حكومت نظامي زنان در ماه اسفند!

يکي دستمال به سر بسته و گرد و غبارکتابخانه و کمدها را مي‌گيرد، ديگري ماسک زده و کاشي‌هاي آشپزخانه را تميز مي‌کند، يکي از همسايه‌ها تا کمر از پنجره خم‌شده و شيشه‌ها را برق مي‌اندازد و نفر ديگري هم روي پشت‌بام ايستاده و سعي مي‌کند فرش را درست و مرتب لبه بام پهن کند و... اين روزها هركجاي ايران كه باشي و از هر كوچه و خانه اي كه سر دربياوريم شاهد صحنه‌هايي از اين دست هستيم. عيد نوروز در راه است و همه در تكاپو هستند كه تا پيش از تحويل سال، خانه و اسباب و اثاثيه منزل را برق بيندازند...

 

به نوشته روزنامه ابتکار عيد نوروز و تغيير و تحويل سال هجري شمسي در ايران با مجموعه اي از آئين‌هاي ايراني متعددي همراه است. به طور معمول آئين‌هاي مرتبط با فرا رسيدن سال جديد از اوايل اسفنده ماه آغاز مي‌شود و تا سيزدهمين روز از فروردين ادامه دارد. خانه تكاني، چهار شنبه سوري، سفره هفت سين، ديد و بازديد و سيزده به در فقط بخشي از مجموعه آئين‌هاي نوروزي در همه جاي سرزمين ايران و ملل فارسي زبان جهان است. ايرانيان از ديرباز با غبارروبي و نظافت منازل خود، يا به عبارتي «خانه تکاني» به استقبال نوروز و خود را براي ميزباني از بهار آماده مي‌کنند. اين سنت پسنديده كه ريشه در تاريخ ايران دارد تا امروز نيز در فرهنگ ما ادامه داشته و اين روزها در ميانه اسفند ماه اوج اجراي اين رسم نيك است و بيشتر خانواده‌ها مشغول خانه تکاني هستند.آن گونه كه قديمي‌ها مي‌گويند، در ايران قديم و به خصوص شهر تهران مهيا شدن براي عيد با اين روزها کاملا متفاوت بود. ازگذشته تا امروز زنان همواره حاكم بلامنازع خانه براي اجراي پروژه نفس گير خانه تكاني بوده اند. آنها علاوه بر اين كه خود بي وقفه مشغول شست و شو و تميزكاري بودند در تمام روزهاي اسفندماه با امر و نهي همه اهل خانه را به تميزكردن اثاثيه خانه و خانه تكاني وا مي‌داشتند و فرامين آنها بدون كم و كاست بايد اجرا شود. در سال‌هاي دورتر معمولا به علت سرماي زمستان و نبود امکانات معمولا خانه تکاني به صورت تدريجي انجام مي‌شد و اولين كارها از اوايل اسفند شروع مي‌شد. در اواسط اسفند هم مهم‌ترين دغدغه خانه‌ها جمع کردن اجاق‌هاي کرسي و بخاري‌هاي هيزمي و پاك كردن اثار دود و غبار ناشي از وسايل گرمايشي منزل بود. نصرالله حدادي تهران‌شناس در گفت‌و‌گويي با ايلنا درباره حال و هواي اين روزهاي تهران قديم، مي‌گويد در در گذشته درچنين روز‌هايي يعني اواسط اسفند ماه اجاق کرسي‌ها از خانه‌ها جمع مي‌شد و در بعضي مواقع جريان جمع آوري کرسي در خانه به يک چالش کشيده مي‌شد چرا که معمولا پدران با جمع آوري کرسي موافق نبودند.

 

در گذشته خانه تکاني تهراني‌ها با شستن وسايل بزرگ خانه آغاز مي‌شد. برخلاف اکنون ظروف خانه اکثرا مسي بود. بنابراين يکي از مهم‌ترين کارهاي زنان خانه بردن ظروف مسي نزد سفيدگران بود که در آن زمان سفيدگران يا مغازه داشتند و يا به صورت سيار در کوچه‌هاي شهر به کسب و کار خود مي‌پرداختند.اين تهران شناس با اشاره به تفاوت پوشش خانه‌هاي امروزي و خانه‌هاي قديمي، مي‌گويد: در گذشته به دليل توجه زياد به پوشش و هم چنين سرماي شديد زمستان خانه‌ها را خشک نگه مي‌داشتند و همين امر موجب مي‌شد تا خانه تکاني تهراني‌ها به مراتب سخت‌تر از امروز باشد. حدادي ميگويد كه قديم مردم در خرج و مخارج زندگي اهل قناعت بودند. در آن روز‌ها كسي چندان دربند خريد لباس نو نبود، شست و شو و تعمير لباس براي عيد به ويژه در آقايان مرسوم بود و زنان نيز در صورت خريد لباس عيد يا به خياط زن مراجعه مي‌کردند.

