شيمي درماني ترسناک نيست

اصلا مثل فيلم ها نيست ، يعني قرار نيست همه کوچولوهايي که سرطان مي گيرند در پاييزي غم انگيز به آخر خط برسند، اتفاقا بچه ها نسبت به سرطان مقاوم تر هستند و خيلي زودتر از بزرگ ترها بهبود مي يابند.

در کنار جراحي ، 2شيوه درماني ديگر نيز براي نابودي سلول هاي بدخيم و پيشگيري از انتشار آنها، در درمان کودکان استفاده مي شود:

1- شيمي درماني

2- پرتودرماني

هر يک از اين روش ها را مي توان در بيمارستان يا منزل اجرا کرد. هر درماني عوارضي دارد، اما بيشتر والدين به دليل ناآگاهي نسبت به آنها با مشاهده اين علائم در فرزندشان وحشت زده مي شوند. به همين علت قصد داريم بخشي از اين عوارض را به نقل از موسسه خيريه حمايت از کودکان مبتلا به سرطان «محک » ذکر کنيم.

احساس خستگي کودک ممکن است جسمي و روحي باشد. اگر چنين احساسي تداوم داشته باشد و به مرور کاهش نيابد بايد کودک از نظر پزشکي مورد ارزيابي قرار بگيرد. توجه به نکات زير مي تواند در کاهش خستگي جسمي و روحي کودک موثر باشد:

- به کودک ياد بدهيد انرژي خود را براي فعاليت هاي مورد علاقه و کارهاي مهم ذخيره کند.

- به او يادآوري کنيد هنگام خستگي از ادامه بازي علي رغم اصرار دوستان خودداري کند.

- با برنامه ريزي براي فعاليت هاي روزانه ، فشارهاي جسمي و روحي او را کاهش دهيد؛ براي مثال اگر کودک تکاليف درسي خود را بموقع انجام دهد، دچار نگراني نمي شود و حجم زياد تکاليف او را خسته نمي کند.

- زماني که کودک اظهار خستگي مي کند امکان استراحت بيشتري براي او فراهم کنيد. (براي مثال گذاشتن يک صندلي در حمام يا دستشويي کمک مي کند اگر طي حمام کردن يا مسواک زدن دچار خستگي شد، روي آن بنشيند.)

- وسايل کمکي مانند واکر يا صندلي چرخدار تهيه کنيد تا کودک انرژي کمتري صرف حرکت کند.

- کودک را به بازي هاي کم تحرک تشويق کنيد تا انرژي کمتري مصرف کند.

- تنظيم صحيح نور اتاق از خستگي بي مورد کودک جلوگيري مي کند و هنگام خواب حتما از نور ملايم در اتاق استفاده شود.

- با کاهش تدريجي سستي و خستگي کودک ، کم کم کارهاي روزانه او را افزايش دهيد تا به ميزان مطلوب برسد، در ضمن خستگي او را نيز کنترل کنيد.

- ورزش هاي سبک مي تواند براي پيشگيري و کاهش خستگي و تالمات روحي موثر باشد. موارد ممنوعيت ورزش عبارتند از: خستگي و سستي غيرمعمول ، ضعف عضلاني غيرعادي ، نبض نامنظم ، درد ساق پا، درد قفسه سينه ، تهوع و استفراغ طي 24تا 36ساعت پس از شيمي درماني.

- کودکان بزرگ تر مي توانند خود عهده دار کنترل نبض و درجه حرارت خود باشند.

عوارض شيمي درماني

تهوع و استفراغ: علائم تهوع و استفراغ ممکن است فورا يا چند ساعت پس از شيمي درماني شروع شود و تا 48ساعت بعد ادامه يابد. معمولا داروهايي مانند کيتريل ، بنادريل و غيره براي درمان استفراغ ناشي از شيمي درماني به کار مي رود. اقداماتي که مي توان براي کاهش تهوع و استفراغ کودک انجام داد، عبارتند از:

- طبق دستور پزشک هنگام شيمي درماني به کودک داروي ضد تهوع بدهيد.

- داروي ضد تهوع را طبق دستور پزشک سر ساعت به کودک بدهيد و در طول درمان اين کار را ادامه دهيد.

- تاثير داروهاي ضد تهوع و استفراغ را در کودک بررسي کنيد.

