چشم‌انداز جهانی تسلیحات اتمی در سال ۲۰۲۳ چطور تغییر کرد

از فروپاشی معاهدات مهم کنترل تسلیحات هسته‌ای تا نگرانی‌های دوباره مبنی بر اینکه جهان ممکن است با توجه به درگیری اوکراین به استفاده از چنین تسلیحاتی نزدیکتر شود، سال ۲۰۲۳ یکی از بحرانی‌ترین سال‌ها برای چشم‌انداز جهانی تسلیحات هسته‌ای بود.

به گزارش ایسنا، خبرگزاری اسپوتنیک در گزارشی به بررسی وضعیت تسلیحات اتمی در سال ۲۰۲۳ پرداخته است:

در سال ۲۰۲۳، جهان شاهد یک فرسایش معماری کنترل تسلیحات اتمی بود که دو قدرت اصلی اتمی یعنی روسیه و آمریکا در آن دست داشتند. در فوریه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در جریان سخنرانی در مجمع فدرال اعلام کرد که مسکو مشارکت خود را در معاهده کاهش تسلیحات استراتژیک یا به اختصار "نیو استارت" متوقف می‌کند؛ این آخرین توافق کنترل تسلیحات هسته‌ای بین روسیه و آمریکا بود.

پوتین گفت که واشنگتن، مسکو را وادار کرده تا به تعهداتش بر اساس این معاهده عمل کند درحالی که خودش اینگونه نیست و اعلام کرد، روسیه فقط حضورش در این معاهده را تعلیق می‌کند نه اینکه کاملا از آن خارج شود.

"نیکلای سوکوف"، کارشناس ارشد مرکز خلع سلاح و عدم اشاعه تسلیحات وین، به اسپوتنیک گفت که از آن زمان، خطرات مربوط به یک درگیری هسته‌ای احتمالی در بهار و تابستان و در بحبوحه ضدحمله قریب‌الوقوع کی‌یف که بارها توسط مقامات اوکراینی اعلام شده بود، تشدید شد.

وی توضیح داد: خطر استفاده از تسلیحات هسته‌ای از سال ۱۹۶۲ به بالاترین حد خود رسید. بحث عمومی در روسیه در مورد استفاده محدود هسته‌ای آغاز شد که برای نخستین بار در عصر اتمی این موضوع به صراحت و به صورت شفاف مورد بحث قرار گرفت. برای همین هم قابل توجه بود. شکست حمله اوکراین وضعیت هسته‌ای را تثبیت کرد. شایان ذکر است که هرگز استفاده از سلاح هسته‌ای علیه اوکراین در روسیه مورد بحث قرار نگرفته است و اگر هم مورد بحث باشد درباره استفاده از تسلیحات اتمی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم علیه ناتو خواهد بود.

ضربه کاری دیگری که بر بدنه چارچوب کنترل تسلیحات اتمی وارد آمد، اواخر سال جاری میلادی بود، زمانی که روسیه تاییدیه معاهده موسوم به ممنوعیت جامع آزمایش هسته‌ای را لغو کرد و گفت، علت این کار امتناع واشنگتن از تایید این توافق بوده است. با وجود تضمین‌های مکرر از سوی مقام‌های روسی مبنی بر اینکه مسکو به نظارت بر توقف آزمایش‌های اتمی ادامه می‌دهد، برخی از کشورهای غربی این اقدام را مورد انتقاد قرار داده و به روسیه تاکید کردند تا موضع خود را مدنظر قرار دهد.

"ام.وی رامانا"، مدیر موسسه "لیو" برای مسائل جهانی در دانشگاه بریتیش کلمبیا با اشاره به تمامی تحولات در حوزه کنترل تسلیحات اتمی در سال ۲۰۲۳ به اسپوتنیک گفت: خطرات یک تقابل نظامی مستقیم بین مسکو و واشنگتن همچنان بالاست.

این کارشناس تاکید کرد:‌ همواره خطر وقوع یک جنگ اتمی بین روسیه و آمریکا وجود دارد و این مساله حائز اهمیت است.

در سال ۲۰۲۳ همچنین روسیه تسلیحات هسته‌ای خود را در خارج از این کشور قرار داد، که بسیاری از مقامات می‌گویند بازتابی از اشتراک طرح‌ها و برنامه‌های هسته‌ای آمریکا با متحدانش در اروپا است. در اواخر ماه مارس، رئیس‌ جمهوری روسیه اعلام کرد که مسکو و مینسک برای استقرار تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی روسیه در بلاروس، بدون نقض تعهدات روسیه در خصوص عدم اشاعه، توافق کرده‌اند.

مقام‌های روسی می‌گویند، این توافق همچنین ساخت تاسیسات نگهداری و آموزش نیروها را شامل می‌شود. این تصمیم تا حدی در واکنش به گسترش حضور تسلیحات اتمی آمریکا در سراسر ناتو گرفته شده است.

سوکوف با اشاره به این مساله که توافق بین مینسک و مسکو آنطور که باید مورد بحث قرار نگرفت، افزود: اشتراک اتمی روسیه با بلاروس یکی از تغییرات کلیدی در دورنمای تسلیحات هسته‌ای جهانی در ۲۰۲۳ بود.

