ریزگردهای ایرانی در سیستان

آواز دلنشین پرندگان و نسیم ملایم که از میان گندمزارهای سیستان و نیزارهای تالاب هامون شور و نشاط را برای سیستانی ها به ارمغان می آورد اکنون جای خود را به زوزه های وحشتناک توفان و گرد و غبار داده است.

به گزارش خبرنگار مهر، سیستان زادگاه رستم دستان و یعقوب لیث که در گذشته های نه چندان دور انبار غله ایران  و مامن امن و زیبایی برای پرندگان مهاجر و انواع حیوانات اهلی و وحشی محسوب می شد اکنون در فضای غم باری که طبیعت برایشان رقم زده روزگار می گذرانند.

رودخانه هیرمند و تالاب بین المللی هامون به عنوان رگ حیاتی و قلب تپنده سیستان سالها است که از غرش و جنب و جوش باز ایستاده و سکوت را حکمفرما کرده است.

منطقه ای که روزگارانی با آواز خوش پرندگان و صداهای دلنشین نسیم ملایم از میان نیزارها و گندمزارها و باغستان های آن آهنگ شیرین سر زندگی را می نواخت و از خوان الهی آن هزاران انسان و پرنده و آبزی و سایر حیوانات متنعم می شدند اکنون توفان های ویرانگر با زوزه های وحشتناک بادهای 160 روزه و گرد و غبار بستر هامون را بر منطقه می پاشاند و لالایی مرگ هامون را در غربت و غریبی سر می دهد.

بادهای 120 روزه 160 روز شدند!

از هنگامه ای که رودخانه هیرمند رو به خشکی نهاد و تالاب هامون را به تلی از خاک تبدیل کرد، بادهای موسمی 120 روزه که برای حیات سیستان لازم و قابل اهمیت بود ونسیم ملایم را از میان نیزارها به گندمزارها و شهرها و روستاها تقدیم می کرد اکنون به توفان های 160 روزه تبدیل شده و گرد و غبار را از داخل افغانستان و بستر خشک هامون به شهرها و روستاها منتقل می کند و گرد بیماری را بر سر اهالی و ساکنان منطقه می پاشاند.

کم آبی شدید رودخانه هیرمند

افزایش بیماریهای تنفسی در سیستان و بلوچستان

رئیس دانشگاه علوم پزشکی زابل در پی وزش توفان های دو روز گذشته  گفت: بیشتر از 100 نفر از مردم این منطقه بر اثر  بیماری تنفسی ناشی از گرد و غبار دو روز اخیر به مراکز درمانی و بیمارستان ها مراجعه کردند.

توفان های شن، غلظت گرد و غبار و افزایش ریزگردهای ناشی از خشکسالی و خشک شدن بستر تالاب بین المللی هامون مشکلات عدیده ای برای مردم این استان به وجود آورده است.

این معضل موجب افزایش غلظت هوا می شود و برخی مواقع گرد و غبار ناشی از آن به چند برابر حد استاندارد جهانی می رسد و بعضا مردم را خانه نشین می کند.

عدم تعهد افغانستان مهمترین عامل مرگ هامون

وجود آب در تالاب بین المللی هامون و رودخانه های هیرمند و سیستان واقع در شمال سیستان و بلوچستان و بادهای موسمی 120 روزه نه تنها شهرهای زابل، زهک، هیرمند، زاهدان، خاش و حتی سراوان را به منطقه ای خوش آب و هوا تبدیل و شب های تابستانی این شهرها را بهاری می کرد، بلکه منبع بسیار بزرگی برای امرار معاش مردم منطقه بود.

از حدود 14 سال پیش تاکنون که با مسدود شدن آب رودخانه هیرمند خشکسالی بر منطقه حکمفرما شده توفان و گرد و غبار و سوز گرمای تابستان مردم سیستان و حتی زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان را با مشکلات فراوانی مواجه کرده است.

بیماری های تنفسی و ریوی، بیکاری هزاران کشاورز، دامدار و صیاد و غیره گوشه ای از معضلات ناشی از توفان و خشکسالی در منطقه سیستان است.

بستر هامون

هامون کانون گرد و غبار شرق کشور

خشکیدگی دریاچه هامون ناشی از قطع جریان آب هیرمند موجب افزایش زمان بادهای موسمی 120 روزه به بیش از 160 روزه شده و با وزش این بادها، گرد و غبار بستر دریاچه و حرکت شن های روان از افغانستان بخصوص در ماه های اواخر بهار و فصل تابستان زندگی را برای ساکنان این استان بویژه شهرها و روستاهای منطقه سیستان و شهرستان زاهدان مشکل کرده است.

