جشن چهارشنبه‌سوری یا میدان جنگ؟

ایسنا/خراسان رضوی یک پژوهشگر تاریخ با تشریح چرایی تغییر چهارشنبه‌سوری از یک جشن سنتی به فضایی همچون میدان جنگ، گفت: وضعیت کنونی چهارشنبه سوری چیزی شبیه میدان جنگ است؛ صدای نارنجک‌ها چنان دلخراش است که یورش دشمن را تداعی می‌کند این وضعیت اصلاً شبیه یک آیین باستانی نیست که مردم در نزدیک بزرگترین رویداد و شادی سال زندگی خود هستند.

کوروش صالحی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص چگونگی جشن چهارشنبه‌سوری و چرایی تغییرات این آیین سنتی ایران در طول سال‌های گذشته، اظهار کرد: همانطور که می‌دانید برای برپایی جشن باستانی چهارشنبه‌سوری چند علت مهم عنوان شده است. مهمترین آن‌ها با گذر سیاوش قهرمان اساطیری ایران از آتش و دوم بازگشت فروهر به زمین در پایان سال و مراسمی که برای درگذشتگان اجرا می‌شده است، پیوند خورده است.

وی ادامه داد: هر یک از این دو علت خود به تنهایی می‌تواند سبب شود تا ما با نگاهی ویژه به جشنی که از فراز و فرود روزگاران، گذشته و به ما رسیده است، به چشم یک میراث زنده و مانا نگاه کنیم.

صالحی تصریح کرد: در دوره‌ای به سبب برخی تعصبات تلاش می‌شد از برگزاری این گونه مراسم‌ جلوگیری شود، اما از دوره عباسی اول و به‌ویژه هارون و مامون که خلافت اسلامی کاملاً ایرانیزه شده بود، این جشن‌ها دوباره از سوی حاکمیت رسمیت یافت.

این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: به کمک تلاش‌های مقاومت ملی در دوره متوکل طی فرمانی اجازه داده می‌شود که این مراسم بر اساس تقویم ایرانی برگزار شود.

صالحی خاطرنشان کرد: افرادی مانند غزالی حتی کمر به دشمنی بسته بود. او نام بردن از سده و برگزاری نوروز و دیگر آیین‌های ایرانی را کفر می‌دانست. حتی سفارش می‌کرد در شب سده چراغی افروخته نشود.

وی افزود: سخت‌گیری‌ها از سوی حکومت‌ها در گذر تاریخ سبب شده است که این مراسم مانند هر جریان زنده‌ای برای ادامه حیات خود به اجبار تغییراتی داشته و خود را با شرایط جدید وفق داده است. از زمان صفوی‌ها به عنوان یک حاکمیت ایرانی و مذهبی ایرانی این سخت‌گیری‌ها کمتر شد. بر این اساس مشاهده می‌شود که اشکالات و انحرافات در جشن چهارشنبه‌سوری از همان روزگاری آغاز شد که این جشن ممنوع اعلام شود و شکل پنهان و پوشیده پیدا کرد.

صالحی عنوان کرد: ایجاد محدودیت و مدیریت نکردن چنین موضوعی سبب می‌شود در چنین شرایطی زواید بسیاری به آن اضافه شود. در واقع کارهایی که جنبه پنهانی پیدا می‌کنند و به اصطلاح دزدکی توسط مردم انجام می‌شود نوعی مبارزه منفی به شمار می‌آید. بر این اساس امروزه حاکمیت‌ها تلاش می‌کنند پیش از اینکه موضوع به این مرحله برسد با راهکارهای عقلانی آن را مدیریت کنند.

وی تصریح کرد: این محدودیت‌ها سبب شده است صرفا بجای روشن کردن آتش به عنوان یک سمبل و پریدن از روی آن، انداختن ترقه و نارنجک به عنوان بخشی از جشن معرفی شود؛ موضوعی که به طور کلی با این جشن آیینی بسیار تفاوت دارد.

این پژوهشگر تاریخ گفت: در کنار این محدودیت‌ها رشد تکنولوژی سبب شده است وسایل آتش‌بازی نیز پا به این جشن گذارد. آتش‌بازی، نارنجک، ترقه و... وسایلی هستند که متاسفانه در این جشن‌ها استفاده می‌شود و آثار مخرب آن را می‌توان هرسال مشاهده کرد. اگر همین وسایل را بتوان مدیریت کرد و از برخی از آن‌ها را مانند نور افشانی و... برای زیبایی و ایجاد تنوع استفاده کرد، می‌تواند سبب جذابیت بیشتر آن‌ها شود.

