این معمار و بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی در پی درگذشت حمید سهیلی از مستند سازان قدیمی کشور که آشنایی 35 ساله‌ای هم با او داشت، در گفت‌وگویی با ایسنا درباره جایگاه این هنرمند در مستندسازی بیان کرد: مرحوم سهیلی یکی از پیشکسوتان عرصه مستند بویژه در حوزه میراث فرهنگی و معماری با خصوصیاتی ویژه بود که فعالیت زیادی در این زمینه‌ها داشت. ایشان به شدت عاشق ایران بود و تمام زندگی، فکر، سفرها و مطالعه‌اش در همین باره بود تا ایران را بیشتر بشناسد و بیشتر بشناساند. مجموعه مستندهایی که ایشان برای معرفی معماری ایران در دهه 60 تهیه کرد یک مجموعه فوق‌العاده کامل و بی نظیر بود که از صدا و سیما پخش شد.
او افزود: آن مجموعه با تمرکز بر ایران و میراث فرهنگی و داشته‌های فرهنگی ایران در دورانی که با مسائلی نظیر جنگ و گرفتاری‌های بعد از آن مثل مسائل اقتصادی در کشور روبرو بودیم، در جلب توجه مردم به این موضوع موثر بود.
حجت گفت: بعد از آن مرحوم سهیلی فیلم‌های متعددی را از آثار شناخته شده و شناخته نشده میراث فرهنگی ایران تهیه کرد و در همین فیلم‌ها یکی از خصوصیات بارز ایشان این بود که توجهشان در ابتدا به مجموعه آثاری بود که در سطح کشور وجود دارند. طبیعتا ما یک گنجینه بی‌بدیل و بی‌نظیر و بسیار وسیع از آثار فرهنگی در کشور داریم که ایشان به هر حال به آن‌ها مشغول بود و مجموعه آثارش را تهیه کرد. اما اگر بعد از یک مدتی فیلم هایشان را به ترتیب زمان و تاریخ نگاه کنیم، می‌بینیم که ایشان کم کم متوجه فنونی می‌شد که در این نوع معماری‌ها به کار گرفته شده بود و در حقیقت به دانشی که پشت سر این نوع آثار وجود داشت دقت می‌کرد و از آن ظرایف که در آثار وجود داشت، آموخت، یعنی دیگر فقط به آثار نگاه نمی‌کرد بلکه نگاه می‌کرد و درس می‌گرفت که این آثار چگونه به درد امروز ما می‌خورند.
وی ادامه داد: پرده سوم کارهای ایشان در این بود که کم کم به نقشی که این آثار در تاریخ و عملکردی که در موقعیت‌های مختلف تاریخی داشتند توجه می‌کرد و اینکه هرکدام چه کرده‌اند و ما از آن‌ها چگونه می‌توانیم تاریخ را قرائت کنیم و سرگذشت کشور خود را از طریق آثار چطور می‌توانیم بخوانیم. بعد از آن، ایشان متوجه این شد در این مجموعه آثار تاریخی یک زیرنقش و یک زبان پنهان وجود دارد که شاید در آخرین آثارش نمونه‌هایی از بررسی و پرداختن به آن‌ها وجود داشته باشد، مثل اینکه از یک نوع کلاه سرباز مادی در یک نقطه‌ای دیگر از کشور هم که به این زمان تاریخی ارتباطی ندارد دیده شود و در واقع در آثارش به این مسئله نزدیک می‌شد که یک عنصر پنهان به صورت یک شبکه، مجموعه آثار فرهنگی کشور ما را به همدیگر هم پیوند می‌دهد.
حجت خاطرنشان کرد: در حقیقت مرحوم سهیلی آرام آرام به این سمت می‌رفت که وحدت پشت این کثرت میراث فرهنگی را درک کند و سعی می‌کرد آنچه را که در اثر استمرار طولانی مدت و همنشینی با این آثار پیدا و استشمام کرده که همان وحدت فرهنگ ایرانی است، به نحوی نشان دهد که متاسفانه ایشان را از دست دادیم و فرصت بیشتری پیدا نکرد که بتواند در این حوزه‌ای که شروع کرده بود آثار بهتر و بیشتری را تهیه کند.
او با اشاره به ارتباطی که در این سال‌ها با مرحوم سهیلی داشت، گفت: در طول این مدت با هم در ارتباط بودیم و بسیاری از اوقات برای ساختن فیلم هایش با هم صحبت می‌کردیم. یادم می‌آید درباره آخرین فیلمی که می‌خواست کار کند و نمونه‌هایی از آن را گفتم، وقتی در سفر بودیم در راه برگشت خیلی صحبت کردیم که این نگاه به آثار تاریخی چقدر صحیح است و این کار را بکند یا نه؟ او خیلی پیگیر و مشتاق بود و حرف‌های زیادی برای گفتن داشت.
وی افزود: هر چقدر ایشان جلوتر آمد تا آخر عمرش، به دنبال این می گشت تا آن معنایی را که در مجموعه آثار ایران هست درک کند. ایشان اوایل به تک تک آثار نگاه می‌کرد که مثلاً چغازنبیل چیست؟ ولی در این برنامه‌های آخر دنبال این بود تا پوششی روی همه آثار ایران داشته باشد و بگوید که مجموعه این آثار با همدیگر می‌توانند یک حرف را بزنند که من به آن زیرساخت فرهنگی کشور می‌گویم و ایشان داشت به فهم این موضوع نزدیک می‌شد.
حجت درباره اینکه بازتاب کم رسانه‌ای نسبت به درگذشت این هنرمند و حتی مراسم تشییع‌اش نشان می‌دهد جایگاهش آنطور که شایسته بوده شناسانده نشده و مورد بی‌توجهی قرار گرفته است، اظهار کرد: متاسفم که اینطور می‌گویم ولی حرفم این است که هیچ مانعی ندارد اگر مثلاً یک گوینده یا یک شخصیت فعالی در صدا و سیما فوت می‌کند، صدا و سیما گزارش‌هایی از مجموعه زندگی و آثارش یا صحبت با افراد مختلف درباره او به جهت آنکه در صدا و سیما بوده پخش کند، ولی به هر حال آقای سهیلی به خاطر آن کار بسیار بلند مدت و ارزشمندی که انجام داده به نحوی باید عضو خانواده صدا و سیما تلقی شود و انتظار می‌رفت توجه بیشتری به ایشان صورت می‌گرفت که اگر این اتفاق از طریق این رسانه جمعی می‌افتاد بقیه رسانه‌ها هم بیشتر مطلع می‌شدند و انعکاس شایسته‌ای اتفاق می‌افتاد اما این وضعیت نشانه این است که متاسفانه جنبه توجه به آن ارزش‌های فرهنگی ما کم رنگ است.
حمید سهیلی یکی از سینماگران سرشناس سینمای مستند بود که طی 40 سال فعالیت مستمر در حوزه‌ی فرهنگ و تمدن ایران، بویژه هنر معماری، نقاشی، کتابت، نگارگری، صنایع دستی، خوشنویسی، عمران و بهسازی شهری و... بیش از یکصد اثر مستند ارزشمند را تهیه و کارگردانی کرد.
زنده‌یاد حمید سهیلی شامگاه 30 شهریورماه در سن 71 سالگی، پس از سال‌ها مبارزه با بیماری،درگذشت.
