چرا بودجه بالاشهر ۲ برابر پایین‌شهر است؟

آنالیز بودجه مناطق شهرداری تهران در سال ۱۴۰۲ حاکی از تحریک گسل فقیر و غنی در پایتخت همچون رویه سال‌های گذشته است. با وجود اینکه مدیریت شهری در دوره ششم مانور زیادی روی وعده کاهش فاصله شمال و جنوب تهران داده بود اما در عمل آنچه در بودجه ۱۴۰۲ به تصویب رسیده است نشان می‌دهد همچنان بودجه مناطق لوکس و برخوردار تهران چند برابر بودجه مناطق جنوب شهر است.

این نوع تخصیص بودجه در حالی مثل رویه سال‌های گذشته تکرار شده که بررسی‌ها حاکی از برخورداری چند برابری مناطق ۱ تا ۵ در شمال پایتخت به لحاظ امکاناتی مثل بوستان، سینما و حتی میادین میوه و تره‌بار است.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «تصویر منابع و مصارف شهرداری تهران» کلیت بودجه شهرداری تهران را که برای سال ۱۴۰۲ به تصویب رسیده مورد نقد و بررسی قرار داده است. در بخشی از این گزارش جزئیات بودجه مناطق شهرداری تهران به تفکیک قید و اعتبار اختصاص یافته به هر منطقه برای سال‌جاری در سه جزء هزینه‌ای، تملک دارایی‌های سرمایه‌ای غیرمستمر و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای مستمر آورده شده است.

کل بودجه مناطق بیست‌ودوگانه معادل ۲۰هزار میلیارد تومان از مجموع حدود ۷۶هزار میلیارد تومان رقم مصوب بودجه ۱۴۰۲ پایتخت است که در این بین صرف‌نظر از بودجه هزینه‌ای که عمدتا صرف پرداخت حقوق و دستمزد می‌شود، وزن بودجه تملک دارایی‌های سرمایه‌ای غیرمستمر در مناطق ناظر بر تعریف پروژه‌های اجرایی جدید با زمان اتمام مشخص و بودجه تملک دارایی سرمایه‌ای مستمر که به نوعی گویای هزینه‌های جاری نگهداشت، تعمیر و بهسازی تاسیسات و امکانات شهری است نیز به تفکیک روی نمودار منعکس شده است.

بررسی‌ها پیرامون داده‌های بودجه مناطق تهران حاکی است میزان بودجه تملک دارایی سرمایه‌ای مستمر در پنج منطقه اول تهران شامل مناطق ۱ تا ۵ واقع در نیمه شمالی شهر که شامل مناطق فوق لوکس و نیز متوسط رو به بالاست، سه برابر همین بودجه در کل مناطق دیگر تهران است. همچنین در پنج منطقه اول تهران بودجه تملک دارایی سرمایه‌ای غیرمستمر که با هدف اجرای پروژه‌هایی در سطح منطقه تخصیص پیدا می‌کند، دو برابر همین عنوان بودجه‌ای است که برای کل مناطق ۶ تا ۲۲ پیش‌بینی شده است.

حتی اختلاف بودجه نگهداشت در مناطق تهران نیز گواهی بر این واقعیت است که مناطق شمالی شهر دچار سرریز امکانات است و به همان نسبت از بودجه نگهداشت با ارقام بالاتری برخوردار است؛ کمااینکه هزینه سرویس و نگهداری امکانات شهری در همه مناطق قاعدتا باید یکسان باشد و تنها موضوعی که موجب این اختلاف می‌شود، میزان برخورداری مناطق از امکانات موجود است.

اما به‌رغم اینکه سرریز امکانات در مناطق شمال شهر با همین دریافت‌های ساده از بودجه نیز امری بدیهی است، مدیریت شهری در تنظیم بودجه برای اجرای پروژه‌های منطقه‌ای باز هم با نگاه ویژه به پنج منطقه شمالی شهر وزن بیشتری به آن‌ها داده و در نتیجه امسال نیز مجموع بودجه مصوب تملک دارایی‌های سرمایه‌ای غیرمستمر در مناطق ۱ تا۵ تهران دو برابر کل مناطق دیگر شهر است. این ارقام به روشنی نشان می‌دهد بودجه مصوب مناطق در سال‌جاری نیز تشدید و تحریک‌کننده گسل فقیر - غنی در تهران بوده است.

اختلاف معنادار بین بودجه بالا و پایین شهر در حالی طی همه سال‌های گذشته وجود داشته و صورت تثبیت شده پیدا کرده که همین حالا ۹۹۰ بوستان و فضای سبز عمومی در پنج منطقه اول تهران وجود دارد و این رقم در بقیه مناطق به طور متوسط ۱۱۲ تاست.

