پل تاریخی خواجو ترک خورد

امروزی ها: وضعیت میراث فرهنگی اصفهان به مرز هشدار رسیده است. پس از ترکی که به پیکره سی وسه پل و نمی‌که به جان گنبد مسجد شیخ لطف‌الله افتاد، حالا شکاف عمیق پل خواجو، لرزه بر اندام تاریخ صفویه در یکی از شناخته شده‌ترین شهرهای کشور برای گردشگران خارجی انداخته است. پل تاریخی خواجو در حالی به نم نشست و ترک برداشته است که گروه ناشناسی به تازگی با تخریب پنجره مشبک آن زخمی دیگر بر پیکره رنجور و بیمار آن وارد کرده‌اند تا این سوال پیش بیاید که اگر وضع حفاظت از یکی از شناخته شده‌ترین آثار تاریخی کشور این چنین است، وضع سایر آثار کمتر شناخته شده چگونه است؟
 
 
نوسازی به جای مرمت
 
سرپرست اداره میراث فرهنگی اصفهان از تخریب بخشی از دیواره پل خواجو و مرمت سریع آن از سوی گروه مرمت این اداره کل سخن می‌گوید تا باز هم خبر از مرمت عجولانه به میان بیاد. به هر حال کارشناسان حوزه مرمت اعتقاد دارد مرمت آثار تاریخی با ناز وکرشمه است و آنچه به سرعت صورت می‌گیرد نه مرمت که بازسازی است. بازسازی که ممکن است هویت تاریخی اثر را از بین ببرد. هرچند این مرمت هم خیال کارشناسان و فعالان میراث‌فرهنگی را از وضع خواجو آسوده نمی‌کند و آنان شرایط این پل را همچنان نابسامان می‌دانند.
 
به گفته «شاهین سپنتا» فعال حوزه میراث فرهنگی، پل تاریخی خواجو با وضع نابسامانی مواجه شده، میزان تَرک‌های فعال بر بدنه این پل تاریخی روز به روز افزایش پیدا می‌کند،چنانچه به‌نظر می‌رسد دیوارهای آجری این پل در حال فرو ریختن است. عکس‌های تهیه شده از سوی خبرگزاری‌ها هم این خبر تلخ را تایید می‌کند. شاهین سپنتا معتقد است مدت زیادی از نوسازی بخش‌هایی از پل خواجو نمی‌گذرد که این پل تاریخی دچار نم کشیدگی و نفوذ آب های سطحی شده است. بماند که نمای ظاهری پل به‌دلیل دیوارنویسی‌های فراوان و آتش‌افروزی رهگذران جلوه‌ای ناخوشایند پیدا کرده است. هرچند سپنتا ایجاد ترک را بعد ازنوسازی اخیر می‌داند اما مرمت‌های سال 83 و همچنین سال 88 بسیاری را به این نتیجه رسانده بود که باید منتظر فرو ریختن و نشست پل خواجو بود: «‌مرمت پله‌ها، ‌دهانه‌های خروجی آب و ایجاد رمپی جدید در بخشی از بستر زاینده رود برای پل تاریخی خواجو از جمله برنامه‌هایی است که در بهار و تابستان سال 82 انجام شد که متاسفانه نبود دقت کافی در مورد این مرمت‌ها اکنون زمینه و بستر نابودی و تخریب سنگ‌ها و آبزدگی و نشست بخش‌هایی از این پل را فراهم کرده است.» به گفته «امید عودباشی»کارشناس مرمت، 40 سال است که دیگر برای کارهای مرمتی از سیمان استفاده نمی‌کنند و اکنون برای مرمت سنگ‌ها از روش‌های دیگری استفاده می‌شود که با علم روز است. استفاده از سیمان در مرمت پل خواجو در سال 89 هم با اعتراض‌ بسیار زیادی از سوی منتقدان و رسانه‌ها روبه‌رو شد. هرچند تاثیری در پیشگیری از وقوع روزگار سنگینی که اکنون روی پل خواجو سایه انداخته، نداشت. کارشناسان در حالی به مرمت‌های غیر اصولی پل خواجو که یکی از شاهکارهای صفوی را در آستانه نشست قرار داده، اعتراض داشتند که مرمت پل خواجو به سازمان نوسازی شهرداری اصفهان واگذار شده که به طور طبیعی به نوسازی پل منجر می‌شد نه مرمت اصولی پل. به گفته کارشناسان در مرمت یک پل هرگز تاریخ اثر خدشه دار نمی‌شود چرا که در این صورت هویت و اصالت خود را از دست می‌دهد. اما کارگران طرف قرارداد شهرداری اصفهان بدون هیچ واهمه‌ای کندند و جایگزین کردند تا وضع یکی از یادگارهای مهم صفوی به چنین روزی بیفتد. در حالی تخریب روزافزون میراث فرهنگی در شهر اصفهان به یکی از چالش‌های جدی تبدیل شده است که میراث فرهنگی و طبیعی، بستر اصلی گردشگری به عنوان محور توسعه اصفهان به شمار می‌رود. چالشی که بسیاری علت آن را مرمت ناکافی به دلیل کمبود بودجه و جذب کم نیروی انسانی می‌دانند. اما مسئله اینجاست که هرجایی هم که اعتباری برای مرمت آثار میراث فرهنگی تصویب شد نه‌تنها مرهمی روی زخم‌های آن نگذاشته که غیر اصولی بودن آن، زخم‌ها را به زخمی ناسور تبدیل کرد. زخمی که در پل خواجو عمیق شده و آجرهای آن را در معرض ریزش قرار داده است.
 
