط سالانه 240 تن زعفران خشک توليد مي شود .

هيچ کس منکر اهميت صادرات زعفران با بسته بندي و برند خاص ايران نيست و ۱۰درصد جايزه صادراتي براي صادرات زعفران در بسته بندي هاييک گرمي مويد حمايت دولت و تشويق صادرکنندگان است اما چرا همچنان حجم صادرات فله اي زعفران ايران بالاست؟

صادرات خام

در حالي که «علي شريعتي مقدم» رئيس صندوق توسعه زعفران ايران مي گويد:«در حال حاضر حدود ۸۰درصد زعفران ما به صورت خام صادر مي شود و صادرات خام محصول زعفران به ساير کشورها و بسته بندي آن در کشورهاي مقصد سبب شده است که شناختي از محصول ايران وجود نداشته باشد» ولي کارشناسان ضعف در نظام بازاريابي و تبليغات در عرصه زعفران رايک چالش مهم تر در صادرات اين محصول مي دانند.

«غلامرضا ميري» رئيس اتحاديه فروشندگان و صادرکنندگان زعفران ايران در تشريح دلايل صادرات فله اي زعفران ايران به ما مي گويد: صادرات زعفران هم در حال حاضر مثل خيلي از کالاها متناسب با وضعيت و موقعيت سياسي-اقتصادي کشور مشکلات خاص خود را دارد و به دليل تحريم ها صادرات زعفران بسته بندي به کشورهاي مختلف از جمله آمريکا و انگلستان متوقف شده است.

وي مي افزايد: برخي خريداران و متقاضيان زعفران در آن سوي مرزها اين کالا را در وزن هاي ۲ کيلوگرم ويا در اوزان بالاتر براي مصارف صنعتي مي خواهند و متقاضي زعفران در بسته بندي ۱۰تا۲۵ گرمي نيستند.

وي با تاييد افزايش ظرفيت بسته بندي زعفران در کشور مي افزايد: صادرات عمده زعفران ايران به چند کشور خاص است و آن ها هم خودشان چون مصرف کننده نيستند و زعفران ما را با برند خودشان و در بسته بندي جديد روانه بازار دنيا مي کنند لذا خريدار زعفران فله اي هستند. صادرات ريز و بسته بندي زعفران به کشورهاي مصرف کنندهيک تا ۲ تن در سال است ولي اسپانيا، امارات، چين و هندوستان چون مصرف ريز زعفران ندارند و حتي امارات که خودش اصلا مصرف کننده زعفران نيست متقاضي زعفران فله هستند.

محدود کردن صادرات!

«محمدرضا تازيکي» عامل توسعه خوشه ملي زعفران که امسال به خاطر عملکرد خوب اين مجموعه در توسعه صادرات زعفران تشکل نمونه صادراتي در خراسان رضوي معرفي شده است به ما مي گويد:81.7 درصد صادرات زعفران ايران به ۴ کشور اسپانيا، امارات، عربستان و فرانسه است و اين ها هم زعفران بسته بندي از ما نمي خرند و خريدار زعفران فله اي هستند لذا به جاي اين که صادرات فله اي زعفران باشيم بايد به فکر بازاريابي و توسعه بازارهاي جديد باشيم.

به گفته وي فشار آوردن به صادرکنندگان براي صادرات زعفران در بسته هاي ۱۰گرمي به نوعي کوچک کردن بازار و محدوده صادرات است چرا که براي مثال شرکتي در فرانسه در ماه ۵۰۰تا ۶۰۰ کيلوگرم زعفران ما را براي مصارف دارويي خريداري مي کند اگر ما فقط صادرات زعفران را در بسته هاي تا ۲۵ گرمي اجباري کنيم براي آن شرکت دارويي توجيه ندارد که بسته هاي ۲۵گرمي را خريداري کند و آن جا آن ها را باز کرده و به مصرف برساند.