صالحی با اشاره به اینکه به طور کلی مسائل گوناگون چهره اصلی این جشن را دگرگون کرده است، اظهار کرد: به عنوان مثال در ملاقه‌زنی این جشن پیش از نوروز، هدف کمک به یکدیگر و نیازمندان است تا در شب عید، همه سفره‌ها پر باشد و بتوانند در این شادی بزرگ شرکت کنند. پخت آش به شکل سمبلیک، دعا برای بهبود بیماران و کمک به آن‌هاست. همچنین افروختن آتش، ضمن شادی از حضور فروهر درخواست آرامش و آمرزش برای آن‌هاست.

وضعیت کنونی چیزی شبیه میدان جنگ است

وی با بیان اینکه کدام یک از این مسائل را می‌توان در چهارشنبه‌سوری کنونی دید؟، گفت: وضعیت کنونی چیزی شبیه میدان جنگ است. صدای نارنجک‌ها چنان دلخراش است که یورش دشمن را تداعی می‌کند. این وضعیت اصلاً شبیه یک آیین باستانی نیست که مردم در نزدیک بزرگترین رویداد و شادی سال زندگی خود هستند. بسنده کردن به افروختن آتش و پریدن از روی آن خود به تنهایی نمی‌تواند تداعی کننده این آیین بزرگ باشد.

این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: ما دارای گنجینه بزرگی از جشن‌ها و آیین‌های باستانی هستیم که می‌توانیم با مدیریت آن در بخش گردشگری اقدامات فراوانی انجام دهیم. در این میان متأسفانه سیاست‌های کاملاً اشتباه، تعصب آمیخته با نبود دانش و مدیریت نکردن کلان در این موضوع سبب شده است تا از این گنجینه بزرگ هیچ بهره‌ای نبریم. درآمد دلاری هند حاصل از جشن رنگ‌ها مبلغ قابل توجهی است که می‌تواند چرخ صنعت گردشگری را به حرکت درآورد. به نظر من پیشینه تاریخی و فرهنگی ما به‌تنهایی می‌تواند ثروت قابل توجهی از بخش گردشگری تولید کند. باید در نظر داشت حداقل به واسطه ورود یک گردشگر خارجی چهار فرصت شغلی ایجاد می‌شود.

فرهنگ‌سازی راه مدیریت چهارشنبه‌سوری است

صالحی با تأکید بر اینکه برای مدیریت جشن‌هایی مانند چهارشنبه‌سوری یا سده و مهرگان، لازم است فرهنگ‌سازی صورت گیرد، عنوان کرد: این فرهنگ‌سازی باید از درون مدارس و رسانه‌های بزرگ انجام شود. به گونه‌ای که اهداف این جشن‌ها تبیین شود و به اطلاع مردم رسانده شود. زنده کردن اهداف عالی این جشن‌ها اهمیت فراوانی دارد. کمک به نیازمندان می‌تواند در جشن چهارشنبه‌سوری سازماندهی شود. حتی خانواده‌ها نیز می‌توانند به جمع کردن وجه نقد و وسایلی که در خانه تکانی عید جمع‌آوری می‌شود، کمک کنند.

وی اضافه کرد: توجه به بیماران و عیادت از آن‌ها در این جشن مورد توجه بوده است. از این رو می‌توان در این روز به آن توجه ویژه داشت و کمک‌های مردمی در این مورد سازمان‌دهی شود، با توجه به اینکه این امر وظیفه حکومت‌هاست، این کمک‌ها باید به عنوان شارژ روحی بیماران و در راستای همدلی با آن‌ها انجام شود.

این پژوهشگر تاریخ عنوان کرد: با توجه به علاقه و استقبال مردم از این جشن‌ها باید حتما میدان‌های بزرگ و زمین‌هایی وسیع در خارج از شهرها در نظر گرفته شود تا ضمن ارائه خدمات، کنترل کاملی در برگزاری جشن‌ها داشته باشند. به علاوه اقامتگاه‌های بوم‌گردی می‌توانند به عنوان اهداف این موضوع مورد توجه قرار گیرد، جایی که آیینی کهن را می‌توان در کنار فضاهای سنتی و قدیمی همراه با آرامش مدیریت کرد.