رژیم «کتوژنیک» چقدر به کاهش وزن کمک می‌کند؟

رژیم کتوژنیک یا "کتو" یک برنامه غذایی کم کربوهیدرات و غنی از چربی است که پیش ازین برای درمان بیماری‌های خاص مورد استفاده قرار می‌گرفته؛ در حالی که امروز گفته می‌شود این رژیم می‌تواند مشکلاتی را نیز برای فرد ایجاد کند.

به گزارش ایسنا، در قرن نوزدهم، رژیم کتوژنیک معمولاً برای کمک به کنترل دیابت استفاده می‌شد. در سال ۱۹۲۰ میلادی به عنوان یک درمان موثر برای صرع در کودکانی که دارو در آنها بی‌اثر بود، معرفی شد. رژیم کتوژنیک همچنین در محیط‌های تحت نظارت دقیق برای سرطان، دیابت، سندرم تخمدان پلی کیستیک و بیماری آلزایمر آزمایش شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

با این حال این رژیم غذایی به عنوان یک استراتژی بالقوه کاهش وزن به دلیل تمایل زیاد افراد به رژیم غذایی کم کربوهیدرات که در دهه ۱۹۷۰ با رژیم اتکینز (رژیم غذایی بسیار کم کربوهیدرات و پروتئین بالا) که یک موفقیت تجاری بود، شروع شد و توجهات زیادی را به خود جلب کرد و رژیم‌های کم کربوهیدرات را در سطح جدیدی متداول کرد.

امروزه دیگر رژیم‌های کم کربوهیدرات از جمله رژیم‌های پالئو، ساوت بیچ و دوکان همگی سرشار از پروتئین هستند، اما چربی متوسطی دارند. در مقابل، رژیم کتوژنیک دارای چربی بالا( معمولاً بین ۷۰ تا ۸۰ درصد) و مقادیر متوسط ​​پروتئین است.

هنگامی که اجسام کتون در خون جمع می‌شوند، به این حالت کتوز می‌گویند. افراد سالم به طور طبیعی کتوز خفیف را در طول دوره‌های روزه داری که فرد چندین ساعت چیزی نمیخورد و ورزش بسیار شدید، تجربه می‌کنند. طرفداران رژیم کتوژنیک بیان می‌کنند که اگر رژیم غذایی به دقت دنبال شود، سطح کتون‌ها در خون نباید به سطح مضری برسد (که به عنوان "کتواسیدوز" شناخته می شود) زیرا مغز از کتون‌ها برای سوخت استفاده می‌کند و افراد سالم معمولاً انسولین کافی برای جلوگیری از آن تولید می‌کنند. کتون‌های بیش از حد و تجمع تعداد بالای اجسام کتونی در خون از فردی به فرد دیگر متغیر است و به عواملی مانند درصد چربی بدن و میزان متابولیسم در حالت استراحت بستگی دارد.

اجسام کتون بیش از حد می‌تواند سطح سمی خطرناکی از اسید در خون تولید کند که کتواسیدوز نامیده می‌شود. در طی کتواسیدوز، کلیه‌ها شروع به دفع اجسام کتون به همراه آب بدن از طریق ادرار می‌کنند که باعث کاهش وزن مرتبط با مایعات می‌شود. کتواسیدوز اغلب در افراد مبتلا به دیابت نوع یک رخ می‌دهد، زیرا آنها انسولین (به عنوان هورمونی که از تولید بیش از حد کتون ها جلوگیری می کند) تولید نمی‌کنند. با این حال در چند مورد نادر، کتواسیدوز در افراد غیر دیابتی به دنبال یک رژیم غذایی طولانی مدت با کربوهیدرات کم گزارش شده است.

یک رژیم کتوژنیک استاندارد با نسبت خاصی از درشت مغذی‌ها (کربوهیدرات، پروتئین، چربی) وجود ندارد. رژیم کتوژنیک معمولاً مصرف کل کربوهیدرات را به کمتر از ۵۰ گرم در روز کاهش می‌دهد (کمتر از مقدار موجود در یک شیرینی ساده متوسط) ​​و می‌تواند تا ۲۰ گرم در روز باشد.

به طور کلی، رژیم کتوژنیک محبوب به طور متوسط ۷۰ تا ۸۰ درصد چربی از کل کالری روزانه، ۵ تا ۱۰ درصد کربوهیدرات و ۱۰تا ۲۰ درصد پروتئین را پیشنهاد می‌کند درواقع یک رژیمِ ۲۰۰۰ کالری به معنای حدود ۱۶۵ گرم چربی، ۴۰ گرم کربوهیدرات و ۷۵ گرم پروتئین است. مقدار پروتئین در رژیم کتوژنیک در مقایسه با سایر رژیم‌های کم کربوهیدرات با پروتئین بالا در حد متوسط ​​است، زیرا خوردن بیش از حد پروتئین می‌تواند از کتوز جلوگیری کند. اسیدهای آمینه موجود در پروتئین را می‌توان به گلوکز تبدیل کرد؛ بنابراین یک رژیم کتوژنیک پروتئین کافی برای حفظ توده بدون چربی بدن از جمله عضلات را مشخص می‌کند، اما همچنان باعث کتوز می‌شود.

