برداشت غیر اصولی گیاهان دارویی؛ تیشه به ریشه منابع طبیعی

برداشت غیر اصولی تره کوهی و گیاهان دارویی زنگ خطری برای منابع طبیعی است که باید صدایش را شنید.

بهار همواره از دیرباز فصل پربار رزق و روزی بوده است فصلی که زیبایی‌های آن و آب و هوایش طبیعت دوستان را به دل طبیعت می‌کشاند و زمین همزمان با رویش مجدد گیاهان و بیدار شدن درختان از خواب سرمست از رویش گیاهان وحشی می‌شود تا همه از سفره پربرکت بهار توشه‌ای از روزی حلال بچینند.

همه‌ساله از نیمه دوم اسفندماه تا نیمه اوایل اردیبهشت ماه انواع گیاهان خودروی وحشی با انواع خواص دارویی و خوراکی در زیستگاه‌ها و رویش‌گاه‌های استان در نقاط مختلف رخ‌نمایی می‌کنند و علاوه بر اینکه زمین را طراوتی تازه می‌بخشند روزی‌بخش مردمان این دیار به ویژه روستائیان می‌شوند.

در بهار وقتی به دل طبیعت می‌زنی قطعا یکی از صحنه‌هایی که با آن مواجه خواهیم شد چیدن انواع تره‌های کوهی و گیاهان دارویی از دامنه کوه‌ها است گیاهانی که در این فصل به وفور در بازار به وفور یافت شده و بوی تازگی آنها از چند متر آن طرف‌تر نیز قابل حس است.

از پخت غذاهای خوشمزه تا طعم ماندگار آش رشته و بوی خوب سیر کوهی همه و همه دست به دست هم می‌دهند تا زنجانی‌ها برای چیدن این گیاهان به تپه‌ها و کوه‌ها بروند و از این خوان نعمت که تنها در فصل بهار یافت می‌شود لذت ببرند.

تره‌های کوهی از دیر باز نقش پررنگی در سفره‌های مردمان این سرزمین ایفا می‌کنند زیرا این گیاهان به ویژه گیاهانی از خانواده سبزیجات دارای فیبر بوده و برای عملکرد دستگاه گوارش بسیار خوب و مفید است. همچنین گیاهان بهاری به دلیل دوری از انواع کود شیمیایی و سم‌پاشی محصولاتی کاملا ارگانیک هستند که همین موضوع سبب شده علاوه بر تازه‌خوری برخی از بانوان این گیاهان را فریزر کنند تا در فصل زمستان نیز از آن استفاده می‌کنند.

در استان زنجان نیز گونه‌های گیاهی همچون آویشن، بومادران، پنیرک، ختمی، ریواس، شنگ، بابونه، پونه و پونه کوهی، شاهی آبی یا (بولاق اوتی)، چای کوهی (توکلیجه) یا سبزی کوفته، غازایاقی،گزنه سگ،جاجیخ و مرزه کوهی می‌روید.

بابونه، شنگ، تره‌کوهی، غاز ایاغی، یونجه، کاسنی، خاکشیر، موسیر، آویشن، کنگر، نعناع کوهی، پونه، کاکوتی، شنگ، مرزه کوهی و بولاغ اوتی و گون، از جمله گیاهان خودرو در  مناطق مختلف استان است که هر یک از اینها طرفداران خاص خود را دارد.

شاید همه ما تنها از گیاهان دارویی و تره کوهی نحوه چیدن آن را بلد باشیم اما گاهی حتی ندانیم که چیدن نادرست این گیاهان تا چه حد می‌تواند تیشه به ریشه منابع طبیعی بزند. لذا نکته حائز اهمیتی که باید بهره‌برداران در هنگام چیدن گیاهان طبیعی لحاظ کنند نحوه درست چیدن این نعمت‌های خدادادی است. تا جایی که گیاهان بذری باید بعد از بذرپاشی و گیاهان پیازی باید بدون پیاز و ریشه و از ساقه چیده شوند تا برای سال‌های بعد هم امکان رویش مجدد این نباتات وجود داشته باشد.

 برداشت غیر اصولی گیاهان توسط مردم باعث می‌شود از دامنه پراکنش و تراکم این گیاهان سال به سال کاسته شده و این ذخایر ارزشمند ژنتیکی در معرض نابودی قرار گیرند و چه بسا بسیاری از آن‌ها در خطر انقراض قرار دارند پس باید برداشت از آن‌ها از بالای سطح خاک به‌صورتی انجام شود که پیاز، پیازچه یا ریشه در داخل خاک باقی مانده تا هم ساختار خاک حفظ شود و هم اندام‌های زایشی و رویشی این گیاهان حفظ شود.

 برداشت گیاهان بهاره باید با توجه به نحوه رویش و تکثیر آن در طبیعت انجام و با استفاده از روش‌هایی نوین از برداشتی قدیمی و بی‌رویه خودداری شود و خانواده‌ها نیز باید به اندازه نیاز مصرف خانواده خود و با مقادیر بسیار کم برداشت کنند تا به رویشگاه‌ها و ریشه یا بذر گیاهان آسیب وارد نشود اما متأسفانه برخی از مصرف‌کنندگان و بهره‌برداران به‌خاطر ناآگاهی، نسبت به برداشت بی‌رویه این گیاهان اقدام می‌کنند در حالی که ممکن است گیاه مراحل تکامل خود را طی نکرده باشد.

با توجه به مطالب بیان شده حفظ و نگهداری این نوع گیاهان بر عهده عموم مردم است و نباید آنان تنها به فکر به دست آوردن درآمد از راه بوته‌کنی یا ریشه‌کنی باشند؛ چراکه رشد و تکثیر این‌گونه گیاهی به کندی صورت می‌گیرد و عوامل طبیعی و برداشت‌های بی‌رویه از عوامل حیات گیاهان است. آموزش صحیح درباره چگونه و چه وقت چیدن گیاهان بهترین راه جلوگیری از انقراض این قبیل گیاهان است.

فرسایش خاک، آلودگی محیط زیست و به‌هم خوردن تعادل زنجیره غذایی برخی از پیامدهای جبران‌ناپذیر از بین رفتن پوشش گیاهی است، هر گیاه اطلاعات ژنتیک بسیاری را به همراه دارد که می‌تواند پشتوانه ارزشمندی برای توسعه پایدار محیط زیست باشد پس باید با برداشت درست و اصولی حافظ این گیاهان باشیم.