خشکسالی دریاچه ارومیه را تهدید ميکند

با گذر از کرانه های پارک ملی دریاچه ارومیه به راحتی می توان چهره رو به زوال دریاچه ارومیه را از نزدیک لمس کرد، حتی های و هوی گردشگران و مسافران نوروزی امسال هم نتوانست سکوت سنگین و مرگبار دریاچه را بشکند.

به گزارش خبرنگار مهر در ارومیه، نگرانی در خصوص خشک شدن پارک ملی دریاچه ارومیه مربوط به امسال و پارسال نیست بلکه از حدود 9 سال گذشته مسئولان و کارشناسان امر وضعیت این دریاچه را بحرانی دانسته و بارها بر تهدید جدی خشکسالی آن هشدار داده اند.

امسال نیز مدیر کل اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی نسبت به جدی تر شدن این تهدید به مسئولان هشدار داد.

نگرانی درمورد وضعیت این دریاچه زمانی جدی تر می‌شود که با وجود بارندگی های مطلوب چند سال اخیر هیچ گونه بهبودی در وضعیت آن مشاهده نشده و پسروی و کاهش سطح آب آن همچنان ادامه داشته و ازارتفاع آب این دریاچه مدام کاسته می‌شود.

مطالعات مدیریت زیست بوم حوزه آبریز دریاچه ارومیه که با همکاری بانک جهانی به اتمام رسیده نشان می‌دهد دریاچه ارومیه به عنوان دومین دریاچه شور جهان تا کمتر از ‪ ۲۰سال آینده با بحران شدیدی مواجه خواهد شد.

از 12 سال پیش تا کنون نمودار تراز آب پارک ملی دریاچه ارومیه رو به پایین است اما خشکسالی امسال وضعیت این اکوسیستم را بحرانی تر و شرایط زیست وحوش را با خطری جدی مواجه ساخته است به گونه ای که مدیر کل اداره کل حفاظت محیط زیست استان در اوایل روزهای سال جاری برای چندین بار متوالی نسبت به خشک شدن این دریاچه هشدار داد.

بر اساس اعلام اداره کل حفاظت محیط زیست استان در حال حاضر از مجموع ‪ ۵۷۰هزار هکتار مساحت دریاچه ارومیه حدود ‪ ۱۲۰هزار هکتار آن به ویژه در مناطق جنوب و شرق و نیز حواشی پست به شوره‌زار تبدیل شده و وضعیت این دریاچه را با یک بحران بزرگ مواجه ساخته است.

هم‌اکنون از تراز حداکثر آب این دریاچه در سال ‪ ۷۴به میزان شش متر کاسته شده و این روند نیز همچنان ادامه داشته و پسروی و کاهش سطح آب این دریاچه نیز هر سال بیشتر از سال دیگر می‌شود.

دریاچه ارومیه یکی از ‪ ۵۹ذخیره‌گاه طبیعی محیط زیست جهان است که به دلیل طبیعت مناسب برای زیست دائمی و موقت انواع پرندگان کمیاب و نادر جهان و زیبایی‌های طبیعی سواحل و جزایر ان از سوی "یونسکو" به‌عنوان یک ذخیره‌گاه "بیوسفری" زیست سپهر در جهان شناخته شده است.

این دریاچه با زیبایی‌های طبیعی خود یکی از بزرگترین معادن املاح جهان به شمار می‌رود که نزدیک به هشت میلیارد متر مکعب انواع نمک‌ها را در خود جای داده است.

دریاچه ارومیه پس از "بحرالمیت" در فلسطین اشغالی دومین دریاچه شور از نظر سختی آب در جهان محسوب می‌شود و بیستمین دریاچه بزرگ جهان است.

این دریاچه در بین استان‌های آذربایجان شرقی و غربی واقع شده‌است و مساحت کلی حوزه آبریز آن ‪ ۵۱هزار کیلومتر و حجم کلی آب موجود در این آن تا مرز ‪ ۳۷میلیارد متر مکعب می‌رسد. طول این دریاچه از شمال به جنوب ‪ ۱۳۵کیلومتر و عرض آن ‪ ۱۸تا ‪ ۵۵کیلومتر و عمیق‌ترین نقطه آن ‪ ۱۶متر است.