نسخه‌های زیادی از رژیم‌های کتوژنیک وجود دارد، اما همه، غذاهای غنی از کربوهیدرات را ممنوع می‌کنند. این غذاها شامل نشاسته از غلات تصفیه شده و غلات کامل مانند نان، غلات، پاستا، برنج و کلوچه، سیب زمینی، ذرت و سایر سبزیجات نشاسته‌ای و آب میوه‌ها،  لوبیا، حبوبات و بیشتر میوه‌ها هستند. اکثر برنامه‌های کتوژنیک غذاهای حاوی چربی اشباع بالا مانند تکه‌های چرب گوشت، گوشت‌های فرآوری شده، کره و همچنین منابع چربی‌های غیراشباع مانند آجیل، دانه‌ها، آووکادو، روغن‌های گیاهی و ماهی‌های روغنی را در بر می‌گیرند.

موارد زیر خلاصه‌ای از غذاهایی است که به طور کلی در رژیم غذایی مجاز هستند:

تحقیقات تاکنون نشان داده است که رژیم کتوژنیک در کوتاه مدت تغییرات متابولیکی مفیدی مانند مقاومت به انسولین، فشارخون بالا و کلسترول و تری گلیسیرید بالا همراه با کاهش وزن ایجاد می‌کند.

اثر سیر کننده رژیم کتوژنیک همراه با کاهش میل به غذا به دلیل محتوای چربی زیاد رژیم و کاهش هورمون‌های محرک اشتها، مانند انسولین و گرلین، هنگام خوردن مقادیر محدود کربوهیدرات است. برخی از عوارض جانبی منفی رژیم کتوژنیک طولانی مدت، از جمله افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه و پوکی استخوان و افزایش سطح اسیداوریک خون (یک عامل خطر برای نقرس) دیده شده است.

اگر انواع غذاهای توصیه شده در رژیم کتوژنیک گنجانده نشود، ممکن است کمبود مواد مغذی احتمالی ایجاد شود. باید روزانه انواع گوشت، ماهی، سبزیجات، میوه‌ها، آجیل و دانه‌های مجاز را برای اطمینان از دریافت کافی فیبر، ویتامین B و مواد معدنی (آهن، منیزیم، روی) که معمولاً در غذاهایی مانند غلات کامل یافت می‌شوند توسط فرد مصرف شود.

تحقیقات موجود در مورد رژیم کتوژنیک برای کاهش وزن هنوز محدود است. اکثر مطالعات تاکنون تعداد کمی از شرکت کنندگان داشته‌ و کوتاه مدت (۱۲ هفته یا کمتر) بوده‌اند. رژیم کتوژنیک فواید کوتاه مدتی از جمله کاهش وزن و بهبود کلسترول تام، قندخون و فشارخون در برخی افراد داشته؛ با این حال، این اثرات پس از یک سال در مقایسه با اثرات رژیم‌های کاهش وزن معمولی تفاوت معنی‌داری ندارند. 

حذف چندین گروه غذایی و احتمال بروز علائم ناخوشایند ممکن است پیروی از آنها را دشوار کند. تاکید بر غذاهای سرشار از چربی اشباع شده  ممکن است اثرات نامطلوبی بر کلسترول LDL خون داشته باشد. با این حال، می‌توان رژیم غذایی را با تاکید بر غذاهای کم چربی اشباع شده مانند روغن زیتون، آووکادو، آجیل، دانه‌ها و ماهی‌های چرب اصلاح کرد.

رژیم کتوژنیک ممکن است برای برخی از افرادی که در کاهش وزن با روش‌های دیگر با شکست مواجه شده‌اند، گزینه‌ای مناسبی باشد. نسبت دقیق چربی، کربوهیدرات و پروتئین برای دستیابی به مزایای سلامتی در بین افراد به دلیل ساختار ژنتیکی و ترکیب بدن آنها متفاوت است؛ بنابراین اگر فردی تصمیم به شروع رژیم کتوژنیک دارد، توصیه می‌شود با پزشک و متخصص تغذیه مشورت کند تا پس از شروع رژیم، هرگونه تغییر بیوشیمیایی را از نزدیک تحت نظر داشته باشد و از یک برنامه غذایی متناسب با شرایط سلامتی موجود پیروی کند. یک متخصص تغذیه همچنین ممکن است راهنمایی‌هایی را در مورد معرفی مجدد کربوهیدرات‌ها به رژیم غذایی پس از کاهش وزن ارائه دهد.

بنابر اعلام دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، به طور کلی رژیم غذایی با کربوهیدرات اصلاح شده با پیروی از بشقاب غذای سالم ممکن است فواید سلامتی و کاهش وزن کافی را در جمعیت عمومی ایجاد کند.