| |
سرمایه: کاهش قیمت نفت به زیر 50 دلار که نفت اوپک را به 44 دلار در روز گذشته رساند از یک سو باعث کاهش درآمد کشورهای صادرکننده نفت شده اما از سوی دیگر قیمت خرید فرآورده های نفتی توسط کشورهایی مانند ایران را کاهش داده است. به طوری که قیمت هر تن بنزین وارداتی از 900 دلار در شرایط نفت بشکه ای 120 دلار به 370 دلار در هفته گذشته رسیده است.
به عبارت دیگر، قیمت هر لیتر بنزین وارداتی بین 240 تا 270 تومان است و این اولین باری است که فاصله نرخ بنزین آزاد 400 تومانی با نرخ بنزین وارداتی کم شده و خوشبختانه این بار نرخ بنزین آزاد در کشور بالاتر از نرخ بنزین وارداتی قرار گرفته است. در 30 سال گذشته همواره نرخ بنزین داخلی پایین تر از نرخ بنزین وارداتی و جهانی بوده همچنین این امر معضلات بسیاری را مانند ترافیک شهری، آلودگی هوا، رشد شدید مصرف، شلوغی پمپ بنزین ها و نبود انگیزه کافی برای سرمایه گذاری در احداث جایگاه بنزین ایجاد کرده است.
اما حال که نرخ بنزین وارداتی به تنی 370 دلار در آخر آبان رسیده و هر لیتر به 240 تا 270 تومان رسیده است فرصتی مناسب برای ساماندهی شرایط ترافیک، حمل و نقل و پمپ بنزین ها ایجاد شده و باید دولت از این فرصت استفاده کند و در شرایطی که بار تورمی این اقدام به حداقل رسیده از این فرصت تاریخی بهره ببرد.
قیمت هر لیتر بنزین در بازار خلیج فارس در حالی به کمتر از 272 سنت کاهش یافته که دولت در شرایط کاهش قیمت نفت و بنزین بازهم بنزین آزاد را با لیتری 400 تومان عرضه می کند.
ماه ها پس از اجرای نظام سهمیه بندی در کشور از ابتدای فروردین ماه سال جاری، بنزین آزاد در جایگاه های عرضه سوخت با قیمت 400 تومان عرضه شد. این در حالی بود که قیمت این حامل انرژی در بازارهای خلیج فارس به مرز تنی 1250 دلار نیز نزدیک شد. براساس این رقم، هر لیتر بنزین به قیمت فوب خلیج فارس در خردادماه سال جاری که میانگین بهای نفت به 120 دلار رسید از مرز 900 تومان گذشت.
اگرچه ایران پس از اجرای نظام سهمیه بندی، بنزین را به قیمت صد تومان عرضه کرده است اما قیمت بنزین آزاد را به دلیل کاهش دامنه تورم زایی آن، روی 400 تومان قیمت گذاری کرد.
در حالی که اساساً باید عرضه بنزین آزاد در جایگاه ها متناسب با قیمت فوب خلیج فارس به اضافه هزینه های مربوط به حمل و نقل، مالیات و عوارض باشد اما دولت برای جلوگیری از پیامدهای تورمی عرضه آزاد، تن به قیمت نیمه یارانه ای در عرضه این حامل انرژی داد.
بنزین در اوج قیمت
پیک قیمت بنزین در تیر و مردادماه سال جاری اتفاق افتاد.فراتر رفتن قیمت بنزین از مرز 1250 دلار در بازارهای مختلف طی این مدت باعث شد قیمت هر لیتر بنزین در کشورهای مختلف به ویژه کشورهای اروپایی برای مصرف کنندگان غیرقابل تحمل شود.
برای مثال، قیمت هر لیتر بنزین در کشور نروژ در مردادماه سال گذشته به مرز 10 دلار (9 دلار 85 سنت) نزدیک شد. این به معنای آن است که قیمت هر لیتر بنزین حدود 9 هزار و 300 تومان در این کشور عرضه شده است. این رقم بالاترین قیمت بنزین در جهان اعلام شد. در همین حال که بنزین در کشور آمریکا با قیمت هر لیتر چهار دلار به فروش می رفت در دیگر کشورهای جهان، قیمت بنزین به شرح زیر است: در کشور اریتره، در شرق آفریقا بنزین به 9 دلار و 46 سنت، نیکاراگوئه پنج دلار و هفت سنت، هند چهار دلار و 49 سنت، شیلی چهار دلار و 85 سنت و السالوادور چهار دلار و 70 سنت.
70 سنت رسیده هر گالن نزدیک به چهار (85/3) لیتر است. در ونزوئلا اما بنزین به بهای 12 سنت در هر گالن به فروش می رسد و در ایران هر گالن بنزین به صورت سهمیه کمتر از 40 سنت است و در عربستان نیز زیر 50 سنت به فروش می رسد.
