| |
اجلاس کارشناسان ارشد کشورهای غیرمتعهد موسوم به گروه نم امروز - یکشنبه - با حضور وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در تهران برگزار می شود.
در این اجلاس که در ساختمان اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامی برگزار می شود، سند اجلاس وزیران خارجه عضو جنبش عدم تعهد در کمیته های سیاسی و اقتصادی - اجتماعی نهایی خواهد شد.
اجلاس وزیران خارجه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، هشتم و نهم مرداد در تهران برگزار می شود .
جلوگیری از توهین به ادیان، مقابله با تحریم ها و اقدامات زورمدارانه، مقابله با سلطه فرهنگی غرب، اصلاحات سازمان ملل متحد، حمایت از نامزدی کشورهای عضو عدم تعهد برای حضور در نهادهای بین المللی مانند شورای امنیت، تایید صلاحیت دیوان کیفری بین المللی برای رسیدگی به جنایات و تهاجم ها، محکومیت تهمت و افترا
این نشست که تجلی اراده نمایندگان مردم کشورهای عضو این جنبش برای همکاری مشترک در دستیابی به آرمان های بلند ملل جهان مانند صلح، امنیت، توسعه و پیشرفت اقتصادی است، نشان از تکوین ایده همکاری و همسویی کشورهای مستقل جهان برای نیل به همگرایی و تحقق و توسعه پایدار در اقصی نقاط جهان دارد.
این همکاری می تواند الگوی مناسبی برای تقویت و تعامل اجزای تاثیرگذار در مناسبات جهانی و بین المللی شود.
در مجموع می توان سند تهران را سندی بین المللی، انقلابی، تحول گرا، آینده نگر و مترقیانه دانست که مبنایی برای تنظیم برنامه عمل جنبش عدم تعهد است؛ این برنامه عمل برنامه کاری و اجرایی جنبش را در آینده ترسیم می کند.
تاریخچه
"عدم تعهد " عبارتی است که جواهر لعل نهرو نخست وزیر فقید هند در سال 1954 در یک سخنرانی در شهر کلمبو (پایتخت سریلانکا) به کار برد.
"جنبش عدم تعهد" در سال 1961 (1340 هجری شمسی) در گرماگرم جنگ سرد با تلاش رهبرانی چون نهرو ( هند )، سوکارنو ( اندونزی )، جمال عبدالناصر (مصر) و تیتو (یوگسلاوی سابق) به عنوان نیرویی که به گفته نهرو " ضد بلوک و نه بلوک" بود با هدف ایجاد وحدت میان کشورهایی که نه در اردوگاه کمونیسم و نه در اردوگاه کاپیتالیسم بودند بنیان نهاده شد.
نخستین تلاش برای ایجاد همگرایی میان کشورهایی که بعدها به غیرمتعهدها معروف شدند در سال 1955 در کنفرانس باندونگ صورت گرفت و در سال 1961 و با حمایت فیدل کاسترو و مارشال تیتو در کنفرانسی که در یوگسلاوی سابق برگزار شد سازمان جنبش عدم تعهد موجودیت خود را اعلام کرد.
جنبش غیرمتعهدها که تاکنون 14 نشست در سطح سران کشورهای عضو برگزار کرده است 53 عضو از قاره افریقا 38 عضو از قاره آسیا 26 عضو از امریکای لاتین و یک عضو از اروپا ( بلاروس) دارد.
نخستین نشست سران عدم تعهد با 25 عضو در سال 1961 در بلگراد و چهاردهمین دوره آن نیز در سال 2006 در هاوانا برگزار شده است.
در حال حاضر کوبا ریاست دوره ای این سازمان را که 118 کشور جهان عضو آن هستند برعهده دارد.
پانزده کشور و هفت سازمان بین المللی نیز به عنوان ناظر در جنبش عدم تعهد حضور دارند.
معیارهای اصلی برای عضویت در عدم تعهد
1- سیاستی مستقل و مبتنی بر اصل عدم تعهد و همزیستی مسالمت آمیز با سایر نظام های سیاسی و اجتماعی تصویب کرده باشد یا حداقل گرایش به آن را از خود نشان داده باشد.