اما «فرهاد سحرخيز» عضو هيئت مديره صندوق توسعه زعفران مصرف صنعتي و دارويي زعفران را در برخي کشورها و دفاع از صادرات فله اي را بازي با کلمات مي داند و مدعي است تمام صادرات ما خاص صنايع به کشورهاي دنيا ۵درصد هم نيست و ۶۵درصد محصول زعفران ما که فله اي صادر مي شود و در برخي کشورها مجددا بسته بندي و روانه بازار دنيا مي شود و نمونه عيني آن را در امارات شاهد هستيم و زعفران ايران در دوبي مارک تقلب مي خورد.

او با اشاره به اين که براي مشتري هاي دارويي و صنعتي که نياز به زعفران در اوزان سنگين دارند بايد با اخذ مدارک و مستندات موضوع را مديريت کرد. وي با تاکيد بر اين کهيک دفعه نمي توان جلوي صادرات فله اي زعفران را گرفت مي افزايد: بايد به صورت پلکاني و با تشويق و تنبيه و کاهش عوارض ها و افزايش جوايز صادراتي اين امکان را فراهم کنيم.

اولويت چيست؟

عده اي مخالف اجباري شدن صادرات زعفران در بسته  بندي هاي ۱۰ گرمي هستند و برخي موافق، برخي هم فقط صادرات زعفران ايران به هر شکل و گونه اي را ترجيح مي دهند. اما آيا اولويت در صادرات زعفران فله اي و خام بودن استيا....؟

کارشناسان اولويت اول در صادرات طلاي سرخ را بازاريابي و توسعه بازارهاي هدف دانسته و بعداز تهيه ساختار نظام مند توليد، ترويج صادرات بسته بندي را در اولويت سوم مي دانند.

«محمدرضا تازيکي» عامل توسعه خوشه ملي زعفران مي گويد: استراتژي خوشه صنعتي زعفران توسعه بازارهاي بين المللي است و ما اين کار را بر بسته بندي ترجيح مي دهيم.

ما بايد در گام اول کشورهاي ديگر و بازارهاي جديد براي عرضه زعفران ايراني را پيدا کنيم، وقتي بازارهاي جديد داشتيم مي توانيم روي بسته بندي هم کار کنيم.

وي با اشاره به اين که به لحاظ سخت افزاري، نرم افزاري و تکنولوژي مشکلي در بسته بندي زعفران نداريم و حتي بسته بندي هاي شکيل، زيبا و متنوع داريم، مي افزايد: نکته مهم اين است که بازارهاي فعلي به ويژه ۴ کشور عمده اي که زعفران ايران را دريافت مي کنند کالاي ما را خام مي خواهند و مشکل اينجاست که در بازارهاي اتحاديه اروپا محصولات کشاورزي بايد با استانداردهاي تعريف شده و تاييد شده دنيا عرضه شود و در اتحاديه اروپا استانداردها حتي در بسته بندي از استاندارد ما بالاتر است و قدرت مانور نداريم.

وي مي افزايد:يک راه ورود ما به بازارهاي اروپايي هماهنگ شدن با شرکت هاي آن هاست ولي الان چون استاندارد ما مورد قبول آن ها نيست زعفران ايران پس از صادرات مجددا بسته بندي و با برند و استانداردهاي اتحاديه اروپا عرضه مي شود.

«تازيکي» بايادآوري اين نکته که «تقاضا از طرف خريدار براي ما تعيين کننده است» مي افزايد: در شرايط فعلي زعفران ايران خريدار محور است و خريدار تعيين کننده است چرا که ما خريدار و بازاري جز متقاضيان موجود نداريم و قدرت چانه زني ما هم در بازار جهاني بسيار پايين است لذا بايد به سمت بازاريابي و انتخاب کشورهاي جديد برويم و در سال هاي اخير هم خوشه صنعتي زعفران در خراسان رضوي به جاي تمرکز بر صادرات و بسته بندي اولويت اول را به توسعه بازارهاي صادراتي و خارجي اختصاص داده و ساختار نظام مند توليد و ترويج بسته بندي و توليد محصولات جانبي در اولويت هاي دوم و سوم قرار دارد.