- کودک را تشويق کنيد تمرين هاي ورزشي سبک داشته باشد.

- از 12ساعت پيش از شيمي درماني فقط غذاهاي سهل الهضم به او بدهيد.

- به کودک غذاهاي تند و بودار که موجب تهوع و استفراغ مي شود، ندهيد.

- درپوش ظرف غذاي کودک را بيرون از اتاق برداريد تا بوي غذا موجب تهوع و استفراغ او نشود.

- غذاهاي نرم ، پرکالري و سهل الهضم به کودک بدهيد.

- غذاهاي سرد، بيسکويت و نان برشته بهتر قابل تحمل هستند.

- غذاها را با توجه به ذائقه کودک تهيه کنيد.

- به کودک مايعات به مقدار کم و به طور متناوب بدهيد. از بستني ، ژلاتين و شربت هاي کم شيرين استفاده کنيد.

- با فعاليت هاي تفريحي مثل گوش دادن به موسيقي فکر او را منحرف و مشغول کنيد.

- اگر استفراغ هاي کودک شديد است رژيم او را به مايعات صاف شده محدود کنيد و به پزشک معالج اطلاع دهيد.

بي اشتهايي : بي اشتهايي ناشي از شيمي درماني فقط به دليل تهوع کودک نيست ، بلکه به علت بروز تغييراتي در حس چشايي او به دنبال مصرف بعضي داروها است . دادن غذا با حجم کم و به دفعات مي تواند از کاهش وزن کودک جلوگيري کند. براي پيشگيري از بروز بي اشتهايي شديد کودک ، لازم است اقدامات زير صورت گيرد:

- براي تشويق کودک به غذا خوردن ، از او در انتخاب خوراک و آماده کردن آن کمک بگيريد.

- پيش از غذا خوردن ، کودک را با دهان شويي و ورزش سر حال بياوريد.

- شستشوي دهان و ورزش پيش از غذا موجب نشاط کودک مي شود.

- به کودک غذاهايي را که بهتر تحمل مي کند و مي تواند بخورد، بدهيد.

- براي جلوگيري از کاهش وزن کودک ، خوراک را با حجم کم و به دفعات به او بدهيد. (حداقل در 6وعده غذا به او بدهيد، يعني بين صبحانه و ناهار و بين ناهار و شام يک ميان غذا و پيش از خواب نيز يک وعده غذا به او بدهيد.)

- از هر اظهار گرسنگي کودک استفاده کنيد و يک پرس کوچک مواد غذايي به او بدهيد؛ مثلا يک ليوان شير و يکي دو بيسکويت ، يا يک لقمه نان و پنير و...

- صبحانه بهترين وعده غذايي است که در طول روز تحمل مي شود. بکوشيد 30درصد کالري مورد نياز روزانه کودک را با صبحانه تامين کنيد.

- همراه غذا به او مايعات ندهيد، چون موجب احساس سيري مي شود.

- براي جلوگيري از کم آبي ، طي روز او را به نوشيدن مايعات تشويق کنيد.

- غذاي حاوي پروتئين زياد به او بدهيد، مانند تخم مرغ ، لبنيات ، کره ، بادام زميني ، ماهي تن ، لوبيا، نخود و ...

- مرغ و ماهي را جانشين گوشت قرمز کنيد.

- به کودک به دفعات مکرر غذاهاي پرکالري ، سبک و کم حجم بدهيد.

- در صورت لزوم ، کيفيت غذاها را با افزودن مکمل هاي غذايي مانند شيرخشک ، خامه غليظ شده و مواد لبني و... بالا ببريد.

- از تهيه خوراک هايي که موجب تحريک مخاط دهان مي شود، خودداري کنيد، مانند غذاهاي تند.

- اگر جويدن غذا دردناک است ، غذاهاي نرم به کودک بدهيد.

- اگر خوردن غذاهاي نرم هم موجب ناراحتي کودک مي شود با دستور پزشک از بي حسي موضعي استفاده کنيد.

- به کودک خوراک نفاخ ندهيد.

- خوراک را سرد کنيد و به کودک بدهيد.

- به کودک توصيه کنيد بلافاصله پس از خوردن غذا از دراز کشيدن خودداري کند.

- براي انحراف فکر کودک هنگام تغذيه از راديو، تلويزيون و موسيقي استفاده کنيد.

