روزنامه شرق؛ محسن شورگشتی*: انسانها همیشه به دنبال دستاورد بیشتر هستند. برخی به دنبال کسب مال بیشتر، سرمایه اجتماعی، علم و دانش، ارزشهای اخلاقی، قدرت بیشتر و... اما عجیب اینکه در دنیای امروز که اخبار، هم در اشکال سنتی در رسانههای سنتی و هم در قالب اخبار ساندویچی و لقمهای به کمک رسانههای نوین و شبکههای اجتماعی، دست به دست و چشم به چشم میشود، هیچ کس از هزاراننفری که در هر لحظه در آسمان ایران زندگی میکنند، سخنی و خبری منتشر نمیکند. البته این آمار در عرصه جهانی در هر لحظه صدها هزار نفر است. در دو سال اخیر با افتتاح مسیرهای هوایی جدید در مرکز کنترل ترافیک هوایی و توسعه ناوگان هوایی کشور، طبق آمار رسمی نزدیک به ٢٠ درصد افزایش در پروازها و همچنین افزایش در تعداد این ساکنان موقت آسمان ایجاد شده که همچنان کفه تقاضا سنگینتر از کفه عرضه است. از طرف دیگر براساس رویدادهای اخیر در حوزههای سیاسی و اقتصادی و مذاکرات صورتگرفته با شرکتهای بویینگ و ایرباس، به اذعان کارشناسان بعد از چند دهه شاهد فروش هواپیمای نو به کشور و در نتیجه افزایش مجدد تعداد ساکنان لحظهای آسمان خواهیم بود. اما ساکنان آسمان کشور ما، فقط ایرانیها و هموطنان نیستند.
علاوه بر پروازهای داخلی، پروازهای عبوری از فضای ایران نیز که ملیتهای مختلف را در بر میگیرد، در آمار ساکنان آسمان کشور به حساب میآید. این جمعیت بزرگ که ممکن است تعداد اعضای آن به دهها هزار نفر برسد، بر هواپیماهایی سوار شدهاند که قیمت متوسط هر یک از آنها بین صد تا ٤٠٠ میلیون دلار است. پرندههایی که نهتنها سرمایههای عظیمی هستند، بلکه از نظر حقوقی در حکم خاک کشورها به حساب میآیند. شما با تهیه بلیت هواپیما و پس از طی مراحل اولیه، وارد هواپیما میشوید و در کنار اقشار مختلف مردم از ورزشکار و دانشمند و هنرمند، همراه با خلبانها و میهمانداران و دیگر عوامل درونپروازی پس از برخاستن هواپیما از زمین، به جمعیت ساکنان آسمان میپیوندید. جمعیتی هزاراننفری که میلیونها نفر روی زمین و در شهرها و کشورهای مختلف، چشمانتظار آنها و منتظر سالمرسیدن آنها هستند. البته سهم مقامات کشوری و لشکری و بهخصوص مقامات سیاسی و اجرائی از حضور در آن، به اقتضای کار و شغل، بیش از دیگر گروههاست.
هواپیماهای غولپیکر و جمعیت داخل آنها، در آسمانی حضور دارند که با وجود بیکرانبودن، به مسیرهایی معین، محدود میشود و ترافیک هوایی را شکل میدهد. ترافیکی که از وسایل نقلیهای با سرعت متوسط ٨٠٠ کیلومتر بر ساعت تشکیل شده است! مدیریت این امر پیچیده و خطیر بر عهده کنترلرهای ترافیک هوایی (متخصصان مراقبت پرواز) گذاشته شده است تا در شرایطی که توقف در آن امکانپذیر نیست، فقط با تنظیم زمان، سرعت، ارتفاع و جهت هواپیماها ایمنی و آرامش را برای ساکنان آسمان فراهم کنند. دنیای امروز برای آسایش و ایمنی ساکنان آسمان، تجهیزات و قوانینی را در اختیار کنترلر قرار میدهد تا با حداقل استرس و فشار فکری بتواند گرههای پیچیده این ترافیک را حل کند، اما به قول یکی از همکاران، کنترلرهای ترافیک هوایی در ایران با پیکان دهه ٥٠ باید در مسابقات جهانی ٢٠١٦ شرکت کنند! نکتهای تلخ اما واقعی که خود گویای شرایط کاری متخصصان مراقبت پرواز است. در کنار تلاش دولت برای خرید هواپیما و تلاش بخش خصوصی برای راهاندازی شرکت هواپیمایی، شرکت فرودگاهها و ناوبری هوایی کشور نیز بهعنوان یکی از زیرمجموعههای وزارت راه و شهرسازی و مجری انحصاری ارائه خدمات مهندسی ترافیک هوایی، به اصلاح ساختارها و تغییرات اساسی در چگونگی مدیریت و راهبری دست زده است. هرچند تأخیر چندینساله در ایجاد این تغییرات، تأثیرات نامطلوب خود را به شکل صدمات زیانبار به نیروهای متخصص مراقبت پرواز وارد کرده است، اما اگر این تلاشها با درنظرگرفتن مقررات سازمان جهانی هواپیمایی کشوری (ایکائو) و اصول علمی حرفههای هوانوردی به مراحل اجرائی برسد، میتوان امیدوار بود به ایمنی و آرامش مسافران و هواپیماها و ساکنان آسمان در سالهای آینده خدشهای وارد نشود. روز ٢٠ اکتبر، در جهان به نام کنترلرهای ترافیک هوایی ثبت شده است تا یادی باشد از متخصصان گمنامی که همراه همیشگی خلبانها در پرواز هستند، همانها که ایمنی ساکنان آسمان را فراهم میکنند. اکنون که در این حوزه نیز بیشترخواهی در ناوگان و مسیر و مسافر و بار و درآمد مورد نظر قرار گرفته است، شایسته است به حداقلخواهیهای تأمینکنندگان ایمنی پروازها توجه شود.