کیومرث کلانتری مدیر کل حفاظت زیست آذربایجان غربی در این باره به خبرنگار مهر گفت: سطح آب پارک ملی دریاچه ارومیه در فروردین ماه سال جاری نسبت به زمان مشابه سال گذشته 29 سانتیمتر کاهش نشان می دهد.

وی ادامه داد: تراز آب پارک ملی دریاچه ارومیه هم اکنون نسبت به ماکزیمم آن 47/5 متر و نسبت به تراز اکولوژیک 40/1 متر پائین تر است.

کلانتری عنوان کرد: با تشکیل ستاد بحران پارک ملی دریاچه ارومیه تدابیر لازم برای مدیریت بحران اندیشیده و برنامه ریزی هایی در جهت مدیریت بهینه حیات وحش در جزایر پارک ملی تدوین شده است که از آن جمله می توان به کاهش جمعیت حیات وحش از طریق انتقال به سایر زیستگاههای مستعد کشور اشاره نمود.

وی یادآورشد: هم اکنون بیش از 120 هزار هکتار از سطح پارک ملی دریاچه ارومیه تبدیل به شوره زار شده که این امر تهدیدی جدی برای سایر کاربریهای منطقه از جمله کشاورزی، باغداری و گردشگری و ... محسوب می شود.

این مقام مسئول خاطرنشان کرد: وصل شدن برخی از جزایر به خشکی، از کار افتادن اسکله ها و سختی در تردد شناورها، افزایش شوری آب و رسیدن املاح به 330 گرم در لیتر، توقف زادآوری آرتمیا، گرفتار شدن پرندگان در نمک، ضعیف شدن پوشش گیاهی جزایر و کاهش میزان آبدهی چشمه های آب شیرین موجود در داخل جزایر از مهمترین مشکلات پارک ملی دریاچه ارومیه است.

وی افزود: بر اثر کاهش ارتفاع آب دریاچه ارومیه، پنج جزیره از جزایر ‪۹ گانه این دریاچه به خشکی متصل شده که این امر در تاریخ حیات این دریاچه بی‌سابقه بوده است.

کلانتری با بیان اینکه برای نجات این دریاچه نیازمند عزم ملی هستیم تصریح کرد: وضعیت بحرانی این دریاچه توسط وزیر نیرو به رئس جمهور گزارش شده و کمیته‌ سه‌جانبه‌ای متشکل از وزارتخانه‌های نیرو، اد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست برای بررسی و مرتفع ساختن این مشکل تشکیل شده‌است.

وی گفت: سازمان حفاظت محیط زیست نیز پیشنهادات ‪ ۱۱گانه‌ خود را به کمیته مزبور جهت حل مشکل کنونی پارک ملی دریاچه ارومیه ارائ داده است.

وی یادآور شد: حل وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه تنها در داخل استان مرتفع نشده و نیازمند تصمیم‌گیری هایی در طح کلان بوده که خارج از توان این استان است.

کلانتری، کاهش نزولات جوی، پایین بودن راندمان آبیاری کشاورزی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه( استانهای آذربایجان غربی، شرقی و کردستان)، بهره برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و تبخیر آب این دریاچه را از جمله دلایل کاهش سطح آب این دریاچه عنوان کرد.

وی همچنین عدم تخصیص آب کافی (حق‌آبه محیط زیست) برای تامین نیاز بیولوژیکی این دریاچه از رودخانه‌ها به دلیل احداث سدهای متعدد در حوزه آب ریز این دریاچه را از دیگر دلایل عمده‌ای دانست که حیات این پهنه آبی را با خطر جدی مواجه کرده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی اعلام کرد: برای حفظ وضعیت موجود پارک ملی دریاچه ارومیه سالانه باید پنج میلیارد مترمکعب آب وارد این دریاچه شود در حالیکه در زمان حاضر سالانه ‪ ۲/۵میلیارد و حتی گاهی کمتر از این میزان نیز وارد این پهنه آبی می‌شود.

وی افزود: اتصال این جزایر به خشکی ادامه زیست و زادآوری موجودات زنده پارک ملی دریاچه ارومیه و به ویژه پرندگان را به شدت به مخاطره انداخته است.

