ماجرای پرفراز و نشیب تولد خط بریل

بدون تردید هیچ جایگزینی برای خواندن و نوشتن در زندگی انسان‌ها وجود ندارد و هیچ چیز نمی‌تواند به اندازه کتاب‌ خواندن، باعث رشد فکری و شخصیتی ما شود.

به گزارش ایسنا، در روز جهانی خط بریل از تاریخچه آن و مخترعش گفتیم که در ۵ سالگی نابینا شد اما تسلیم شرایط نشد و با نبوغ ذاتی، نابینایان بعد از خودش را به جهان دانش، معرفت و آگاهی پرتاب کرد.

افراد کم‌بینا و نابینا هم حق خواندن و نوشتن دارند و خط بریل به آن‌ها این امکان را می‌دهد تا مانند دیگران کتاب‌ها و مطالب مورد علاقه خود را دنبال کنند یا مطالب خود را بنویسند.

روز جهانی بریل یعنی ۴ ژانویه با هدف آگاهی از اهمیت بریل به عنوان وسیله‌ای ارتباطی در تحقق کامل حقوق بشر برای افراد نابینا و کم‌بینا در کشورهای مختلف گرامی داشته می‌شود. بریل یک سیستم نوشتاری لمسی است که از سوی افرادی که دارای اختلالات بینایی هستند استفاده می‌شود. در این سیستم نقطه‌های برجسته، نقش حروف الفبا را بازی می‌کنند و همچنین علامت نگارشی هم معادل‌های مخصوص به خود را دارند. افرادی که بینایی خود را از دست دادند، می‌توانند با حرکت دادن دست‌هایشان از چپ به راست، نوشته‌هایی را که به شکل بریل نوشته شده بخوانند. خواندن خط بریل معمولا کاری است که باید با دو دست و از طریق انگشت‌های اشاره هر دو دست انجام شود. سرعت خواندن خط بریل توسط افراد مختلف معمولا ۱۲۵ کلمه در دقیقه است؛ اما افرادی هم هستند که می‌توانند بیش از ۲۰۰ کلمه در هر دقیقه بخوانند. افرادی که دچار اختلالات بینایی هستند می‌توانند از طریق بریل با قواعد نوشتاری مثل تلفظ، نقطه‌گذاری، پاراگراف بندی و پانویسی آشنا شوند و مهم‌تر از همه به مطالب خواندنی متنوعی در زمینه سرگرمی، درسی، صورت‌های مالی یا منوی رستوران‌ها دسترسی داشته باشند.

در طول سالیان مختلف متدهای زیادی برای افراد نابینا پیشنهاد شده تا با استفاده از آن‌ها بتوانند مانند سایرین به مطالعه بپردازند ولی بیشتر این متدها فقط یک نسخه برجسته شده از حروف الفبا بودند که موفقیت چندانی کسب نکردند. اما خط بریل که در واقع سیستمی متشکل از توالی نشانه‌های مختلف است که برای نوک انگشتان طراحی شده، توانسته تمامی این متدها را کنار بزند و به زبان اصلی افراد نابینا تبدیل شود. به بهانه روز جهانی خط بریل و در پرونده امروز زندگی‌سلام از تاریخچه این خط و «لویی بریل» خواهیم گفت که در ۳ سالگی نابینا شد اما تسلیم شرایط نشد و فهمید که باید راهی باشد که نابینایان هم بتوانند همپای بقیه، از نعمت خواندن و نوشتن در زندگی روزمره‌شان بهره‌مند شوند.

پایه‌گذاری خط بریل در ارتش ناپلئون

تاریخچه خط بریل به اوایل دهه ۱۸۰۰ باز می‌گردد. در آن زمان مردی به نام «چارلز باربیر» که در ارتش ناپلئون خدمت می‌کرد، یک سیستم منحصربه‌فرد به نام «شب نوشتار» ایجاد کرد که به سربازان اجازه می‌داد در طول شب و به دور از چشمان دشمن با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. در طول سال‌های متمادی، ارتش ناپلئون شاهد مرگ سربازان زیادی بود که در هنگام شب برای خواندن پیام‌های دریافتی، چراغ نفتی روشن کرده و موقعیت خود و بسیاری از همرزمان‌شان را در اختیار دشمن قرار می‌دادند. از همین رو ناپلئون از «باربیر» خواست زبانی طراحی کند که سربازانش هنگام شب بدون نیاز به نور و صدا بتوانند با هم ارتباط داشته باشند. «باربیر» سیستم شب نوشتار خود را با استفاده از سلول‌های ۱۲ تایی که متشکل از ۲ نقطه طولی و ۶ نقطه عرضی بود، طراحی کرد. هر نقطه یا ترکیب چند نقطه نشان‌دهنده یک حرف یا صدای آوایی بود. اما استفاده از این سیستم برای سربازان خیلی مشکل بود زیرا آن‌ها به سختی می‌توانستند با لمس نقطه‌ها آن‌ها را تشخیص دهند. در نهایت این سیستم توسط ارتش کنار گذاشته شد. با این حال، او و ایده‌ای که عملیاتی کرد باعث شد تا بسیاری، «چارلز باربیر» را پایه‌گذار خط بریل بدانند.

