فضیلت و اعمال روز عید قربان؛ عید بندگی و غلبه بر نفس

روز دهم ذی‌الحجه، عید قربان از مهم ترین اعیاد مسلمانان است و در کتاب مفاتیح‌الجنان برای روز عید اعمال و آدابی ذکر شده است که عمل به آنها می‌تواند ما را در کسب هرچه بیشتر فیوضات این روز بزرگ یاری کند.

در تعالیم دینی چهار روز است که به عنوان عید تعیین شده است؛ عید فطر، عید قربان، عید غدیر و روز جمعه. در بین این اعیاد روز دهم ذی‌الحجه مصادف با عید قربان از مهم‌ترین اعیاد مسلمانان است که مورد اختلاف نبوده و همه فرق مسلمین این روز را عید محسوب می کنند.

این عید در روایات به «عِیدِ الْأَضْحَی‏» یعنی عیدی در اوج نورانیت مشهور است؛ در کتاب مفاتیح الجنان یکی از بهترین دعاهای این روز دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه معرفی شده است. امام سجاد (ع) در این دعا عید قربان را روز مبارک و خجسته‌ای که خداوند به نیاز بندگان خود می‌نگرد، معرفی می‌کنند.

در فرازی از این دعا می‌خوانیم: «اللّهُمَّ هذا یَومٌ مُبارَکٌ مَیمونٌ ، وَ المُسلِمونَ فیهِ مُجتَمِعونَ فی أقطارِ أرضِکَ، یَشهَدُ السّائِلُ مِنهُم وَالطّالِبُ وَالرّاغِبُ وَالرّاهِبُ، وأنتَ النّاظِرُ فی حَوائِجِهِم. یعنی پروردگارا، این روز، روزی بابرکت و خجسته است و مسلمانان در این روز، از اطراف زمین تو گرد آمده‌اند. خواهنده، جوینده، امیدوار و بیمناک، همه حاضرند و تو، به نیازهایشان می‌نگری.»

در روایات نیز بر اهمیت این عید و انجام برخی اعمال در این روز سفارش شده است.

امام جواد(ع) در روایتی می‌فرمایند: در روز عید قربان‌ چیزی با فضیلت‌ تر از پنج چیز نیست: قربانی‌ کردن، یا راه رفتن در جهت نیکی به پدر و مادر یا خویشاوندی که قطع رحم کرده تا به او چیزی ببخشد و آغاز سلام کند، یا مردی که از بهترین جای قربانیش به دیگران اطعام کند و بقیه آن را به همسایگان از یتیمان و بیچارگان و بردگان بدهد و از اسیران دلجویی کند.

روایت شده که رسول خدا (ص) در عید فطر و قربان هر اندازه هوا سرد و یا گرم بود، بُرد می‌پوشید و عمامه به سر می‌نهاد. همچنین رسول خدا (ص) روز عید فطر و قربان، وقتی برای نماز عید خارج می‌شد، صدایش را به تکبیر بلند می‌کرد.

یکی از اعمال این عید بزرگ قربانی کردن است. البته قربانی مختص حاجیان نیست، قربانی کردن برای کسانی که در حج حضور ندارند مستحب است، اما از سوی ائمه اطهار (ع) و پیامبر اکرم (ص) بسیار سفارش شده است، لذا تمام مسلمانان سعی می‌کنند بسته به استطاعت مالی خود در این روز قربانی می کنند.

در روایتی آمده کهامّسلمهنزد پیامبر (ص) آمد و گفت: ای رسول خدا (ص)، عیداضحیفرا می‌رسد و بهای قربانی ندارم آیا قرض بکنم و قربانی کنم؟ حضرت فرمودند که قرض کن که این قرض را حق سبحانه و تعالی ادا می‌کند چون از جهت رضای اوست چنانکه در حج نیز خواهد آمد.

اعمال روز عید قربان:

روز دهم ذی‌الحجه که روز عید قربان می باشد بسیار روز شریفی است و اعمال آن در ادامه آمده است:

اول: غسل

غسل در این روز سنّت مؤکد است و بعضی از علماء نیز آن را واجب دانسته‎اند.