علاوه بر پروازهای داخلی، پروازهای عبوری از فضای ایران نیز که ملیتهای مختلف را در بر میگیرد، در آمار ساکنان آسمان کشور به حساب میآید. این جمعیت بزرگ که ممکن است تعداد اعضای آن به دهها هزار نفر برسد، بر هواپیماهایی سوار شدهاند که قیمت متوسط هر یک از آنها بین صد تا ٤٠٠ میلیون دلار است. پرندههایی که نهتنها سرمایههای عظیمی هستند، بلکه از نظر حقوقی در حکم خاک کشورها به حساب میآیند. شما با تهیه بلیت هواپیما و پس از طی مراحل اولیه، وارد هواپیما میشوید و در کنار اقشار مختلف مردم از ورزشکار و دانشمند و هنرمند، همراه با خلبانها و میهمانداران و دیگر عوامل درونپروازی پس از برخاستن هواپیما از زمین، به جمعیت ساکنان آسمان میپیوندید. جمعیتی هزاراننفری که میلیونها نفر روی زمین و در شهرها و کشورهای مختلف، چشمانتظار آنها و منتظر سالمرسیدن آنها هستند. البته سهم مقامات کشوری و لشکری و بهخصوص مقامات سیاسی و اجرائی از حضور در آن، به اقتضای کار و شغل، بیش از دیگر گروههاست.
هواپیماهای غولپیکر و جمعیت داخل آنها، در آسمانی حضور دارند که با وجود بیکرانبودن، به مسیرهایی معین، محدود میشود و ترافیک هوایی را شکل میدهد. ترافیکی که از وسایل نقلیهای با سرعت متوسط ٨٠٠ کیلومتر بر ساعت تشکیل شده است! مدیریت این امر پیچیده و خطیر بر عهده کنترلرهای ترافیک هوایی (متخصصان مراقبت پرواز) گذاشته شده است تا در شرایطی که توقف در آن امکانپذیر نیست، فقط با تنظیم زمان، سرعت، ارتفاع و جهت هواپیماها ایمنی و آرامش را برای ساکنان آسمان فراهم کنند. دنیای امروز برای آسایش و ایمنی ساکنان آسمان، تجهیزات و قوانینی را در اختیار کنترلر قرار میدهد تا با حداقل استرس و فشار فکری بتواند گرههای پیچیده این ترافیک را حل کند، اما به قول یکی از همکاران، کنترلرهای ترافیک هوایی در ایران با پیکان دهه ٥٠ باید در مسابقات جهانی ٢٠١٦ شرکت کنند! نکتهای تلخ اما واقعی که خود گویای شرایط کاری متخصصان مراقبت پرواز است.
در کنار تلاش دولت برای خرید هواپیما و تلاش بخش خصوصی برای راهاندازی شرکت هواپیمایی، شرکت فرودگاهها و ناوبری هوایی کشور نیز بهعنوان یکی از زیرمجموعههای وزارت راه و شهرسازی و مجری انحصاری ارائه خدمات مهندسی ترافیک هوایی، به اصلاح ساختارها و تغییرات اساسی در چگونگی مدیریت و راهبری دست زده است. هرچند تأخیر چندینساله در ایجاد این تغییرات، تأثیرات نامطلوب خود را به شکل صدمات زیانبار به نیروهای متخصص مراقبت پرواز وارد کرده است، اما اگر این تلاشها با درنظرگرفتن مقررات سازمان جهانی هواپیمایی کشوری (ایکائو) و اصول علمی حرفههای هوانوردی به مراحل اجرائی برسد، میتوان امیدوار بود به ایمنی و آرامش مسافران و هواپیماها و ساکنان آسمان در سالهای آینده خدشهای وارد نشود. روز ٢٠ اکتبر، در جهان به نام کنترلرهای ترافیک هوایی ثبت شده است تا یادی باشد از متخصصان گمنامی که همراه همیشگی خلبانها در پرواز هستند، همانها که ایمنی ساکنان آسمان را فراهم میکنند. اکنون که در این حوزه نیز بیشترخواهی در ناوگان و مسیر و مسافر و بار و درآمد مورد نظر قرار گرفته است، شایسته است به حداقلخواهیهای تأمینکنندگان ایمنی پروازها توجه شود.
* عضو فدراسیون بینالمللی کنترلرهای ترافیک هوایی