2- به طور مرتب از جنبش های استقلال طلبانه حمایت کرده باشد.
3- عضو هیچ اتحادیه چندجانبه نظامی مربوط به کشورهای قدرتمند نباشد.
4- اگر کشور مورد نظر موافقتنامه همکاری نظامی با یک کشور ابرقدرت دارد یا عضو پیمان های نظامی منطقه است و یا اجازه تاسیس پایگاه نظامی به یکی از کشورهای قدرتمند داده باشد نباید در چارچوب منازعات بین ابرقدرت ها باشد.
اصول و ارزش های مورد نظر جنبش عدم تعهد
در اجلاس باندونگ 1955 که رهبران سیاسی معروف و برجسته ای چون جمال عبدالناصر، قوام نکرمه از غنا، یوسیب بروس تیتو، جواهر لعل نهرو و احمد سوکارنو حضور داشتند، اصول و سیاست های اولیه غیرمتعهد ها و مبنای روابط بین المللی این سازمان تدوین شد.
در واقع نهرو نخستین بار در سخنرانی خود در کلمبو (1954) به بیان پنج رهنمای روابط میان هند و چین پرداخت که برگرفته از اندیشه های "زوانلای" نخست وزیر وقت چین با عنوان "قیود پنجگانه" بود.
این اصول در اجلاس باندونگ مطرح و تصویب و پنج سال بعد به عنوان اهداف سیاسی سازمان عدم تعهد پذیرفته شد.
این اصول عبارتند از: احترام متقابل به تمامیت ارضی و حاکمیت کشورهای عضو، تعهد متقابل به پرهیز از تهاجم و حمله به یکدیگر، دخالت نکردن در امور داخلی یکدیگر، اصل برابری و برخورداری از منافع متقابل و اصل همزیستی مسالمت آمیز.
از آن پس، جنبش عدم تعهد حفظ تمامیت ارضی کشورها، حفظ استقلال ملی و مبارزه با امپریالیسم، استعمار، استعمار نو، نژادپرستی و اشغالگری را مبنای سیاست خود قرار داد و در نشست های بعدی، مفاهیمی مانند خلع سلاح، تقویت سازمان ملل و دموکراتیزه کردن روابط در عرصه بین المللی به مبانی اصولی غیرمتعهدها اضافه شد.
البته جنبش عدم تعهد در عرصه اقتصادی نیز درخواست هایی مبنی بر بازسازی نظام اقتصادی جهان و همکاری مساوی بین المللی در این زمینه مطرح کرده است که موارد اخیر از جمله کلیدی ترین موضوعات مورد بحث در اجلاس چهاردهم در هاوانا بود.
در حال حاضر به نظر می رسد دفاع از چندجانبه گرایی در عصری که امریکا قصد دارد جهان را به صورت تک قطبی اداره کند به عنوان درخواست اصلی کشورهای غیرمتعهد باشد.
ساختار جنبش عدم تعهد
بنیانگذاران جنبش عدم تعهد و جانشینان بعدی آنها بر این باور بودند که با توجه به تنوع جغرافیایی و ایدئولوژیکی کشورهای عضو، در صورت ایجاد ساختارهای رسمی همچون اساسنامه و دبیرخانه داخلی، احتمالا این جنبش از هم فروخواهد پاشید؛ زیرا یک سازمان فراملی متشکل از کشورهایی با ایدئولوژی ها و اهداف مختلف هرگز قادر به ایجاد ساختار اداری منطقی برای اجرای سیاست هایی که مورد توافق همه کشورهای عضو باشد نخواهد بود.
به همین سبب، نوع منحصر به فردی از ساختار اداری در این جنبش شکل گرفت. بر این اساس، ساختار اداری جنبش عدم تعهد مانند سایر سازمان های معمول چندان دارای سلسله مراتب منطقی و حساب شده نیست و همه کشورهای عضو فارغ از اندازه و اهمیت خود از این فرصت برخوردارند تا در تصمیم سازی و سیاست گذاری های جهانی نقش ایفا کنند.
در این چارچوب، اجلاس سران مناسبتی است که این جنبش در بالاترین سطح تشکیل جلسه می دهد و کشور میزبان ریاست جنبش و مسئولیت های مربوط از جمله تلاش برای ارتقای اصول و فعالیت های جنبش را از کشور میزبان قبلی برای مدت سه سال تا اجلاس بعدی برعهده می گیرد.