علل شور شدن دریاچه ارومیه :

دریاچه ارومیه یکی از دریاچه های نادر و غیر عادی در جهان است که آب آن فوق اشباع از نمک است و از نظر اندازه، عمق، ترکیبات شیمیایی آب آن، نوع رسوب، اکولوژی و گردش آب دارای اختصاصات ویژه ای است.

درباره علل شوری آب دریاچه ارومیه، باید از وجود سنگ های گچی و نمکی نئوژن در حوضه آبریز آن نام برد که مخصوصا در بخش شمالی آن آغشته به نمک بوده و در چند جا گنبدهای نمکی، آنها را قطع می کند، درجه شوری آب دریاچه نیز دستخوش تغییر است.

در کف دریاچه، چشمه هایی وجود دارد که آب آنها درجه شوری آب دریاچه را پایین می آورند. رودهای شور نظیر تلخه رود نیز در افزایش شوری آن مؤثر هستند، عامل اصلی شوری دریاچه ارومیه معرفی شده است.

از جمله عوامل دیگر برای شوری دریاچه ارومیه، عامل تبخیر است، طبق محاسبات انجام شده، میزان تبخیر سالانه از سطح دریاچه، حدود 2/1 متر می باشد، این مقدار با توجه به عمق متوسط دریاچه که 6 متر می باشد، رقم بالایی است.

لذا هر پنج سال یکبار، آب دریاچه ارومیه توسط تبخیر، تخلیه می شود در حالیکه املاح آن در دریاچه باقی می ماند. با توجه به عمر دریاچه ارومیه (حدود 35 تا 40 هزار سال)، عامل تبخیر می تواند یکی از علل اصلی شور شدن دریاچه باشد.

لجن های اطراف دریاچه ارومیه و جذب توریسم :

آب و لجن دریاچه ارومیه از لحاظ فراوانی املاح مفید و بسیار غنی آن، شفابخش بوده و برای پاره ای از امراض جلدی و ناراحتی مفصلی و رماتیسمی فوق العاده سودمند است. از این نظر، هزاران نفر هر ساله برای شفایابی و بهبودی و درمان انواع ناراحتی ها و یا تمدد اعصاب و رفع خستگی به سواحل آرام و زیبای دریاچه ارومیه پناه می آورند.

از قدیم الایام استفاده از آب و لجن دریاچه برای بهره جستن از مزایای شادی آفرین آب های نیلگون و مواج و کف آلود آن و برخورداری از معجزات آفتاب درخشان و سواحل زیبا و مداوای برخی از بیماری های رماتیسمی و جلدی و مفصلی بین مردم آذربایجان مخصوصا ساکنان سواحل شرقی و غربی آن مرسوم بوده است که امروز نیز روز به روز در حال رشد و گسترش است.

سال آبی 80- 79 تهدیدی جدی بر اکو سیستم دریاچه ارومیه :

خشکسالی شدیدی در سال 1380 در ایران و مخصوصا در آذربایجان اتفاق افتاد. در این سال فقط 40 درصد متوسط بارندگی سالانه محقق شد (متوسط بارندگی سالانه حوضه دریاچه ارومیه در یک دوره 25 ساله حدود 250 میلی متر است که در این سال فقط 100 میلی متر بارندگی اتفاق افتاد)(روزنامه ایران، 16 مهر 1383).

به تبع کمبود بارندگی، جریان رودخانه های منتهی به دریاچه نیز حدود 58 درصد کاهش یافت (احداث سدها نیز مزید بر علت شدند) و از طرف دیگر میزان تبخیر حدود 17 درصد نسبت که میانگین پریود 25 ساله حدود 17 درصد افزایش یافت و متوسط تبخیر از 15/1 متر در سال به مقدار 58/1 متر در سال 80-79 رسید.

در این سال عمق دریاچه حدود 5/4 متر کاهش یافت و سطح دریاچه 25 درصد کاهش یافت و غلظت نمک در آب به 400 گرم در لیتر می رسید.

غلظت نمک در آب به قدری بالا بود که پرندگانی که در آب فرود می آمدند نمک در پر و بال و پاها و چشم هایشان جمع شده و به قدری سنگین می شدند که قادر به پرواز نبودند. ساکنین روستاهای اطراف از فرصت استفاده کرده و این پرندگان را به راحتی و با دست شکار می کردند.