 
 
میراث فرهنگی اصفهان محافظ می‌خواهد
 
درحالی، سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان و اداره کل میراث‌فرهنگی اصفهان مرتب گزارش‌هایی از مرمت پل خواجو منتشر می‌کنند که سپنتا تاکید می‌کند که آثار تاریخی اصفهان افزون بر مرمت مداوم از سوی تیم‌های مرمت نیازمند مراقبت‌های دائمی هستند تا از آسیب‌هایی که به‌واسطه پدیده های آب و هوایی، آسیب رسانی توسط افراد ناآگاه و فرسایش مداوم بنا به وجود می‌آید،جلوگیری شود. اما هیچ اقدام حفاظتی فیزیکی از این بناها از جمله پل خواجو صورت نمی‌گیرد و وضع این آثار تاریخی روز به روز نگران کننده‌تر می‌شود. شهرداری اصفهان در حالی از مرمت‌های انجام گرفته در میراث اصفهان دفاع می‌کند که به گفته کارشناسان عملکرد این سازمان و شورای شهر اصفهان یکی از دلایل اصلی تخریب میراث فرهنگی اصفهان است. تخریبی که از چهارباغ اصفهان شروع شد و با گذر از آن و خشک کردن درختان این باغ به پای سی‌و‌سه پل رسید و ترک بر اندام زیبای این اثر 500 ساله انداخت. از سوی دیگر شکاف‌های عمیق پل خواجو در حالی دلهره را به قلب دوستداران میراث فرهنگی مستولی کرده که کارشناسان در سال 83 نسبت به نشست پل خواجو هشدار داده بودند. در آن سال هم پای شهرداری این شهر در میان بود. آن روز شهرداری اصفهان یک دیواره سنگی در مسیر رودخانه زاینده رود ساخت که باعث بالا آمدن بیش از حد آب در اطراف پل خواجو شد. این امر سبب تخریب برخی شمع کوبی‌ها در زیر صفه پل خواجو شد. کارشناسان میراث فرهنگی همان روز هشدار دادند که ادامه این روند در آینده به نشست پل منجر خواهد شد که چنین هم شد. هرچند زاینده‌رود امروز تشنه یک قطره آب است اما همین عملکرد شهرداری اصفهان، پرونده تخریب خواجو را تا به امروز باز گذاشته است. به گفته یکی از کارشناسان میراث فرهنگی اصفهان، ساخت دیواره سنگی به منظور بالا آمدن آب زاینده رود از جمله مواردی است که شهرداری بدون استعلام از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اقدام به انجام آن کرده است تا اظهارنظر این کارشناسان مبنی بر نبود استعلام از میراث فرهنگی عذر بدتر از گناه باشد. چون میراث فرهنگی در چند سال اخیر هماره نظارگر تخریب میراث فرهنگی بوده و حتی زمانی که صدای ناله آثار تخریب شده میراث فرهنگی بلند شد و حاج‌رسولی‌ها،رئیس شورای شهر، علیرضا ذاکر استاندار اصفهان، شهردار اصفهان و رئیس مترو این شهر را به شعبه دوم بازرسی دادسرای کارکنان دولت- به علت پرونده شکایت تخریب سی‌وسه‌پل با ساخت خط مترو - در تهران فراخواند با رضایت سازمان میراث فرهنگی پرونده بسته شد، بدون اینکه زخم سی وسه پل التیام بیابد. فاجعه آنجاست که به گفته این کارشناس ساخت دیواره سنگی به منظور زیباسازی اطراف زاینده رود بوده است که به علت برخی فصول سال دچار خشکسالی می شده است. اما این زیباسازی نه تنها باعث تخریب شمع کوبی‌های پل شده است که بخشی از منظر زیبای پل را که 500 سال پیش به آن اندیشیده شده بود نیز از بین برده است. مرمت‌های سال 88 هم بسیاری از کارشناسان حوزه مرمت را به این نتیجه رساند که این پل تاریخی دیگر ارزش تاریخی ندارد. وضع پل خواجو اعتراض نمایندگان مجلس شورای اسلامی را هم در آن سال‌ها در پی داشت. هرچند مسئولان استانی اصفهان از کنار تمام زخم‌هایی که به میراث با ارزش این استان زده شد، گذشتند اما عوارض شدید آن به‌رغم همه تکذیب‌ها هویدا شده و میراث رنجور این شهر را به حالت اغما برده است. آیا حال باید منتظر شویم تا پیشگویی کارشناسان درباره نشست پل سی وسه پل به وقوع بپیوندد؟