به عبارت دیگر، بنزین در ونزوئلا لیتری کمتر از سه سنت و در ایران 100 سنت به عنوان ارزان ترین بنزین ها در جهان است. قطع نظر از نگاه یارانه ای حاکم بر عرضه بنزین در ایران و ونزوئلا در دیگر کشورها عرضه بنزین متناسب با قیمت های بازارهای بین المللی و مکانیسم های طراحی شده در داخل کشورهاست.
اساساً بهای بنزین به صورت خرده فروشی از عوامل گوناگونی تاثیر می پذیرد که اصلی ترین آنها بهای قیمت نفت خام است. بعد از این مساله، عواملی چون هزینه پالایش، توزیع (حمل و نقل) و بازاریابی و سیاست دولت ها در قیمت نهایی بنزین موثر است.
در این میان سیاستگذاری دولت ها در تعیین قیمت بنزین با اصلی ترین عامل ایجاد تفاوت در قیمت بنزین و کلاً سوخت های فسیلی محسوب می شود.
مالیات مصرف سوخت در کشور های مختلف متفاوت است. اگرچه در کشورهایی چون ایران نظام یارانه ای به ارزان تر شدن بنزین کمک می کند اما در اکثر کشورها این عامل (سیاست های مالیاتی دولت ها) باعث افزایش متوسط 19 درصدی قیمت بنزین دراین کشورها می شود.اما در کشورهای اروپایی و برخی کشورهای آسیایی برای تامین هزینه ساخت جاده تا برنامه های اجتماعی و تشویق مردم به صرفه جویی و استفاده از ناوگان های عمومی حمل ونقل، مالیات های سنگین بر مصرف سوخت وضع می شود. در کشور انگلیس 9 دلار معادل 5/81 درصد بهای بنزین مالیات و عوارض دریافت می شود. در کره جنوبی هفت دلار و 33 سنت و ژاپن شش دلار و 30 سنت، بیش از 60 درصد از بهای بنزین به صورت عمده فروشی است.
در ایران به صورت نرمال در سال های گذشته تعیین قیمت گذاری بنزین در نظام یارانه ای براساس ریال به علاوه 30 درصد مالیات و عوارض تعیین می شد. اگر اکنون نیز این سیاست مالیاتی را برای تعیین قیمت آزاد بنزین در نظر بگیریم بهای نهایی قیمت بنزین در ایران چه میزان خواهد بود.
تجربه کشورها نشان می دهد معمولاً نظام عرضه و تقاضا در فاصله حداکثر یک ماه، زمینه کاهش یا افزایش قیمت بنزین را فراهم می کند.
قیمت واقعی بنزین در ایران
اکنون با توجه به اینکه بنزین معمولی به قیمت فوب خلیج فارس به هر لیتر کمتر از 250 تومان و بنزین سوپر به زیر 270 تومان رسیده است اگر 30 درصد مالیات و عوارض را بر این عدد تاثیر دهیم قیمت واقعی بنزین در ایران باید رقمی حدود 325 تومان باشد. اگر بخواهیم میانگین کشورها را در نظر بگیریم با احتساب 19 درصد مالیات و عوارض بر این سوخت، قیمت بنزین به عددی نزدیک به 310 تومان می رسد.از سوی دیگر دولت در لایحه اخیر خود در خصوص هدفمند کردن یارانه ها برای اصلاح قیمت حامل های انرژی، پیش بینی کرده قیمت نهایی پس از اصلاح کامل حداکثر 10 درصد زیر قیمت فوب خلیج فارس باشد. در این صورت قیمت واقعی مورد نظر دولت باید در حال حاضر عددی حدود 225 تومان در هر لیتر باشد.بر این اساس دولت هم اکنون بین 75 تا 175 تومان بنزین را به صورت آزاد، گران به مردم می فروشد. به عبارت دیگر دولت بنزین را بین 25 تا 70 درصد گران به مردم می فروشد.
درسی که دولت باید بگیرد
قطع نظر از گرانفروشی دولت در عرضه بنزین آزاد، نظام تصمیم گیری در کشور ما هم اکنون می تواند با اتخاذ تدابیر منطقی به سمت واقعی کردن قیمت حامل های انرژی گام بردارد. به عبارت دیگر دولت اگر بخواهد به سمت واقعی سازی قیمت بنزین حرکت کند، می تواند درگام اول با کاهش میزان سهمیه ها و عرضه بنزین به قیمت 10 درصد زیر فوب خلیج فارس و در گام بعد حذف کامل سهمیه ها به این سمت حرکت کند.
