فرش ایرانی پشت چراغ قرمز صادرات

تاریخچه صادرات فرش

در روزگاری نه چندان دور صادرات فرش ایران رتبه اول در دنیا را به خود اختصاص می داد و در یک دهه قبل صادرات فرش یک سوم صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص داده است. قدیمی ترین فرش بافته شده را در "پازیریک بصری" یافتند که قدمت این فرش به قرن 5 قبل از میلاد می رسد، این فرش هم اکنون در موزه "هرمیتاژ" سن پترزبورگ یافت می شود و قدیمی ترین منابع کتبی نیز به زمان ساسانی ها برمی گردد. در دوران صفویان نیز فرش ایرانی به نهایت زیبایی خود رسید.

این درحالی است که تقریبا 1500 قطعه در موزه های مختلف دنیا یا در مجموعه های شخصی در گوشه و کنار دنیا از فرشهای این دوران وجود دارد.

وضعیت فعلی

براساس آمارها در سال 74 بیش از یک میلیارد و 670 میلیون دلار سهم صادرات فرش ایران بوده که این رقم معادل یک سوم صادرات غیرنفتی در آن سال است، اما از سال 79 تاکنون روند نزولی بر صادرات فرش دستباف ایران حاکم شده که البته دلایل متفاوتی را می توان برای آن ذکر کرد.

در همین سالها کم کم رقبای ایران به بازارهای دنیا نفوذ کرده و با قیمت شکنی و سرقت نقشه فرشهای اصیل ایرانی سعی داشتند تا گوی سبقت را از ایرانیان در صادرات این کالای اقتصادی- هنری بربایند و نفوذ بیشتری در بازارهای جهانی هدف صادراتی فرش دستباف بیابند.

هم اکنون چین، هند و پاکستان در تولید فرشهای صادراتی با ایران رقابتی تنگاتگ دارند و در همان زمانی که صادرات فرش دستباف ایران بیش از 5/12 درصد کاهش داشته، هند 8/25 درصد و پاکستان 3/23 درصد رشد داشته اند، هرچند به لحاظ کیفی فرش دستباف ایران جایگاه اول را به خود اختصاص داده است.

به هرحال هم اکنون فرش ایرانی به بیش از 100 کشور دنیا صادر می شود و بیشترین حجم صادرات به کشورهای آمریکا، آلمان، ایتالیا، فرانسه و سوئیس تعلق دارد، همان کشورهایی که این روزها با بحران مالی دست و پنجه نرم می کنند که این خود تهدیدی برای ایران است، چراکه حدود 45 درصد صادرات فرش دستباف ایران تنها به دو کشور آمریکا و آلمان صورت می گیرد.

چالشهای فرش دستباف

با شروع بحرانهای مالی در دنیا به نظر می رسد که کمتر کالای لوکسی در دنیا بتواند دوام زیادی در بازار داشته باشد، اگرچه کارشناسان معتقدند که فرش دستباف ایرانی از مشخص نبودن هویت ایرانی در برابر فرشهای جعلی رقبای خود رنج می برد و شاید یکی از عوامل عقب افتادگی صادرات فرش اعلای ایرانی نداشتن برند مشخصی از فرشهای ایرانی در بازارهای صادراتی دنیا است.

سیدحمید حسینی، عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی و صنایع ومعادن تهران با اشاره به بحرانهای مالی در بازارهای دنیا به خبرنگار مهر گفت: با توجه به بروز بحران مالی در دنیا به نظر می رسد که صادرات کاهش 30 تا 40 درصدی را در نیمه دوم سال تجربه کند، این درحالی است که قطعا در این راستا صادراتی برخی محصولات ایرانی که سابقه های طولانی در بازارهای دنیا دارند نیز تحت الشعاع قرار خواهد گرفت.

وی افزود: با توجه به بروز بحرانهای مالی در دنیا قطعا صادرات کالاهای لوکس نظیر فرش، پسته و سایر کالاهای صاحب نام ایران با کاهش تقاضا روبرو خواهد شد.

کاظم شفقی، کارشناس صنعت فرش دستباف ایران در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: با توجه به بروز بحرانهای مالی در دنیا و به تبع آن تحت تاثیر قرار گرفتن صادرات کالاهای سنتی و لوکس نظیر فرش دستباف ایران به نظر می رسد که دولت باید هرچه سریعتر کارگروه ویژه ای را در این رابطه تشکیل دهد تا بتوان به بررسی راهکارها پیش از پررنگ شدن آنها پرداخت.