به این ترتیب ساختار اداری جنبش نیز در مدت ریاست کشور میزبان به این کشور سپرده می شود که این وظیفه نیز معمولا برعهده وزارت امور خارجه آن کشور قرار می گیرد. علاوه بر این، از آنجا که سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد به طور منظم در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با یکدیگر دیدار می کنند و بیشتر کارهای خود را در آنجا انجام می دهند نماینده دائم کشور رئیس جنبش به عنوان وزیر امور عدم تعهد عمل می کند.
به منظور تسهیل مسئولیت های ریاست جنبش تعدادی ساختار با هدف ارتقای هماهنگی میان کشورهای عضو به وجود آمده است که شامل گروه های کاری، گروه های تماس، کمیته های ویژه و سایر کمیته های عدم تعهد است.
تصمیم گیری در جنبش عدم تعهد
همه تصمیم گیری ها در جنبش عدم تعهد با اجماع صورت می گیرد؛ زیرا این موضوع به تقویت اتحاد و همبستگی درون جنبش کمک می کند.
در خصوص موضوعات حساس بین المللی سنت رایج عدم تعهد توجه کامل به اصل باز بودن و انجام دادن مشورت های گسترده با حداکثر مشارکت ممکن کشورهای عضو است.
اجلاس جنبش عدم تعهد
بالاترین سطوح برگزاری اجلاس عدم تعهد عبارتند از: اجلاس سران، اجلاس وزرا، اجلاس وزرا در خلال مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک، اجلاس فوق العاده وزرا، اجلاس وزرای دبیر خانه امور هماهنگی، اجلاس وزرای کمیته تعیین خط مشی، اجلاس دائم وزرا در خصوص همکاری های اقتصادی و سایر اجلاس های وزرا در خصوص موضوعات مهم بین المللی.
جمهوری اسلامی ایران و جنبش عدم تعهد
ایران به طور رسمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در ششمین نشست سران جنبش عدم تعهد در هاوانا (1979) به عضویت این سازمان درآمد.
جمهوری اسلامی ایران بر اساس آموزه های اصلی معمار کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره)، یعنی دکترین نه شرقی و نه غربی که به اندیشه عدم تعهد بسیار نزدیک است، ترجیح می دهد این جنبش با حفظ استقلال عملی و پویایی موضع گیری، به بازنگری در متن معادلات جهانی مبادرت ورزد.
این فصل مشترک مواضع و سخنرانی های مسئولان ایران در نشست های متعدد سران و وزیران امور خارجه کشور از سال 1979 تاکنون بوده است.
شاید بتوان گفت جنبش عدم تعهد یکی از مفیدترین سازمان های بین المللی است که ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عضویت آن درآمده است.
پس از تثبیت اوضاع سیاسی کشور از سال 1981 ایران بر حضور خود در این جنبش افزود و این جنبش نیز متقابلا اقدامات مثبتی به سود ایران انجام داده است که از آن جمله می توان به تلاش برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق، محکوم کردن حمله امریکا به هواپیمای مسافربری ایران در تیر 1367، حمایت از اجرای قطعنامه 598 و سایر موضع گیری هایی که با سیاست های جمهوری اسلامی ایران انطباق داشته اند اشاره کرد. موضوعاتی چون فلسطین، مخالفت با مذهب ستیزی و نژادپرستی، تقاضا برای گشودن بازار کشورهای شمال به روی صادرات کشورهای جنوب از جمله این اقدامات بوده است.
مهم ترین اقدام حمایتی جنبش غیرمتعهدها در قبال کشورمان تلاش برای محکوم نشدن ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی بوده است.
در نشست های شورای حکام آژانس که به منظور بررسی فعالیت های هسته ای ایران برگزار شده است غیرمتعهدها با موضع گیری خود از این شورا خواسته اند به دور از فشارهای سیاسی به بررسی دقیق وضع تسلیحاتی همه کشورهای عضو بپردازد.