- عادات غذايي مناسب گروه سني بيمار را در نظر داشته باشيد.

- روزانه کودک را وزن کنيد و در صورت کاهش وزن به پزشک معالج اطلاع دهيد.

- يکي از عوامل بي اشتهايي ، اضطراب ناشي از بيماري است. سعي کنيد به کودک آرامش بدهيد و با ايجاد زمينه مناسب روحي با بي اشتهايي او مقابله کنيد.

ريزش مو : ريزش مو ممکن است ناگهاني و شديد باشد. ريزش مو معمولا 10 تا 21روز بعد از شيمي درماني شروع مي شود و گذراست . پس از قطع دارو رشد موها مجدد شروع مي شود؛ البته همه داروهاي شيمي درماني اين اثر را ندارند. به هر حال ريزش مو در کودکان ، نوجوانان و جوانان از نظر رواني ناخوشايند است ، بنابر اين آماده کردن قبلي کودک پذيرفتن اين ناهنجاري ها را آسان تر مي کند. بهتر است:

- پيش از ريزش مو درباره اين مشکل و انتخاب کلاه گيس با او صحبت کنيد.

- به کودک در انتخاب کلاه گيس مشابه و هم رنگ موي طبيعي خودش و يا انتخاب روسري کمک کنيد.

- ترتيبي بدهيد که کودک با بيماران با شرايط مشابه و همسن خودش ديدار و پرسش هاي خود را با آنها مطرح کند و آنها نيز درباره تجربه هاي خود با کودک شما صحبت کنند.

- به کودک اطمينان دهيد موهايش 3 تا 6 ماه پس از قطع شيمي درماني دوباره رشد خواهد کرد و احتمالا رنگ و شکل آنها تا حدودي با قبل فرق خواهد داشت.

- براي کودک توضيح دهيد که در ادامه درمان با همان دارو ريزش مو کمتر خواهد بود.

- با ريزش مو پوشش مناسبي مانند کلاه گيس ، شال گردن ، کلاه لبه دار يا روسري براي کودک تهيه کنيد.

- لازم است کودک در هواي آزاد پوشش مناسبي براي سر داشته باشد تا در معرض نور آفتاب ، باد، سرما و گرما قرار نگيرد.

- بهداشت سر کودک را رعايت کنيد، موهاي کرکي شکل کودک را تميز و کوتاه نگه داريد تا پوششي براي قسمت هايي از سر او باشد.

- از شامپوهاي ملايم براي شستن موهاي کرکي شکل کودک استفاده کنيد.

- لب هاي کودک را مرتبا چرب کنيد تا از ترک خوردگي آنها جلوگيري شود.

- کودک را تشويق کنيد به طور مرتب دندان هاي خود را مسواک بزند.

- دست کم هر 4 ساعت يکبار و پس از هر وعده غذا دهان کودک را با آب نمک يا آب ساده يا محلول گل بابونه يا جوش شيرين شستشو دهيد تا باکتري ها و قارچ ها از ميان بروند.

استفاده از آب به جاي نوشيدني ها

براي دهان شويه در شيرخواران و نوپاها بايد با يک گاز آغشته به آب نمک يا آب ساده لثه ها، سقف دهان و سطوح داخلي گونه ها را تميز کنيد. بهترين مايع براي دهان شويه در شيرخواران آب ساده است.

- از مواد محرک مخاط دهان مانند محلول هاي تجارتي دهان شويه استفاده نکنيد.

- چون زخم دهان يک ناهنجاري گذراست طي اين مدت کودک را از نظر تغذيه تحت فشار قرار ندهيد.

- کودک مي تواند براي نوشيدن مايعات از ني کمک بگيرد تا کمتر احساس درد کند.

- از دادن نوشيدني هاي ترش ، خيلي سرد يا خيلي گرم به کودک خودداري کنيد.

- غذاهاي نرم ، بدون ادويه ، يا مايعات پر پروتئين به کودک بدهيد.

- نگه داشتن يک تکه يخ در دهان به مدت 5 7دقيقه منجر به بي حسي ناحيه صدمه ديده شده و درد را کاهش مي دهد.

