ترک ها «ملانصرالدين» را تصاحب كردند!

روزنامه تهران امروز: ملانصرالدين به عنوان يك ضد قهرمان طنز و لطيفه‌گويي و حاضر‌جوابي شهرتي هشتصد ساله دارد.او شيرين گفتار، نرم خوي، مهربان و صبور است.حماسه‌سرايي نمي‌كند، حرف‌هاي قلنبه سلنبه نمي‌زند و در نزد ما ايراني‌ها آن قدر آشنا و خودماني و نزديك به نظر مي‌رسد كه گاهي تصور مي‌كنيم در ميان ما زندگي مي‌كند.

فرق عمده او با ما شهروندان دهه90 خورشيدي در اين است كه او بر مركبي چون الاغ صبور و وفادارش سوار است كه به راستي تنها موجودي است كه به او دروغ نمي‌گويد و هماره در خدمت او و خانواده قرار دارد تا جايي‌كه گرسنگي را نيز تحمل مي‌كند و ملا براي فريبش عينك سبز رنگي سر چشمانش مي‌زند كه كاه را يونجه ببيند.ولي ما كه امروزه مركبي چون اتومبيل زير پا داريم، برده خودرو خود هستيم و گوش به فرمان و بنده او كه بايد چندين برابر ساكنان كشورهاي همسايه خرج خريد بنزين و روغن آن بكنيم.

حكايت‌هاي خواجه نصرالدين حال و هواي ايراني دارد؛ ايران بزرگي كه از جيحون تا انطاكيه درازا داشته است.حكايت‌هاي نصرالدين شبيه مينياتورهاي ايراني است كه دنباله سنگ نقش‌هاي تخت جمشيد و طاق بستان و نيشابورند، دنباله طاق‌هاي قوسي و گنبدهاي ايراني‌اند.خانه ملانصرالدين، چشمه و قنات محله‌اش، خانواده‌اش، اصطبل خر و قاطرش، مزرعه‌اش، همه و همه، قصه نزديك و آشنايي در فرهنگ ماست.همه كارهاي خواجه ايراني مابانه است.اگر مسقط الرأس و زادگاه و محل نشو و نماي نصرالدين را شهر بخارا بدانيم، كدام شهر ايراني‌تر از بخارا كه نرشخي مولف تاريخ بخارا، با آن شرح و بسطي كه مي‌دهد، ايراني بودنش را ثابت مي‌كند؟

ملانصرالدين شكل و ظاهر ايراني دارد

ملانصرالدين، اصليتي ايراني و شكل و ظاهر ايراني دارد.آدم وقتي تصاوير ملا را مي‌بيند، نظاير او رادر ايران، چه در شهر و چه در روستا حتي در دهه90 خورشيدي زياد مشاهده مي‌كند: شوخ، عميق و متلك‌پران كه گاهي خود را عمدا به ساده لوحي مي‌زند.

اينها گوشه‌هايي از كتاب «ملانصرالدين شوخ‌ترين هوشمند ايراني» با تحقيق، پژوهش و گردآوري شهريار ماكان تخلص برگزيده خسرو معتضد مورخ معاصر است.پيش از اين نيز داستان‌هاي ملانصرالدين به صورت گزينشي از سوي ناشران منتشر مي‌شد، اما اين اولين بار است كه همه داستان‌هايي كه به ملانصرالدين منتسب است با مقدمه و شرحي بر اين شخصيت جمع‌آوري شده است. كتاب «ملانصرالدين شوخ‌ترين هوشمند ايراني»، مقاله‌اي از «عباس اقبال آشتياني» درباره ايراني بودن ملانصرالدين در بر دارد و اين مجموعه 170 حكايت از حكايت‌هاي اين طنزپرداز تاريخي است كه معتضد حدود 10 حكايت آن را به نوول برگردانده و بازنويسي كرده است.تصوير ساز اين كتاب «حسين رحيم‌خاني» است كه در لا به لاي حكايات كاريكاتورهايي از ملا را به تصوير كشيده است.

از كودكي با ملانصرالدين آشنا شدم

خسرو معتضد در گفت‌وگو با تهران امروز دلايل پرداختن به موضوع ملانصرالدين را تلاش براي احياي وي در ادبيات عاميانه برمي شمرد و مي‌افزايد: «شش ساله بودم كه پدرم كتابچه مصور ملانصرالدين دوبله و ترجمه شده به فارسي را به من هديه داد.كتابچه‌اي بود مجله مانند، چاپ رنگي روي و پشت جلد با تصاوير يك رنگ و چند صفحه دورنگ به نام داستان‌هاي ملانصرالدين و اين براي نخستين بار بود كه با چهره جالب و تماشايي ملانصرالدين آشنا شدم.» وي در ادامه از جفاهايي كه بر واژه «ملا» رفته است مي‌گويد و ادامه مي‌دهد: «در سال‌هاي پيش شما كلمه ملا نمي‌توانستي بگويي يا بنويسي.چرا كه آن را توهين مي‌دانستند، اساسا شناختي از واژه ملا نبود.ملا در گذشته يعني فرهيخته، درس خوانده، هوشمند.يعني فيلسوف، ليسانس، فوق ليسانس و شخصي كه سروكارش با كتاب است.اما امروزه وضع مواجهه با اين واژه بهتر شده.»