اختراع خط بریل توسط «بریل» ۱۵ ساله

مخترع خط بریل که امروزه به طور گسترده استفاده می‌شود، «لویی بریل» است. بریل در ۴ ژانویه سال ۱۸۰۹ در دهکده کوورای فرانسه به دنیا آمد. پدرش یک زین‌ساز و چرم کار بود. لویی زمانی که تنها ۳ سال داشت یک روز به کارگاه پدرش رفت و سعی کرد با استفاده از یک درفش در یک تکه چرم حفره ایجاد کند. او که بیش از اندازه به چرم نزدیک شده بود، درفش را بیش از حد فشار داد و نوک تیز درفش به جای آن که در چرم فرو برود در یکی از چشمانش فرو رفت. یک دکتر محلی چشم او را باندپیچی کرد و حتی ترتیبی داد تا لویی به پاریس برود تا یک جراح از نزدیک چشم او را معاینه کند. با وجود این، چشم او به شدت آسیب دیده بود و کاری از دست جراح برنمی‌آمد. لویی کوچک هفته‌ها درد می‌کشید؛ زیرا حالا چشمش عفونت کرده و چشم دیگرش را هم درگیر کرده بود. او توانست درد وحشتناک عفونت چشمانش را پشت سر بگذارد، ولی دو سال بعد در ۵ سالگی بینایی چشم سالمش را هم از دست داده و کاملا نابینا شده بود.

حضور در اولین مدرسه نابینایان جهان

با وجود این، به دلیل هوش بالا و ذهن خلاقش توانست با کمک پدر و مادر خود زندگی و تحصیلات خود را ادامه دهد و به اولین مدرسه نابینایان جهان در پاریس برود. این مدرسه که در آن زمان مدرسه سلطنتی برای جوانان نابینا نام داشت از سیستمی که توسط مدیر مدرسه، «والنتین اوی» طراحی شده بود برای تدریس به بچه‌ها استفاده می‌کرد. «اوی» نابینا نبود با این حال تمام زندگی خود را وقف کمک به نابینایان کرده بود. او یک کتابخانه کوچک در مدرسه ساخته و کتاب‌ها را هم با حروف برجسته لاتین چاپ کرده بود تا بچه‌ها بتوانند با لمس حروف آن‌ها را بخوانند. این کتاب‌ها کمک زیادی به بریل کردند ولی برای او کافی نبودند؛ چراکه این کتاب‌ها حاوی اطلاعات بسیار اندکی بودند. علاوه بر این اندازه و وزنشان هم مناسب بچه‌ها نبود و ساختن‌شان هم فرایند وقت‌گیر و هزینه زیادی در بر داشت. به همین دلیل بریل به دنبال ساخت یک سیستم خواندن و نوشتنی بود که افراد نابینا بتوانند مانند دیگران به کتب و منابع مختلف دسترسی داشته باشند. به گفته خود او: «امکان برقراری ارتباط در حقیقت به معنی دسترسی به دانش است. ما اگر نمی‌خواهیم از سوی دیگران تحقیر یا کوچک شمرده شویم، باید به دانش دسترسی داشته باشیم. ما احتیاجی به ترحم دیگران نداریم، لازم نیست به ما یادآوری کنید چقدر آسیب‌پذیر هستیم. باید با ما مانند دیگر افراد جامعه به شکل برابر رفتار شود. تنها راهی که می‌توانیم به این مهم دست پیدا کنیم، امکان برقراری ارتباط است.»