«فرهاد سحرخيز» از اعضاي هيئت مديره صندوق توسعه زعفران هم با اشاره به حضور رقباي جديد در بازار زعفران و کشت آن در افغانستان، اسپانيا، مراکش، کشمير به دنبال گران شدن زعفران مي گويد: جنگ اصلي در فروش محصول توليدي است و بايد به فکر بازاريابي و بسته بندي محصول و تنوع بخشي به آن  باشيم و تحقق اين موضوع نياز به حمايت همه جانبه دولت دارد.

وي مي افزايد: قرار بود عوارضي که از صادرات زعفران فله اخذ مي شود صرف صنعت زعفران شود ولي اين مهم تحقق نيافت و همچنان زعفران ما فله اي صادر مي شود و با برندهاي ديگر کشورها بسته بندي و روانه بازار مصرف مي شود.

بازارهاي مغفول مانده

ايران که ۹6 درصد توليد زعفران جهان را داراست تا برند ملي براي زعفران نداشته باشد بايد صادرات خام و فله اي را به خريداران عمده ادامه دهد. صاحب نظران در صنعت زعفران بر اين  باورند که با وجود تلاش هاي انجام شده براي معرفي زعفران ايران به جهانيان بازار اسپانيا ۳۰۰ سال است که زعفران را با برند اسپانيا عرضه مي کند و امروز در جهان برند زعفران به نام اسپانيا شناخته شده و همان طور که نمي توان جلوي برندهاي معروف مثل بنز و... را گرفت، بدون کار کارشناسي و انتخاب برند ملي نمي توانيم اولين صادرکننده جهاني زعفران باشيم.

«غلامرضا ميري» رئيس اتحاديه صادرکنندگان زعفران ايران مي گويد: ۱۵ سال است که بخش خصوصي بدون هيچ حمايتي از سوي دولت با کار کارشناسي بازاريابي و صادرات زعفران ايران را ساماندهي کرده است.

به گفته او در حالي که در کشور خودمان و حتي در بازار رضا(ع) مشهد هر واحد تجاري براي خودشيک برند ساخته و زعفران را به آن نام مي فروشد، در شرايطي که در مشهد ما ۳۶۷ واحد فروشندگي زعفران داريم و هر کدام با برند خاص خودش زعفران را عرضه مي کند، چه جوري اسپانيايا فلان کشور زعفران ايراني را با برند ما عرضه کند، چگونه انتظار داريم در حالي که خودمان به نام هاي تجارييکديگر اعتماد نداريم.

سحر خيز از فعالان صنعت زعفران نيز با اشاره به رقابت اين محصول در دنيا اظهار داشت در کشور ما 15 سال است که به طور جدي درباره صادرات زعفران صحبت مي شود اما اسپانيا در حدود صد سال است که اين موضوع را دنبال مي کند و بزرگترين و جدي ترين رقيب براي زعفران ايران محسوب مي شود.

«محمدرضا تازيکي» عامل توسعه خوشه ملي زعفران نيز به نکته حايز اهميتي اشاره مي کند و مي گويد: زعفران ايران در کشورهاي مبداء مجددا بسته بندي و با نام هاي تجاري آن کشورها به بازار دنيا عرضه مي شود و بحث کردن درباره صادرات فله اي زعفرانيک مغلطه است هيچ کشوري براي صادرات خودش عوارض تعيين نمي کند، اين کار غلطي است هم از نظر علمي و از نظر بازاريابي که ما از صادرات عوارض سنگين اخذ کنيم و صادرکننده را فراري دهيم.

ما با تلاش فراوان بازار کشور قطر را که بازار مغفول مانده اي بود شناسايي کرده ايم و ۱۰۰ درصد محصول زعفران را به صورت بسته بندي صادر کرده ايم ويک ميليون دلار هم ارزش صادرات زعفران به قطر بوده است. بايد به سمت شناسايي اينگونه بازارها که رقباي ما در آن ها حضور ندارند برويم. به گفته «تازيکي» در بسياري از کشورها که مصرف زعفران بالاست از جمله مصر، الجزاير، بحرين، سوريه و... زعفران ايراني را کسي نمي شناسد و اين جاي تاسف دارد.