به عبارت دیگر میانگین تعداد بوستان‌های تهران در بالاشهر، سه برابر دیگر نقاط شهر است. همچنین میانگین تعداد پایانه‌های تاکسی در پنج منطقه شمالی شهر تهران ۸.۲ برابر این تعداد در سایر مناطق شهر است. این در حالی است که منطق حکم می‌کند دسترسی به چنین امکاناتی در مناطق متوسط رو به پایین و پایین شهر بیشتر باشد.

در یک مقایسه دیگر سرجمع تعداد سینماهای مناطق ۱ تا ۵ تهران ۱۲۲ واحد اعلام شده اما در کل مناطق دیگر این تعداد ۹۰ تاست. بنابراین میانگین تعداد سینماهای هر منطقه شمالی تهران پنج برابر این تعداد در هر یک از مناطق میانی و جنوبی شهر است. حتی دسترسی به میادین میوه و تره‌بار نیز در شمال شهر به مراتب بهتر است؛ کمااینکه در هر منطقه از بالاشهر به لحاظ تعداد میادین به طور متوسط ۵.۱ برابر مناطق دیگر برخورداری وجود دارد.

سرپوش بر وارونگی بودجه

یک توجیه رایج درباره علت توزیع وارونه بودجه پایتخت بین بالاشهر و پایین‌شهر که در دوره‌های مختلف مدیریت شهری مطرح بوده است و به نوعی سرپوش گذاشتن بر این وارونگی است، مساله تراکم جمعیت در مناطق شمالی تهران است. این طور ادعا می‌شود که چون تراکم جمعیت در مناطق شمال شهر بالاتر است، در نتیجه مدیریت شهری ناگزیر به تخصیص اعتبار بیشتر به این مناطق است. این در حالی است که همین شکل توزیع جمعیت خود ناشی از روند غلطی است که سال‌ها در توزیع بودجه بین مناطق شمال و جنوب تهران حاکم بوده است.

اگر تقاضای سکونت در محله‌ای مثل الهیه تهران با وجود ترافیک کشنده، کمبود فضای پارک و تراکم ساختمان‌های مرتفع در کوچه پس‌کوچه‌های کم‌ظرفیت همچنان بالاست، ناشی از قیمت بالای ملک در این منطقه است که خود به سیاست‌های توسعه شهر در دهه‌های گذشته تاکنون بازمی‌گردد؛ سیاستی که در قالب آن امکانات متنوع شهری در محله‌های شمالی تهران متمرکز شده و در نتیجه به افزایش تقاضای سکونت در این محله‌ها دامن زده است.

با این حال گویا سیکل معیوبی که موجب شده در یک محله متراکم مثل الهیه همچنان تقاضای سکونت بالا باشد و قیمت مسکن نیز در آنجا تحت‌تاثیر این روند قرار بگیرد، همچنان در بودجه پایتخت وجود دارد.

مدیریت شهری باید این نظم ناگزیر که نتیجه اشباع امکانات شهری در چند محله و منطقه خاص و در مقابل فقر سایر مناطق از لحاظ این قبیل امکانات است را به نوعی بر هم بزند و ریل بودجه‌ریزی شهری را به نحوی اصلاح کند که در خدمت مهار گسل خدمات باشد. با این حال دو مساله تاکنون مانع از اصلاح روند بوده است؛ یکی اینکه در تمام سال‌های گذشته تا امروز، هنوز هیچ کس جسارت مدیریتی برای بر هم زدن بودجه‌ریزی رویه‌ای را نداشته و در نتیجه عموما هر سال فقط‌درصد مشخصی به بودجه سال قبل هر منطقه افزوده می‌شود.

از طرفی مدیران شهری در شمال شهر نیز با توجه به سهم بیشتری که در خلق درآمد برای شهر دارند، از قدرت چانه‌زنی بیشتری برخوردارند و این موضوع هر سال به نحوی در بودجه مناطق منعکس می‌شود. مساله دوم نیز تمرکز سکونت صاحبان قدرت سیاسی و افراد بانفوذ در مناطق شمال پایتخت است که موجب شده پاسخ به درخواست‌هایی که برای اصلاح امور جاری محله و منطقه مورد سکونت آن‌ها از مدیریت شهری مطرح می‌شود، از طریق دیده شدن این مناطق به شکل ویژه در بودجه‌ریزی تامین شود. بنابراین اگر مدیران شهری بنا دارند پا به میدان ترمیم گسل شمال - جنوب بگذارند، به نظر می‌رسد باید برای این دو مساله چاره‌جویی کنند.