تلاش برای بهبود سیستم «شب نوشتار»

در سال ۱۸۲۱ سیستم شب نوشتار «باربیر» در آن زمان تقریبا فراموش شده بود؛ ولی برخی مانند دکتر الکساندر فرانسوا رنه پینیر، بر این باور بودند که این سیستم می‌تواند کمک زیادی به افراد نابینا کند. به همین دلیل او از «چارلز باربیر» دعوت کرد تا به مدرسه بیاید و برای بچه‌ها سخنرانی کند. با این همه سیستم باربیر حتی برای نابینایان هم بیش از حد پیچیده بود. اما این سیستم نظر لویی را به خود جلب کرد، جرقه ای در ذهنش روشن کرد و سبب شد او کار برای بهبود آن را شروع کند. البته از نظر او این سیستم دو ایراد عمده داشت. این سیستم تنها صدای حروف را شامل می‌شد و فاقد دستور خط بود. دوم این‌که انگشت یک انسان آن‌قدر بزرگ نبود که بتواند با یک حرکت تمامی ۱۲ نقطه را لمس کند؛ در نتیجه نمی‌شد به سرعت از یک حرف به حرف دیگر رفت. بریل برای بهبود سیستم باربیر، به جای ۱۲ نقطه در هر سلول از ۶ نقطه استفاده کرد و برای هر کدام از حروف الفبا هم یک الگو مشخص کرد. در ابتدا خط بریل ترجمه حرف به حرف دستور خط زبان فرانسه بود ولی خیلی زود مخفف‌ها، کلمات اختصار و حتی واژه‌نگاشت‌ها هم به آن افزوده شد. بریل در سال ۱۸۲۴ سیستم خود را کامل کرد و آن را به دکتر الکساندر نشان داد.

مخالفت‌ها شروع می‌شود!

دکتر الکساندر به‌شدت تحت تاثیر سیستمی قرار گرفت که بریل در ۱۵ سالگی ساخته بود و از دیگر دانش‌آموزان هم خواست از سیستم بریل استفاده کنند. اما در آن زمان مدیر مدرسه یعنی «والنتین اوی» که در سال ۱۸۲۲ درگذشته بود دیگر در مدرسه حضور نداشت و جانشینان او هم هیچ علاقه‌ای به تغییر سیستم آموزشی مدرسه نداشته و با آن مخالفت می‌کردند. آن‌ها دکتر الکساندر را به دلیل این‌که کتاب تاریخچه فرانسه را به زبان بریل ترجمه و چاپ کرده و در اختیار بچه‌ها گذاشته بود، از کار برکنار کردند. زمان گذشت و چند سال بعد، مخترع خط بریل که به عنوان معلم در همان مدرسه مشغول به کار شد، سیستم خود را به دانش‌آموزانش یاد ‌داد که مورد استقبال قرار گرفت. در سال ۱۸۳۴ از لویی دعوت شد تا با شرکت در نمایشگاهی در پاریس بریل را به نمایش بگذارد. در آن زمان روزبه‌روز به محبوبیت خط بریل افزوده می‌شد و خود بریل هم با چاپ کتابی نحوه استفاده از خط خود را توضیح داد که پرفروش شد. با تمام این‌ها مدیران آن مدرسه همچنان حاضر نبودند رسما از این سیستم استفاده کنند. در سال ۱۸۴۶ یک مدرسه مخصوص نابینایان در آمستردام اولین مدرسه‌ای بود که از خط بریل برای آموزش دانش‌آموزان استفاده کرد و مدرسه خود بریل هم در نهایت در سال ۱۸۵۴، دو سال پس از مرگ لویی بریل و با اصرار دانش‌آموزان سیستم او را مورد استفاده قرار داد.

خط بریل، جهانی شد

در سال‌های پس از آن خط بریل به زبان‌های دیگری هم ترجمه شد؛ به خصوص زبان انگلیسی. خط بریل انگلیسی که امروزه استفاده می‌شود در سال ۱۹۰۵ تکمیل شد و با نام خط بریل انگلیسی یا بریل درجه-۲ در دسترس قرار دارد. خط بریل انگلیسی علاوه بر بریتانیا، در سال ۱۸۶۰ در مدرسه نابینایان میسوری در آمریکا هم به عنوان سیستم پایه برای آموزش دانش‌آموزان نابینا استفاده شد. سپس به مرور به زبان‌های دیگر هم ترجمه و حالا تقریبا در همه جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آشنایی مقدماتی با خط بریل

همان‌طور که متوجه شدید خط بریل، شیوه‌ای از نگارش است که به جای بهره‌گیری از حس بینایی، از حس لامسه استفاده می‌کند. در این شیوه هر کاراکتر حرفی یا عددی، به صورت صفر و یک یا مسطح و غیرمسطح، در قالب ماتریسی که داری دو ستون و سه سطر است، تعریف می شود که در مجموع، با فراهم آمدن ۶۴ حالت مختلف، طیف کامل حروف الفبا و اعداد، تحت پوشش قرار می‌گیرند. این شیوه از نگارش، در زبان فارسی از چپ به راست و در زبان انگلیسی از راست به چپ خوانده می‌شود. برای آشنایی مقدماتی و اولیه با خط بریل، علایم مربوط به حروف فارسی و اعداد را در تصاویر می‌بینید.

منبع:روزنامه خراسان