بحران در محیط زیست به حدی بود که در این سال فلامینگوها موفق به تخم گذاری نشدند. کما اینکه غلظت بیش از حد نمک در آب می توانست برای حیات آرتمیا نیز بسیار مخرب باشد.

عوارض ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه:

با گذر از سواحل دریاچه ارومیه کوههای نمک را می توان به راحتی مشاهده کرد.کارشناسان معتقدند این کوچک شدن مساحت دریاچه ارومیه هشدار مهمی است زیرا شوره‌زار حاصل از این عقب نشینی تمام اراضی، مزارع ساختمان‌ها و نواحی مسکونی و آبادی‌های اطراف را تهدید خواهد کرد و با وزش باد، نمک موجود در شوره‌زارهای پدید آمده به سوی این اراضی و نواحی مسکونی هدایت و منتشر شده و همین امر موجب خشکسالی می‌شود که تاثیر مستقیم برروی کشاورزی منطقه، سلامت مردم و افزایش مهاجرت‌ها خواهد شد.

به اعتقاد آنان این اقدامات و عوارض ناشی از آن که به دلیل عدم اجرای ارزیابی‌های زیست محیطی در طراحی و برنامه‌ریزی و احداث سدها رخ داده برخلاف اهداف تعیین شده در سیاست بیابان زدایی کشور بوده است زیرا ایجاد شوره‌زار ها و بروز خشکسالی در منطقه، گسترش و افزایش مناطق کویری را در پی دارد.

کارشناسان می‌گویند کویرهای حاصل از عقب نشینی دریاچه ارومیه به ویژه از نوع کویرهای بسیار خطرناک است.

آنان معتقدند اساسا کویرها از نظر ترکیبات خاک به دو دسته کویر نمک و کویر بدون نمک تقسیم می‌شوند که کویرهای نمکی از نوع بسیار خطرناک به شمار می‌روند که ادامه حیات گونه‌های بومی منطقه را مورد مخاطرات جدی قرار می‌دهند.

بر اساس گزارش های موجود، دریاچه ارومیه بازمانده یک دریاچه قدیمی و بزرگ تر است که قدمتی در حدود 500 هزار سال دارد. از حدود 35 تا 40 هزار سال قبل یعنی پس از آخرین دوره یخچالی، دریاچه ارومیه به شکل کنونی درآمده که در ابتدا پایگاه آب های شیرین رودخانه ای بوده ولی از 8 تا 9 هزار سال پیش به یک دریاچه فوق اشباع از نمک تبدیل شده است.

دریاچه ارومیه یکی از ‪ ۵۹ذخیره‌گاه طبیعی محیط زیست جهان است که به دلیل طبیعت مناسب برای زیست دایمی و موقت انواع پرندگان کمیاب و نادر جهان و زیبایی‌های طبیعی سواحل و جزایر ان از سوی "یونسکو" به‌عنوان یک ذخیره‌گاه "بیوسفری" زیست سپهر در جهان شناخته شده است .

آرتیما تنها موجود زنده دریاچه ارومیه، جلبک آنترومورفا، فلامینگو، پلیکان سفید، تنجه، کاکایی، قوچ ، میش، گوزن زرد، باکلان کوچک و خروس کولی سینه سیاه موجوداتی هستند که در جزایر اطراف دریاچه ساکن هستند و با تهدید و تخریب دریاچه ارومیه حیات آنها نیز به خطر خواهد افتاد.

از پرندگان تاکنون ‪ ۱۸۶گونه متعلق به ‪ ۲۲خانواده بومی و مهاجر در این دریاچه شناسایی شده‌اند که این تنوع زیستی در یک محدوده در جهان کم نظیر است.

به هر روی این دریاچه با دارا بودن جاذبه های بی شمار یکی از مناطق بی بدیل ایران در جذب گردشگری و توریسم نیز به شمار می رود و بی توجهی به حفظ آن می تواند منجر به حذف درآمدهای ناشی از محل توریسم شود.

وضعیت دریاچه ارومیه بحرانی تر از حرف هایی که است که گفته شد و امید است مسئولان و کارشناسان امر این وضعیت بحرانی را لمس کرده و برای آن چاره اندیشی کنند.