ظاهرا خانه تكاني در قديم به طور كلي كاري زنانه بود و چندان مرسوم نبود كه مردان در خانه تکاني که در کارهاي خانه همکاري کنند. معمولا تميز کردن آب انبار و حوض خانه بر عهده مردان بود. در گذشته مواد شوينده مانند امروزه وجود نداشت براي شستن از چوبک، اشنون و يا صابون‌هاي کاغذي استفاده مي‌کردند.علاوه بر اين در گذشته مردم از اجاق‌هاي ذغالي استفاده مي‌کردند لذا يکي از کارهاي مهم آن روز‌ها جمع آوري ذغال‌هاي مانده و خورد شده در خانه‌ها بود.اين روزها هم خانه تكاني جدي ترين دغدغه زنان ايراني در روزهاي مياني اسفند است. يک خانم خانه دار در خصوص نحوه خانه تکاني در منزل به ايسنا مي‌گويد هر سال خانه تکاني را از سه هفته مانده به عيد شروع مي‌کنم و همه کارها را طبق يک برنامه منظم و تدريجي انجام مي‌دهم. معمولا شستن فرش در اولويت است، از آنجا که بيشتر روزهاي اواخر اسفند هوا ابري است، بايد فرصت کافي براي خشک شدن فرش‌ها باشد.به گفته اين خانم هرچند مديريت خانه تكاني با زن خانه است اما معمولا همه افراد خانواده درگير كار هستند و البته گاهي کمي تنش هم به وجود مي‌آيد.وي با تاکيد بر صرفه‌جويي درآب هنگام خانه‌تکاني تصريح کرد: من براي شستن آشپزخانه به جاي استفاده از شيلنگ آب يک سطل کف درست کرده و با کمک دستمال کاشي و ساير لوازم آشپزخانه را تميز مي‌کنم.

 

شهروند ديگري اما مي‌گويد كه معمولا سالي دوبار خانه تکاني مي‌کند و هميشه هم بايد تمام کاشي و سراميک‌ها را شستشو دهم، چون فکر مي‌کنم که غير از اين روش تميز نمي‌شود؛ اما شوهرم با اين کار من مخالف است و هر سال سر خانه تکاني با هم جر و بحث داريم، او هميشه مي‌گويد شستن سراميک کف سالن و آشپزخانه هيچ لزومي ندارد و تنها با يک تي کشيدن تميزمي‌شود. بانوي ديگري نظري مخالف دارد و با بيان اينکه امروز با مشغله‌هاي کاري فرصت زيادي براي خانه تکاني پيش نمي‌آيد، ميگويد معمولا رسم خانه تکاني که هر سال بايد انجام شود را موکول مي‌کنم به همان دو يا سه روز قبل از عيد و سعي مي‌کنم از ساده‌ترين روش‌ها براي تميز کردن خانه‌ام استفاده کنم.او که يک خانم کارمند است، افزود: خانه تکاني را معمولا با همکاري خواهرانم انجام مي‌دهم و اين کار نيز نوبتي است و به اين شکل هيچ کدام ما احساس خستگي نمي‌کنيم، از طرفي تمام کارها با سليقه‌هاي مختلف انجام مي‌شود.يك مادربزرگ هم با بيان اينكه اين سالها بيشتر دخترانش كارهاي خانه تكاني منزلش را انجام مي‌دهند در توصيه‌اي به خانم‌هاي خانه دار گفته كه درست است که خانه تکاني يک رسم ديرينه در بين ايرانيان است، اما لزومي ندارد در شرايط اقتصادي فعلي به خاطر اين رسم، زياد بريز و بپاش انجام شود.يك مرد ميانسال بازاري هم مي‌گويد: شستشوي فرش‌ها با من و دو پسرم است، ولي تميز کردن لوازم جزيي از جمله آشپزخانه و ساير گردگيري‌ها را همسر و دخترم انجام مي‌دهند و تاکنون مشکلي در خانه تکاني نداشته‌ايم.يك دختر جوان هم با بيان اينكه امسال کنکور دارد و اصلا حوصله خانه تکاني را ندارد گفت: وقتي که مي‌بينم مادرم مجبور است به تنهايي همه کارها را انجام دهد، ترجيح مي‌دهم کمکش کنم تا اينکه درس بخوانم. کاش پدر و مادرها زماني که فرزند کنکوري دارند اين موارد را رعايت کنند

 

 

براي پيشگيري از وارد آمدن آسيب به ستون فقرات و ديسک کمر بهتر است، خانه تکاني و جابه‌جايي اشياي سنگين به مرور زمان صورت گيرد و تا حد امکان جابه‌جايي وسايل سنگين بايد چند نفري انجام شود.هرگونه بلند کردن اجسام سنگين، احتمال وارد آوردن آسيب جدي به ستون فقرات و ديسک کمر را به همراه دارد. در انجام خانه تکاني نوروز، لازم است به نکات ايمني در جابه‌جايي وسايل سنگين توجه شود.بلند کردن اجسام سنگين به گونه‌اي که کمر خم شده باشد به شدت خطرناک و آسيب‌رسان است. براي بلند کردن اجسام سنگين بايد زانوها خم شود و ابتدا نشسته و دست‌ها را زير جسم قرار داده و در حالي که کمر صاف است با کمک پاها بلند شويم.توصيه مي‌شود تا حد امکان اجسام سنگين چند نفري و با کمک گرفتن از ديگران بلند شود، زيرا بلند کردن جسم سنگين به تنهايي و به صورت غيراصولي موجب جابه‌جايي مهره‌هاي کمر و آسيب به ديسک مي‌شود که جبران اين صدمات بسيار مشکل است.ايستاده کار کردن بهتر از نشسته کار کردن است و برخلاف تصور، آسيبي که در حالت نشسته به کمر وارد مي‌شود بيشتر از حالت ايستاده است.در هنگام ايستاده کار کردن، توصيه مي‌شود يک چهار پايه به ارتفاع حدود 10 سانتي‌متر در نزديکي خود قرار داده و پاها را به تناوب بر روي چهار پايه قرار دهيد. با اين روش فشار کمتري به کمر وارد مي‌شود.همچنين اگر دست‌ها بيش از حد به سمت بالا نگه داشته شوند و سطح کار بالاتر از گردن باشد موجب درد کتف مي‌شود. در چنين حالتي توصيه مي‌شود يک چهار پايه و يا صندلي زير پاها قرار گيرد تا اختلاف سطح کار با گردن کاهش يابد.استراحت کردن در فواصل ميان انجام کارها نيز بسيار مفيد است.