وی افزود: البته نباید فراموش کرد که نگاه رقبای ایران به فرش‌ یک نگاه اقتصادی است، اما فرشهای عرضه شده ایرانی در بازارهای دنیا به شدت زیبا، هنری و تاثیرگذار و ظریف است، از سوی دیگر، تک بافت، بسیار گران و غیرقابل خرید و فروش برای جامعه آماری وسیعی از مردم دنیا است و خلاصه اینکه ویژگی ‌های اقتصادی که مستلزم عرضه محصول در بازارهای داخلی و خارجی است، کمتر در آن به چشم می ‌آید.

وی افزود: به نظر می ‌رسد قدرت گرفتن رقبا نیز توجه به همین نکات باشد، اما نکته دیگری که نباید از ذهن دور داشت این است که عمده بافندگان اصیل ایرانی طی سالهای گذشته کمتر نوآوری در بازاریابی، تنوع محصولات، برخورد با مشتری و تعادل در قیمتها را رعایت کرده اند و اگر شهرت و ویژگی‌ های منحصر به فرد هنری فرش ایران که چکیده تاریخ و هنر کهن این سرزمین است، به عنوان کاتالیزور و عامل کمکی وجود نداشته باشد، این فعالان قطعا جایی در بازار جهانی فرش دستباف نداشتند و به آسانی حذف می ‌شدند.

شفقی گفت: البته این هشداری برای عاملان صادرات فرش دستباف ایرانی است تا برای بقای خود در بازارهای جهانی طی سالهای آتی چاره ای بیندیشند.

به اعتقاد وی، اگرچه هیچ کشوری قادر به رقابت با فرش ایرانی به لحاظ هنری و سابقه ای که دارد، نیست اما به نظر می رسد دستیابی به جایگاه واقعی این هنر- صنعت ایرانی در دنیا مستلزم ارتقاء بیش از پیش توانمندی ها و معرفی دوباره فرش دستباف در بازارهای جهانی باشد. به عبارتی فرش دستباف ایران برای خروج از رکود فعلی نیازمند تحولی درونی و برونی است.

در این راستا، مرتضی فرجی رئیس مرکز ملی فرش ایران نیز به خبرنگار مهر گفت: ممکن است بحران مالی دنیا بر روی استفاده از فرش دستباف تغییراتی ایجاد کند، اما با ارائه راهکارهای مناسب و تولیدات متنوع باید مانع از بروز چنین افتی شد، این درحالی است که هماهنگی در تغییر نیازهای بازار مصرف فرش دستباف نیازمند استفاده از خلاقیتها و ابتکارات خاص در این حوزه برای حفظ سهم نخست ایران در این عرصه در جهان و ماندگاری در این بازارها است.

وی افزود: بسترسازی برای بازاریابی فرش دستباف، تبلیغات مناسب با رویکرد برندسازی، آشناسازی تولیدکنندگان به خواست و نیاز بازارهای جهانی و اعزام طراحان و تولیدکنندگان به کشورهای بازار هدف، افزایش جوایز صادراتی از ۳ درصد به ۵ درصد و ایجاد کارگاههای متمرکز و غیرمتمرکز به منظور بهبود تولید و گرایش به سمت سفارش پذیری ازجمله اقداماتی است که توسط این مرکز انجام شده است.

وی اظهار داشت: هم اکنون کارگاههای متمرکز بافت فرش دستباف ایران در بسیاری از نقاط کشور راه اندازی شده که این گام موثری برای صنعت فرش ایران است.

همچنین راه اندازی خانه فرش در استانهایی نظیر آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و اصفهان با هدف ایجاد یک زنجیره تولید متشکل از طراحان، نقاشان، رفوکاران، صادرکنندگان، تولیدکنندگان مواد اولیه، رنگرزان وغیره که بزودی به سایر استانهای کشور نیز تعمیم داده می شود از دیگر اقداماتی است که برای ارتقای جایگاه صنعت فرش به اجرا درآمده است.

به گزارش مهر، این درحالی است که صنعت فرش دستباف ایران اگرچه طی دو دهه گذشته به دلایل متعددی از جایگاه غیرقابل رقابت خود در بازارهای جهانی تنزل یافته است اما اکثر دست اندرکاران، صاحب نظران و مسئولان این حوزه اذعان دارند این صنعت کهن و ارزشمند ایرانی در صورت تدوین و اجرای یک استراتژی مدون و مشخص می تواند جایگاه شایسته خود در بازار فرش جهان را بازیابد.