اما قبول کنيم که صادرات فله اي و خام زعفران عاملي براي سوء استفاده از طلاي سرخ ايران است. همين که کشوري مانند امارات متحده عربي سالانه ۵۰ تن زعفران از کشور ما وارد و با فرآوري و اضافه کردن محصولات جانبي با ظرفيت ۱۰۰ تن زعفران را به کشورهاي ديگر صادر مي کند نشانه سوء استفاده از طلاي سرخ ماست.

«علي شريعتي مقدم» رئيس صندوق توسعه زعفران ايران مدعي است با وجود اين که حدود ۹۶ درصد زعفران جهان به ايران تعلق دارد اما هنوز شناختي از زعفران ايران در بازارهاي جهاني وجود ندارد.

به گفته وي نبود شناخت از زعفران ايران در بازارهاي جهاني سبب شده است که بستر براي رقابت منفي ساير کشورها مانند اسپانيا در ارتباط با محصول زعفران ايران ايجاد شود و تا زماني که شناخت جامع در ارتباط با محصول زعفران ايران در بازارهاي جهاني وجود نداشته باشد همچنان شاهد عرضه اين محصول از سوي ساير کشورها و در نهايت ادامه اين رقابت منفي در بازار زعفران خواهيم بود.

تنگناهاي صادرات

اما صادرات طلاي سرخ چه بسته بندي و چه فله اي با مقررات دست و پاگير و تحريم هاي کشورمان کار ساده اي نيست. ورود به اين عرصه دل شير و صبر ايوب مي طلبد.

يک صادر کننده زعفران که چند روز قبل بابت صادرات ۱۰۰ کيلوگرم زعفران در بسته هاي ۲ کيلو گرمي ۱۰ ميليون و ۸۸۲ هزار تومان عوارض به گمرک پرداخت کرده است به ما مي گويد: در کجاي دنيا براي صادرات توليدات داخلي کشورشان چنين هزينه هايي به صادر کنندگان تحميل مي شود؟

وي با اعلام اين که متأسفانه هيچ کس به مشکلات صادرکنندگان توجهي ندارد مي افزايد: هفته گذشته به خاطر لغو شدن پرواز به مقصديکي از کشورها محموله ۴۵ ميليون توماني زعفران براي خريدار حمل نشد و چون تعهدات ما به خاطر مشکلات پروازي عملي نشد متضرر شدم و در هر کيلو زعفران هم ۱۵۰ هزار تومان افت قيمت را بايد متحمل شوم.

اما فعالان صنعت زعفران از متوليان دولتي هم ناراضي هستند و حمايت هاي آنان را در حد حرف و شعار مي دانند. در حالي که دولت براي تشويق صادر کنندگان به صادرات بسته بندي زعفران براي صادرات بسته بندي هاييک گرمي ۱۰درصد و براي بسته هاييک تا ۱۰ گرمي ۶ درصد جايزه صادراتي تعيين کرده است ولي رشد صادرات اين محصول به صورت بسته بندي از ۲ سال قبل تاکنون ۳ درصد بوده است.

«غلامرضا ميري» رئيس اتحاديه صادر کنندگان زعفران ايران به ما مي گويد: دلايل رشد نکردن صادرات زعفران بسته بندي با وجود جايزه صادراتي شرايط خاص بازار جهاني، عدم حمايت دولت، نبود برند ملي، کاغذ بازي ها و بي ثباتي در قيمت هاست.

وي با اشاره به فراهم بودن ظرفيت ۳۵۰ تا ۴۰۰ تني بسته بندي زعفران مي گويد: به دليل ثابت نبودن قيمت ها و عدم امکان برنامه ريزي براييک روز آينده با آن که هر ماه خودمان در شرکت بسته بندي، زعفران را با ۳ تا ۴ بسته بندي جديد به بازار عرضه مي کنيم باز هم تابع شرايط بازار و عرضه و تقاضا هستيم.

