چه کسی بر آتش مناقشه قره‌باغ می‌دمد؟

قره‌باغ منطقه‌ای است ارمنی‌نشین در خاک جمهوری آذربایجان که این روزها درگیری میان ایروان و باکو بر سر آن دوباره بالا گرفته است؛ تقابلی که نقل امروز و دیروز نیست.

به گزارش ایسنا، در سال ۱۹۸۸ بود که مردم ارمنی‌تبار منطقه قره‌باغ با برگزاری یک همه‌پرسی که مورد تحریم جمعیت آذربایجانی این منطقه واقع شد، خواستار استقلال از جمهوری آذربایجان شدند. زمزمه‌های جدایی ابتدا بی‌خشونت پخش می‌شد، اما با فروپاشی شوروی، این دو کشور شوروی سابق در ۱۹۹۲ وارد جنگی تمام عیار شدند.

جدایی‌طلبان قره‌باغ تحت حمایت دولت ارمنستان قرار داشتند و در مقابل، ترکیه از نیروهای آذربایجان حمایت می‌کرد.

تا سال ۱۹۹۴، ارمنستان کنترل منطقه قره‌باغ و هفت منطقه اطراف آن را به دست گرفت؛ خصوصاً کریدور لاچین که قره‌باغ را به سرزمین اصلی ارمنستان متصل می‌کرد. دو کشور در مه ۱۹۹۴ با میانجی‌گری روسیه، توافق آتش‌بس امضا کردند.

با این وجود، درگیری‌ها به شکل خفته ادامه داشت تا اینکه در سال ۲۰۲۰، در نتیجه جنگ ۴۴ روزه قره‌باغ، آذربایجان کنترل بخشی از قره‌باغ و هفت ناحیه اطراف آن را دوباره در اختیار گرفت.

این بار هم ترکیه از باکو حمایت کرد و سه آتش‌بس با میانجی‌گری فرانسه، آمریکا و روسیه نتوانست درگیری‌ها را متوقف کند.

پس از تصرف شوشا، دومین شهر بزرگ قره‌باغ توسط جمهوری آذربایجان، طرفین با امضای توافق آتش‌بس با حضور روسیه، از ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ آتش‌بس اعلام کردند و از آن زمان حدود ۲۰۰۰ صلح‌بان روس در کریدور لاچین مستقر شده‌اند.

بر اساس این توافق که به امضای الهام علی‌اف، نیکول پاشینیان و ولادیمیر پوتین، سران جمهوری آذربایجان، ارمنستان و روسیه رسید، طرفین توافق کردند که اسرا و سربازان کشته‌شده را مبادله کنند. ایروان موظف شد نیروهایش را تا یکم دسامبر ۲۰۲۰ از مناطق تحت اشغال ارمنستان پیرامون قره‌باغ کوهستانی خارج کند. ارمنستان حدود ۷۵ درصد از سرزمین‌هایی را که پیش از شروع دومین جنگ قره‌باغ در اختیار داشت، از دست داد. علاوه بر این، ارمنستان موظف شد که «امنیت» راه‌های ارتباطی میان جمهوری آذربایجان و برون‌بوم نخجوان را «تضمین» کند.

اما این بار هم آتش‌بس نتوانسته به این مناقشه پایان دهد و ارمنستان و دولت جدایی‌طلب در قره‌باغ کوهستانی اعلام کرده‌اند که جمهوری آذربایجان از دسامبر ۲۰۲۲ قره‌باغ کوهستانی را محاصره کرده است؛ اقدامی که در پی آن کمبود غذا، دارو و انرژی گزارش شده اما باکو این ادعاها را رد می‌کند.

«نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان با اشاره به «بحران انسانی» در قره‌باغ در پی مسدودسازی کریدور لاچین گفته است: آذربایجان با این اقدامات، قصد خود را برای انجام یک تحریک نظامی جدید علیه قره‌باغ و ارمنستان نشان می‌دهد.

از سوی دیگر، باکو بر آن شده تا از بند آخر توافق آتش‌بس درباره راه ارتباطی میان جمهوری آذربایجان و نخجوان سوءاستفاده کند. جمهوری آذربایجان ایده ساخت «دالان زنگزور» را مطرح می‌کند که با گذر از استان «سیونیک» ارمنستان، جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند؛ حال آنکه چنین امری در توافق سه‌جانبه ۲۰۲۰ و بند ۹ آن گنجانده نشده است.

پاشینیان بارها تاکید کرده است که «هیچ کریدوری نمی‌تواند در خاک جمهوری ارمنستان فعالیت کند». «جیحون بایراموف» وزیر خارجه جمهوری آذربایجان اما تهدید کرده که اگر ارمنستان با گشایش کریدور زنگزور مخالفت کند، باکو «طرح جایگزینی دارد که آن را به اجرا خواهد گذاشت.»

آنکارا کما فی‌السابق حامی باکو است، خصوصاً اینکه با ایجاد دالان زنگزور، ترکیه از طریق نخجوان به دیگر کشورهای منطقه متصل می‌شود اما با ایجاد این دالان، ارتباط مستقیم میان ارمنستان و ایران به طور کامل قطع می‌شود و تهران با این درخواست غیرقانونی جمهوری آذربایجان به‌شدت مخالف است و بارها در این‌باره هشدار داده است.

رژیم صهیونیستی هم از دیگر حامیان جمهوری آذربایجان در این مناقشه است و به همراه ترکیه، به باکو سلاح ارسال می‌کند. در تازه‌ترین نمونه از مراودات میان رژیم صهیونیستی و باکو، در روز چهارشنبه «حکمت حاجی‌اف» دستیار رئیس‌جمهوری آذربایجان در امور سیاست خارجی با «رونن لوی» مدیرکل وزارت خارجه و پس از آن با «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی دیدار و گفت‌وگو کرد.

در روزهای اخیر تنش‌ها میان باکو و ایروان دوباره شدت گرفته و آذربایجان نیروها و تسلیحاتش را به مرز ارمنستان و همچنین قره‌باغ فرستاده است. نیروهای ارمنستان هم برای دفاع از خاک خود به نواحی مرزی اعزام شده‌اند و طرفین یکدیگر را به تشدید تنش‌ها متهم می‌کنند.