متاسفانه سال‌هاست كشورهاي دور و نزديك سعي دارند مليت اين شخصيت را به خود نسبت دهند و تلاش ترك‌ها براي قلمداد كردن خواجه نصرالدين به عنوان يك ترك از سال 1951 /1330 هـ.ش از طريق مطبوعات تركيه آغاز شد و جرايد و مجلات ايران در همان زمان به اين جعل هويت اعتراض كردند اما اين اعتراض به جايي نرسيد و اكنون ملانصرالدين نيز مانند جلال الدين محمد رومي داراي شناسنامه تركي شده است.

نصرالدين خصوصيات ترك‌ها را ندارد

معتضد در اين باره به تهران امروز مي‌گويد: «امروز كه مي‌شنوم دولت همسايه عزيز، ملانصرالدين را از آن خودش معرفي مي‌كند، سكوت را جايز نمي‌دانم.ملا ترك نيست، خصوصيات تركان را ندارد و آن قدر صاحب ذوق و قريحه و قادر و سرشار است كه ديواني در وصف انواع اغذيه و اشربه مي‌سرايد.» اين مورخ معاصر ادامه مي‌دهد كه بيش از 120 سال پيش نيز خانم مادام ديولافوا هنگامي كه در سفرهاي طولاني خود در ايران پاي سخن يكي از نقادان مي‌نشيند، از زبان او مي‌شنود كه ملانصرالدين در ايران سال‌هاي پاياني قرن 19 ميلادي در عصر ناصرالدين شاه همچنان در قيد حيات است.در كاشان است، در يزد است، در اصفهان است و در رشت است...ملا از شهرهاي مختلف ايران بزرگ سر در مي‌آورد، اما هيچ جا نقطه و نشانه‌اي از مهاجرت او به آسياي صغير نمي‌يابيم كه بتوان براي او صبغه ترك عثماني بودن قايل شويم.»

ملانصرالدين نماد سازگاري ايراني

اين پژوهشگر تاريخ مي‌افزايد: «ملانصرالدين نماد سازگاري ايراني است وي وقتي دستش كوتاه است تسليم مي‌شود.بي‌انصافي است كه گفته شود ملانصرالدين ترك بوده است، اين هوشمند ايراني از مفاخر كشور است.اصليتي ايراني و شكل و ظاهر ايراني دارد.ملانصرالدين ترك‌ها چهره آشنايي ندارد.حتي به رسم ترك‌هاي قديم سبيلش را مي‌تراشد و ريش روي زنخ باقي مي‌گذارد و ما بايد براي حفظ اين شخصيت به عنوان بخشي از ادبيات شفاهي ايران تلاش كنيم.»

معتضد در اين اثر به اين موضوع اشاره كرده‌ كه ملانصرالدين اهل تركيه نيست و در فلات ايران دفن است، حتي ملانصرالدين از طرف يونسكو به رسميت شناخته شده و قهرمان كشورهاي فارسي زبان است.

وي همچنين يادآور مي‌شود كه داستان‌هايي درباره ملانصرالدين در كشورهاي همسايه ما مشهور است.چند نويسنده روسي هم درباره ملانصرالدين نوشته‌اند.در جايي ديگر از كتاب آمده است كه اين كشورها و دولت‌هايي كه سعي مي‌كنند ملانصرالدين را از خود معرفي كنند غافل از آنند كه آن همه زيركي و ظرافت طبع و خود را به تخر خر زدن و به ظاهر چشم از حقايق دوختن، آن همه تقيه و رويه كاري، با آن همه زرنگي با واقعيات تلخ روبه روشدن و خود را از مهلكه رهاندن و ساختن با نيك و بد تنها در خصلت و فضيلت ايراني وجود دارد و شكيبايي‌اش جوهره ايراني را نشان مي‌دهد.خسرو معتضد درباره منابع حكايات آورده شده در كتاب مي‌گويد: «منابع، تمام داستان‌ها در مورد ملانصرالدين است، كتاب‌هايي كه در ايران و در نشريات يونسكو، مجلات قديمي، داستان‌هاي قديمي و سرمقاله‌هايي كه به ملانصرالدين اشاره داشته، چاپ شده است.» «ملانصرالدين شوخ‌ترين هوشمند ايراني» در قطع رحلي با 384 صفحه مصور، در سال‌جاري از سوي انتشارات البرز منتشر شده است.