«تازيکي» حامل توسعه خوشه ملي زعفران هم با اشتباه خواندن دريافت عوارض از صادرات زعفران مي گويد:  سازمان توسعه تجارت اقدامي جدي براي ترويج و بازاريابي زعفران انجام نداده است و فشار آوردن به صادرکنندگان و واحدهاي فرآوري بدون ايجاد بازارهاي جديد کار درستي نيست!  فعالان اين عرصه نياز به تشويق در بازارهاي جديد و اخذ سفارش از بازارهاي مغفول مانده دارند.

به گفته وي سازمان هاي دولتي فقط در حد برپايي نمايشگاه خارجي از فعالان حمايت مي کنند.

در حالي که برگزاري برخي سمينارهاي خارجي به مراتب براي ترويج زعفران ايراني موثرتر است و نظير آن را در مالزي برگزار کرديم ولي از حمايت خبري نبود. «سحرخيز»يکي ديگر از فعالان اين حوزه نيز غيرواقعي بودن نرخ ارز و به عبارتي سوبسيد دادن به توليدات خارجي، حذفيارانه حمل و نقل و صادرات زعفران در بسته بندي کوچک و مشکلات سياسي را موانع توسعه صادرات زعفران مي داند.

با اين حال «سيد رضا فاطمي امين» معاون وزير صنعت، معدن و تجارت هم تأييد مي کند که نارسايي هايي در صنعت زعفران در کشور و در سطوح مختلف وجود دارد.

در شرايطي که «خليليان» وزير جهاد کشاورزي مدعي است «با داشتن ۹۲ درصد توليد زعفران دنيا در ايران، اين محصول از اهميت ويژه اي براي ما برخوردار است» ولي ۲ سال است که «طرح جامع بهبود و سامان دهي زعفران» در دولت معطل مانده است و همه حمايت ها منوط به مصوب شدن اين طرح و تأمين بودجه آن شده است.

به هر حال سال قبل ۸۵ تن محصول زعفران به ۴۴ کشور جهان صادر شده است و بايد دست اندرکاران اعم از بخش هاي خصوصي و دولتي دست به دست هم دهند تا کشور بتواند سهم بيشتري از ارزش افزوده اين محصول را در سطح بازار جهاني نصيب خود کند.

رقابت پذير شدن زعفران ايران در بازارهاي جهاني براي رقابت با رقباي کنوني اولويت اين صنعت منحصر به فرد است.

چکيده گزارش

با وجود ظرفيت بسته بندي ۴۰۰ تن زعفران در کشور باز هم ۷۰درصد زعفران توليدي کشور که در بهترين شرايط ۲۴۰ تن در سال است به صورت فله  صادر مي شود.در حالي که سابقه 700 ساله اي در توليد طلاي سرخ داريم اما صادرات ما از 15 سال قبل مورد توجه قرار گرفته است و اين در حالي است که اسپانيا رقيب ما صد سال است اين موضوع را دنبال مي کند اگر چه دولت در راستاي تشويق صادرات بسته اييک تا ۱۰گرمي زعفران جوايز صادراتي اختصاص مي دهد ولي خاص بودن بازارهاي مقصد و از طرفي تقاضاي خريداران که به صورت انبوه متقاضي زعفران ايران هستند در کنار مصارف صنعتي و دارويي طلاي سرخ در آن سوي مرزها سبب شده است که تقاضا براي صادرات فله اي زيادتر باشد. با اين حال فعالان صنعت زعفران اولويت اول براي اين بخش را بازاريابي و شناسايي بازارهاي جديد در دنيا و صادرات زعفران با برند ايراني و به صورت بسته بندي دلخواه خريداران در آن کشورها مي دانند.متوليان دولتي هم نارسايي هاي موجود در اين صنعت را باور دارند و در شرايط نابسامان بازار، توليد و صادرات حمايت و برنامه ريزي درست براي حفظ بازار بهترين کار براي نجات زعفران ايراني است.