این جنبش همچنین در پایان چهاردهمین نشست سران در هاوانا در بیانیه جداگانه ای ضمن حمایت از فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران، پیوستن رژیم صهیونیستی را به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) خواستار شد.
در نگاه کلی می توان گفت با پیوستن ایران به این جنبش، اندیشه حمایت از تبدیل جنبش به یک سازوکار تاثیرگذار در معادلات جهانی تقویت شده است؛ به ویژه آنکه جمهوری اسلامی ایران به همراه کوبا، مالزی و افریقای جنوبی در ردیف چهار کشور پیشرو در زمینه بیداری غیرمتعهدها قرار دارد که از زمان پیوستن به این سازمان همواره به ضرورت عملی شدن خواسته های جنبش اهتمام و بر آن تاکید کرده است.
اهم مواضع جمهوری اسلامی ایران که در سخنرانی های مقامات رسمی کشور در اجلاس های سران این جنبش تبلور یافته است عبارتند از: درخواست برای ارتقای نقش جهانی جنبش در عرصه بین المللی با هدف تحقق تساوی حقوق در عرصه بین المللی، نیاز به تجدید نظر در اصول جنبش به منظور تکمیل فلسفه وجودی عدم تعهد با توجه به مقتضیات و تحولات جهان معاصر، حرکت جنبش به سوی جنبه ایجابی و نقش آفرینی و رهبری در جهان معاصر، لزوم تقویت هویت جنبش بر اساس صلح، معنویت و محبت و تحقق آرمان های بشری برای غلبه بر ناامنی و تبعیض و بی ثباتی، تلاش برای تصحیح روندهای یکجانبه گرایانه و تبعیض آلود موجود، تقویت جنبش غیرمتعهدها از طریق تعاملات فرهنگی و سیاسی اعضای جنبش، فعال تر کردن ارکان جنبش، توجه به ظرفیت های بالای سیاسی و توسعه صلح و آرامش، بازنگری کلی در اهداف و ساختار شورای امنیت سازمان ملل و تحقق عضویت دائم دارای امتیاز وتو در شورای امنیت بر مبنای گفتمان عدالتخواهی.
نتیجه گیری
جنبش عدم تعهد در دوران سلطه نظام دوقطبی در جهان با شعار عدم وابستگی شکل گرفت و با وجود تحولات شگرف جهان در دهه های آخر قرن بیستم، فلسفه وجودی آن همچنان زنده است؛ هرچند برای تکمیل این فلسفه باید در آن تجدید نظر شود.
جهان متحول امروز در دوران جدید از جنبش عدم تعهد انتظار جنبه ایجابی و نقش آفرینی و رهبری به سوی وضع تازه دارد؛ زیرا هنوز باقیمانده توهم های جنگ سرد و روحیه برتری طلبی و تمامیت خواهی و اعمال معیارهای دوگانه در روابط بین الملل از بین نرفته است و در صورت ادامه این پندارهای باطل، بشر نمی تواند به آزادی و صلح واقعی دست یابد.
نظریه حاکم بر روابط جهانی این قرن ناتوانی خود را در بالا بردن شان و منزلت انسان و ایجاد جامعه مدنی جهانی به اثبات رسانده است و جهان در انتظار پیامی نو برای ایجاد جهانی دیگر است و جنبش عدم تعهد می تواند حامل این پیام و موثر در ایجاد جهان تازه باشد.
در آستانه هزاره سوم جنبش عدم تعهد می تواند دو گونه تفکر را سامان دهی کند: یکی گفتگوی جنوب - جنوب و دیگری گفتگوی جنوب - شمال.
گفتگوی جنوب - جنوب باید همه جانبه و دربرگیرنده همه جنبه های سیاسی، اقتصادی، علمی و اجتماعی باشد و به شدت از یکسویه نگری و تنگ نظری دوری کند.
گفتگوی جنوب - شمال را باید بر اساس فلسفه نوین دگرگونی های بین المللی یعنی کثرت گرایی و تساوی حقوق و حیثیت ملت ها، نفی قیمومیت و به صورت مباحثه میان تمدن ها و فرهنگ ها به منظور رسیدن به تفاهم بیشتر و حرکت به سوی صلح و عدالت واقعی و فراگیر سامان دهی کرد.