تالاب بین المللی هامون با 400 هزار هکتار وسعت سالهاست که اسیر خشکسالی و نامهربانی کشور همسایه شده است.

کم ‌آبی از سال 76 دامنگیر هامون و سیستان شده  است، هامون و صیادان آن با آب زنده اند و اگر آب نباشد هامون بیابان خشک و لم یزرع می شود و بادهای موسمی خاک های بستر آن را حرکت داده و مناطق وسیعی از استان سیستان و بلوچستان و حتی خراسان جنوبی و ولایت نیمروز افغانستان را دچار ریزگردها می کند.

گرد و غبار سیستان و بلوچستان را فراگرفت

تالاب هامون که از بهترین زیستگاه های پرندگان در آسیا است امروزه بستر خشک آن به معضلی برای مردم منطقه تبدیل شده است.

مردم سیستان و بلوچستان و کارشناسان امور آب و محیط زیست تنها راه نجات تالاب هامون و ساکنان شرق ایران به خصوص مناطق شمالی سیستان و بلوچستان را عمل کردن دولت افغانستان به تعهدات خود مبنی بر رها سازی حق آبه ایران از هیرمند می دانند.

خشکسالی های 14 سال گذشته، خشک شدن دریاچه هامون و رودخانه ها و انهار کشاورزی و وزش توفان های سهمگین با سرعت 80 تا 120 کیلومتر موجب بیکاری هزاران نفر از ساکنان منطقه بویژه کشاورزان، دامداران و صیادان شده و سیل مهاجرت از این منطقه به سایر مناطق استان و کشور را رقم زده  است.

گرد و غبار مشکل اصلی مردم سیستان و بلوچستان

وزش بادها و توفان های همراه با گرد و غبار و شن و ماسه ساکنان این استان را در تنگنا قرار داده و روز به روز بر مشکلات اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی آنان می افزاید.

بارها دیده شده که توفان ها خانه های روستاییان ساکن این منطقه را در زیر تپه های شن و ماسه بادی مدفون و عرصه را بر مردم آن تنگ کرده است.

خانه های روستایی و در محاصره شن های روان، کاهش دید تا شعاع چند متری، شیوع بیماری های چشمی و تنفسی و به گفته برخی کارشناسان بهداشتی و درمانی رواج افسردگی تنها بخشی از مشکلات بوجود آمده برای ساکنان سیستان است.

هامون قبل از خشکسالی، هامون بعد از خشکسالی

در هنگام وقوع این توفان های عظیم در منطقه، تردد در جاده های نواحی شمالی استان مختل و اکثر مراکز آموزشی و ادارات به تعطیلی کشانده می شود و غلظت گرد و غبار در هوا را به حدی می رساند که مشکلات تنفسی برای مردم ایجاد و آنان را راهی بیمارستان می کند.

از آنجا که منشا توفان شن در سیستان از کشور افغانستان است، رایزنی های بین المللی و همکاری فی مابین دو کشور، موجب عملکرد مثبت دولت افغانستان  در رها سازی حق آبه ایران از هیرمند و حیات مجدد هامون و رونق اقتصادی و اجتماعی در استان های مرزی دو کشور همجوار می شود.

محیط زیست هامون را دریابید

سازمان های دفاع از محیط زیست و حیات وحش باید برای حیات دوباره هفتمین تالاب بین المللی دنیا به عنوان زیستگاه انواع پرندگان و حیات وحش به پا خیزند و نجات این تالاب را از دولتمردان افغان خواستار شوند.

به هر روی فعال شدن کانون های بحران گرد و غبار در مناطق سیستان و بخشی از افغانستان ناشی از بحرانی شدن مناطق تالابی و برخواست بلورهای خاک از کف تالابی است که از خشکی و بی آبی ترک خورده است.

موضوع ریزگردها باید به رویکرد زیست محیطی مهم در استان تبدیل شود و پدافند غیرعامل منطقه نیز این مسئله را مورد بررسی و توجه قرار دهد.

مشکل پدیده ریزگردها با توجه ویژه مسئولان مرکز نشین قابل حل است

گفته می شود با تصویب نمایندگان مجلس یک میلیارد دلار از مازاد درآمدهای نفت برای کنترل ریزگردها اختصاص یافته که این میزان اعتبار در بین استان های دچار این پدیده توزیع می شود امید است استان سیستان و بلوچستان که از بزرگترین استان های گرفتار در این معضل است، از این بودجه سهم قابل توجهی نصیبش شود.