- پيش از تغذيه مي توان از داروهاي بي حس کننده موضعي دهان طبق دستور پزشک استفاده کرد، اما بيشتر کودکان از طعم آن خوششان نمي آيد. از طرف ديگر، اين مواد موجب اختلال (عکس العمل ) بلع شده و خطر خفگي ناشي از مواد غذايي را افزايش مي دهد و احتمال تشنج نيز وجود دارد.

- در طول مدت التهاب دهان ، از کنترل درجه حرارت بدن کودک از طريق دهان خودداري کنيد.

- اگر کودک از وسايل ارتودنسي استفاده مي کند، بايد با دندانپزشک او مشاوره شود. در بعضي موارد لازم است استفاده از اين وسايل در طول دوره شيمي درماني متوقف شود.

- چون شيمي درماني ممکن است موجب ناهنجاري هاي لثه و دندان شود، بنابر اين توصيه مي شود کودکان در طول شيمي درماني تحت نظر دندانپزشک قرار گيرند.

- يکي از عوارض داروها و عدم تحرک کودک يبوست است که موجب کاهش اشتها نيز مي شود. اقدامات زير براي جلوگيري و درمان يبوست موثر است.

- به کودک غذاهاي سبوس دار، حبوبات ، سبوس ، ميوه تازه ، سبزي هاي خام و ذرت بو داده بدهيد.

- مايعات دريافتي کودک را به ميزان 2 تا 3 ليتر در روز افزايش دهيد.

- کودک را به نوشيدن آبميوه هايي مانند آلو، گلابي و انگور تشويق کنيد.

- از تغذيه کودک با پنير و غذاهاي کنسرو شده خودداري کنيد.

- کودک را تشويق کنيد به طور منظم ورزش کند و تحرک داشته باشد.

- از داروهاي ملين تجويز شده در صورت لزوم استفاده کنيد.

- در صورت يبوست طولاني (بيشتر از 3 روز) با پزشک معالج تماس بگيريد و طبق دستور وي عمل کنيد.

التهاب پوست : پوست ناحيه اي که پرتودرماني مي شود يا اطراف رگ هايي که براي شيمي درماني استفاده مي شود، ممکن است دچار التهاب و سوختگي شود. رعايت نکات زير در رفع اين مشکل موثر است:

- کودک را براي رعايت بهداشت شخصي تشويق کنيد.

- در مراقبت از پوست کودک بخصوص در نواحي دهان و مقعد که مستعد زخم شدن هستند بيشتر دقت کنيد.

- نواحي صدمه ديده را از تابش خورشيد محافظت کرده و از استفاده از کيسه آب گرم خودداري کنيد.

- براي پوشش کودک از پوشاک گشاد استفاده کنيد. پوشاک تنگ و چسبان و همچنين جوراب شلواري براي شرايط کودک مناسب نيست.

- از پوشاندن پوشاک پشمي ، مخملي و يا لباس هاي زبر مانند جين خودداري شود.

- از استفاده از عطر و لوسيون هاي معطر براي کودک خودداري کنيد.

نگراني و بي تابي

مبتلايان به بيماري هاي بدخيم اغلب دچار افسردگي ، اضطراب و احساس وحشت و تنهايي هستند. اطرافيان مي توانند با صرف وقت و مهرباني به صحبت ها و درددل هاي آنها گوش فرا دهند و در انگيزش مکانيسم هاي دفاعي براي مقابله با فشارهاي رواني و عاطفي به آنها کمک کنند. اين کمک ها شامل اقدامات زير است:

- کودک را به فعاليت هاي سرگرم کننده مثل مطالعه ، تماشاي فيلم و گوش دادن به موسيقي تشويق کنيد.

- کودک را تشويق کنيد تا با دوستان و افراد خانواده تماس داشته باشد و با آنها گفتگو کند، حتي اگر اين تماس ها تلفني باشد.

- کودک را تشويق کنيد که روزانه خاطرات و احساسات خود را بنويسد.

- در انجام فعاليت هاي ديني و معنوي با کودک مشارکت کنيد.

- در صورت تمايل کودک فرصت هايي فراهم آوريد که با اعضاي تيم درمان صحبت کند و احساسات خود را بروز دهد.

- به صحبت هاي او گوش کنيد.

- با توجه به محدوديت هايي که دارد، زمينه را براي استقلال و مراقبت از خودش فراهم کنيد.

منبع : موسسه حمايت از کودکان سرطاني (محک)