دوم: دعا

خواندن دعاهائی که وارد شده پیش از نماز عید و بعد از آن از جمله دعای ندبه و دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه که اوّل آن«اَللّهُمَّ هذا یَوْمٌ مُبارَکٌ»است و دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه که اینگونه آغاز می‎شود:«یا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لا یَرْحَمُهُ الْعِبادُ».

سوم: نماز

نماز عید قربان دو رکعت است: در رکعت اول، بعد از خواندن حمد و سوره، باید پنج تکبیر بگوید، بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند، بعد از قنوت پنجم، تکبیر دیگری بگوید، به رکوع رود، دو سجده بجا آورد، برخیزد و در رکعت دوم چهار تکبیر بگوید، بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید، به رکوع رود، بعد از رکوع دو سجده کند، تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد. در روز عید قربان مستحب است که بعد از نماز، با گوشت قربانی افطار شود.

نماز عید، سوره مخصوصی ندارد، امّا بهتر است در رکعت اول آن، سوره شمس و در رکعت دوم، سوره غاشیه یا در رکعت اول سوره «سبح اسم» و در رکعت دوم سوره «شمس» را بخوانند.

همچنین در قنوت نماز عید قربان، هر دعا و ذکری خوانده شود کافیست، امّا بهتر است این دعا خوانده شود:

اللّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْریاءِ وَالْعَظَمةِ وَ أهْلَ الجُودِ وَالجَبَرُوتِ وَ أهْلَ العَفْو وَالرَّحْمَةِ وَ أهْلَ التَقّوی وَالمَغْفِرَة، أسْئَلُکَ بَحَقِّ هدا الْیوَمِ الّذی جَعَلْتَهُ لِلمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمّدٍ صَلّیاللهُ عَلیْه وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاَ وَ مَزیداً، أن تُصَلّی عَلی مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أنْ تُدْخِلنی فی کُلِّ خَیْرٍ أدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ أنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آل مُحَمَّدٍ، صَلَواتُکَ عَلَیُهِ وَ عَلَیْهِمْ، اللّهُمَّ إنی أسْئَلَکَ خَیرَ ما سَئَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ وَاعُوذُ بِکَ مِمّا اسْتَعاذَ عِبادُکَ الْمُخْلِصوُنَ

خدایا ای اهل بزرگی و عظمت و ای شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و ای شایسته عفو و رحمت و ای شایسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق این روزی که قرارش دادی برای مسلمانان عید و برای محمّد صلی الله علیه و آله ذخیره و شرف و فزونی مقام که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و درآوری مرا در هر خیری که درآوردی در آن خیر محمّد و آل محمّد را و برونم آری از هر بدی و شری که برون آوردی از آن محمّد و آل محمّد را که درودهای تو بر او و بر ایشان باد. خدایا از تو خواهم بهترین چیزی را که درخواست کردند از تو بندگان صالحت و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند ازآن بندگان صالحت.

چهارم: تکبیر

خواندن تکبیرات برای کسی که در منا باشد بعد از پانزده نماز که اولش نماز ظهر روز عید است و آخرش نماز صبح روز سیزدهم است. و کسانی که در سایر شهرها هستند نیز بعد از ده نماز از ظهر روز عید تا صبح دوازدهم این تکبیرات را بگویند. که این تکبیرات بنا بر روایت صحیح در اصول کافی از این قرار است:

اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ لا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ و لِلّه الْحَمْدُ اللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما هَدانا اَللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاْنْعامِ وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلی ما اَبْلانا.

خدا بزرگتر از توصیف است، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر است، و ستایش خاص خدا است خدا بزرگتر است بر آنچه ما را راهنمائی کرد خدا بزرگتر است بر آنچه روزی ما کرد از چهارپایان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستایش خاص خدا است برای آنکه آزمود ما را.

و مستحب است که به مقداری که توانایی است این تکبیرات بعد از نمازها تکرار شود.

پنجم: قربانی کردن

قربانی کردن در این روز برای همه مستحب موکد است و بسیار سفارش شده است، تا آن جا که برخی از علما آن را بر کسانی که توانایی دارند واجب دانسته‌اند و مستحب است بعد از نماز عید، کمی از گوشت آن بخورد.