وی ادامه داد: هرگونه تغییر در موقعیت اتمی یک سیگنال بزرگ و بسیار حساس است. به طور خلاصه، مشخصات تسلیحات هسته‌ای افزایش یافته و علاوه بر این، تمرکز بر مناطق واقع در شرق اروپاست. با توجه به افزایش تنش‌ها در آن منطقه، از جمله دریای بالتیک، من به این مساله توجه ویژه دارم.

درضمن، گزارش‌های رسانه‌ای در پاییز سال جاری میلادی با اشاره به اسناد بودجه نیروی هوایی آمریکا برای سال مالی ۲۰۲۴، نشان می‌دهد که این کشور احتمالا به دنبال برنامه ریزی بری ایجاد یک سوله در پایگاه اجاره‌ای "لاکنهیت" آمریکا در انگلیس برای یک استقرار احتمالی تسلیحات هسته‌ای آمریکا در انگلیس است. این طرح‌های احتمالی که مورد انتقاد ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه قرار گرفته به منزله بازگشت تسلیحات اتمی آمریکا به خاک انگلیس برای نخستین بار از خروج آنها پس از ۱۵ سال است.

همزمان با تشدید تنش‌ها بین قدرت‌های اصلی جهانی، آنها ظرفیت‌های نظامی خود را که شامل تسلیحات اتمی نیز می‌شود، افزایش می‌دهند. واشنگتن چندین گام در این مسیر برداشته است. در مارس ۲۰۲۳، جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا ۳۷.۷ میلیارد دلار برای نوسازی اتمی در بودجه دفاعی سال مالی ۲۰۲۴ اعلام کرد. چند ماه بعد، پنتاگون اعلام کرد که آمریکا توسعه نسخه مدرن بمب گرانشی هسته‌ای B۶۱ را دنبال می‌کند.

سوکوف در این باره گفت: واشنگتن به تلاش‌هایش برای مدرن کردن ظرفیت‌های اتمی خود ادامه خواهد داد. آمریکا یک مسیر مدرن سازی ظرفیت‌های نظامی-اتمی را آغاز کرده که برای یک بازه طولانی مدت است. اینها کارهایی نیستند که سریع انجام شوند. ما شاهد یک ارتقای کیفی جدی هستیم.

بر اساس اعلام شرکت فضایی دولتی "Roscosmos" روسیه، مسکو نیز تلاش‌هایی چشمگیر برای ارتقای ظرفیت‌های رزمی خود در نیروهای اتمی استراتژیکش انجام داده است. در سپتامبر ۲۰۲۳، این کشور سیستم موشکی استراتژیک "سرمت" را در حالت عملیاتی قرار داد که انتظار می‌رود این سلاح با قابلیت اتمی برای تقویت نیروهای موشکی استراتژیک روسیه مدنظر قرار گیرد.

کارشناسان می‌گویند، چین نیز یکی دیگر از بازیگران کلیدی سال ۲۰۲۳ بود. آمریکا به ویژه نگرانی فزاینده خود را بابت تسلیحات هسته‌ای پکن اعلام و چین را به فقدان شفافیت در توسعه سریع تسلیحات اتمی متهم کرد.

واشنگتن همچنین هشدار داده که پکن همچنان عامل اصلی در این حوزه رو به رشد است. پنتاگون در گزارش اکتبر ۲۰۲۳ خود به کنگره اعلام کرد که چین ۵۰۰ کلاهک اتمی در سال ۲۰۲۳ دارد و به دنبال توسعه آنها و رساندن آن به یکهزار کلاهک عملیات هسته‌ای تا ۲۰۳۰ است.

رامانا در این باره استدلال می‌کند: تنها می‌توان در مورد دلایل چین برای گسترش زرادخانه هسته‌ای این کشور حدس و گمان داشت. یکی از دلایل احتمالی نگرانی درباره برنامه‌های دفاعی موشکی آمریکاست. افزایش زرادخانه‌های تسلیحاتی به این معناست که چین در برابر تهدیدات نظامی ایالات متحده یا ناتو مستعد نخواهد بود و ظرفیت آن برای طرح تهدیدات در منطقه، به عنوان مثال در تایوان، افزایش خواهد یافت.

سوکوف نیز دیدگاه فقدان شفافیت درباره اقدامات و تحرکات چین را بار دیگر مطرح کرد و مدعی شد که این کشور شاید به دنبال یک موضع اتمی پایدارتر در مواجهه با بدتر شدن شدن اوضاع ژئوپلیتیکی باشد.

این کارشناس همچنین گفت: اگرچه چین به سختی به سطح روسیه یا ایالات متحده می‌رسد، اما ما در مورد مثلث هسته‌ای "واقعی" صحبت می‌کنیم که رسمیت بخشیدن به آن بسیار دشوارتر از موازنه دوجانبه آمریکا-شوروی/روسیه است. از این رو، هرقدر که عدم اطمینان بیشتری باشد، انگیزه‌های زیادتری برای مسابقه تسلیحاتی وجود خواهد داشت.