سقاخانه‌سازی در ایران قدیم +تصاویر

 سقایی کردن به عنوان یکی از مشاغل اجتماعی مهم، در جوامع گذشته مطرح بوده است. در فرهنگ عامیانه ایرانی، آداب و رسوم سقایی در واقع به صورت نمادین خاطره واقعه کربلا و شهادت امام سوم شیعیان حضرت حسین بن علی (ع) و برادر بزرگوارشان حضرت ابوالفضل العباس (ع) درآمده است. به همین دلیل در دین اسلام، مقررات خاصی برای کسانی که منصب سقایی را بر می‌گزیدند در نظر گرفته شده که از اهم آنها رعایت پاکیزگی روح و جسم، تواضع با خلق، توکل بر خدا و نیت خیر در هنگام کار است.

در تمامی کشورهای اسلامی سقاخانه‌ها ابنیه‌ای بودند که برای سقایت رایگان مردمان ساخته می‌شدند. در بررسی سقاخانه‌های کشورهای اسلامی، گاه با واژگانی مثل مشربیه، مشرعه، سبیل و آبخوری برخورد می‌گردد که همگی در معنایی مشابه سقاخانه استفاده شده و مصادیق دیگری برای این مکان‌ها شمرده می‌شوند.

سقاخانه قدیمی حرم امام حسین(ع)

محل‌های احداث این ابنیه خدماتی- مذهبی، از مساجد بزرگ و جامع شهرها و مدارس و بقاع مطهر اولیای الهی گرفته تا کوچه‌ها و بازارها و خلاصه اکثر محل‌های تجمع و ازدحام جمعیت را شامل می‌شدند. از طرف دیگر نحوه برخورد با این پدیده اجتماعی نیز در معماری شهرهای اسلامی متفاوت بود، به طوری که از ساختمان سقاخانه‌های بزرگ و شکوهمند و هنرمندانه، تا بنای آبخوری‌هاب کوچک و محقر، و گاه حتی سنگابی مصنوع، در زیر سایه‌بانی ساده، متنوع بودند.

 تصویر مذکور، سقا خانه‌ای است در بازار بزرگ تهران در تاریخ ۱۳۰۷ شمسی و متعلق به خانواده جان نثار

دلیل اصلی احداث سقاخانه‌ها از طرف بانیان خیر آنها عمدتا دو چیز بوده است: یکی تمسک به عملی خیر جهت سقایت مردمان، که از قدیم الایام بدان توجه خاص می‌شده است و دیگری یادآوری از حادثه عاشورا و واقعه کربلا و خاطره تشنگان شهید از جور و ستم آن که این مورد در کشورهای شیعی مذهب از مهم‌ترین دلایل احداث سقاخانه‌ها به شمار می‌آید.

سقاخانه چهل دختران نائین در سال ۱۳۴۶

سقاخانه‌ها غالبا به طور زیبایی از فلز یا سنگ ساخته شده‌اند و دارای شکلی مدورند و گنبدها و مناره‌های دارند و نمادی از قبر امام حسین (ع) در کربلا می‌باشند. دستی که در بالای مخزن آب وجود دارد اشاره به حضرت عباس دارد که دست‌هایش را هنگام تلاش برای رسیدن به شریعه فرات و آوردن آب برای امام حسین (ع) و خانواده‌اش قطع کردند. این دست همچنین نمادی از «پنج تن» شیعیان است که شامل پیغمبر اکرم، حضرت فاطمه(س)، حضرت علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) می‌شود.

سقاخانه ضلع غربی میدان نقش جهان اصفهان که امروزه دیگر وجود ندارد.

سقاخانه عزیز محمد در تهران

سقاخانه حضرت عباس

سقاخانه دردشت اصفهان

سقاخانه باغچه علی جان تهران

سقاخانه آینه تهران