آنچه باید درباره اتیسم بدانیم

ایسنا/خراسان رضوی اختلال طیف اتیسم به طیف گسترده‌ای از شرایط اشاره دارد که با چالش‌هایی در مهارت‌های اجتماعی، رفتارهای تکراری، گفتار و ارتباطات غیر کلامی مشخص می‌شود. دو نشانه مهم اتیسم نقص شدید در عاطفه و ارتباط است.

اختلال طیف اتیسم یک اختلال عصبی-رشدی و اختلالی مادام‌العمر و دائمی است. این اختلال در سال‌های اولیه رشد کودک یعنی تا قبل از ۳ سالگی بروز پیدا می‌کند. کودکان مبتلا به اتیسم اختلال و نقص مداوم در مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی خود داشته و رفتارها و علایق محدود و تکراری دارند. در این اختلال عملکرد روزمره کودک دچار مشکل می‌شود. گاهی کودک یک یا دو علامت اتیسم را نشان می‌دهد، بنابراین برای تشخیص این اختلال تا ۳ سالگی صبر کرده و بعد تشخیص می‌دهیم.

تاریخچه اختلال طیف اتیسم

تا سال ۱۹۶۰ به دلیل اینکه بچه‌ها با خود صحبت می‌کردند، علائم اتیسم را با علائم اسکیزوفرنی مرتبط می‎دانستند. بلولر برای تشریح علائم مرتبط با اسکیزوفرنی، اتیسم و اسکیزوفرنی را با هم یکی کرد. در گذشته علائم اتیسم را با سایر اختلالات مرتبط می‌دانستند. نخستین بار در سال ۱۹۰۰ از اصطلاح ATOUS به معنی خویشتن که کلمه‌ای یونانی است برای تشریح علائم اتیسم استفاده کردند اما باز هم اتیسم به شکل امروزی خود مطرح نبوده است.

در سال ۱۹۴۰ بیشتر به علائم اتیسم توجه کردند. هرچه به سال‌های اخیر می‌رسیم به صورت ویژه‌تر علائم اتیسم را بررسی کردند و مورد آزمایش و مشاهده قرار دادند، در این سال علائم کودک را موشکافانه بررسی کردند و متوجه شدند اختلالی عاطفی و اجتماعی است اما باز هم اتیسم به شکل امروزی خود مطرح نبود. پس از این کانر جهت تشریح رفتارهای انزواطلبانه کودکان طیف اتیسم این علائم را مورد بررسی قرار داد و در نهایت هانس آسپرگر اختلالی به نام آسپرگر را شناسایی و نامگذاری کرد. تا چند سال پیش نیز اختلال آسپرگر را در بین اختلالات داشتیم اما اکنون اختلال طیف اتیسم را مطرح می‌کنیم.

اختلال طیف اتیسم؛ بدون درمان

یکی از علل ابتلا به اختلال طیف اتیسم عوامل ژنتیکی از جمله تغییرات در ژن‌های خاص و حامل بودن یک یا چند مورد از این تغییرات ژنی توسط والدین است اما این تغییرات ژنی به تنهایی نمی‌تواند موجب اتیسم شود. عوامل محیطی از جمله سن والدین، بارداری و زایمان، وزن کم هنگام تولد، سابقه عفونت‌های ویروسی مادر، عدم تعادل متابولیک، قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین و سموم محیطی و قرار گرفتن جنین در معرض داروهای والپروئیک اسید یا تالیدومید می‌تواند از علل دیگر ابتلا به اختلال طیف اتیسم باشد.

واکسیناسیون، تربیت بد و خوردن غذاهای خاص در دوران بارداری علت ابتلا به اختلال طیف اتیسم نیست. یک درصد از جمعیت جهان یعنی بالغ بر ۷۵ میلیون نفر مبتلا به اتیسم هستند و از هر ۳۶ تولد، یک کودک مبتلا به طیف اتیسم است. تا این لحظه برای اختلال طیف اتیسم درمانی پیدا نشده است.

۱۷ درصد کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم، اختلال وسواس فکری-اجباری دارند. ۵۶ درصد تشخیص ناتوانی ذهنی می‌گیرند. اختلال ۳۰ تا ۵۰ درصد آن‌ها همراه با نقص توجه و بیش‌فعالی است. ۲۰ درصد تشخیص صرع را دریافت می‌کنند. ۷۹.۳ درصد نیز می‌توانند علائم گوارشی داشته باشند.

نقص در ارتباط و تعاملات اجتماعی و الگوهای محدود و تکراری رفتار؛ دو علامت اختلال اتیسم

یکی از علائم اصلی اختلال طیف اتیسم نقص در ارتباط و تعاملات اجتماعی بوده و این علامت جزو لاینفک تشخیص‌گذاری اختلال طیف اتیسم است. کودکان مبتلا در تعامل اجتماعی-عاطفی و در اشتراک علایق، احساسات و عواطف خود نقص دارند. این کودکان در شروع یا پاسخگویی به تعاملات اجتماعی ناتوان هستند و نقص در رفتارهای ارتباطی غیر کلامی نیز در آن‌ها مشاهده می‌شود.

کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم از تماس چشمی خودداری می‌کنند و در حفظ تماس چشمی ناتوان هستند. براساس رشد طبیعی، کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم تا ۹ ماهگی واکنشی به نام خود ندارند. تا ۱۲ ماهگی بازی‌های تعاملی ساده مانند دالی‌‎موشه انجام می‌دهند و تا این سن استفاده محدودی از حرکات ساده دارند به طور مثال برای خداحافظی دست تکان نمی‌دهند.

در ۱۵ ماهگی علایق مشترکی با دیگران ندارند، به طور مثال شیئی را به دیگران نشان می‌دهند که خودشان به آن علاقه دارند. در ۱۸ ماهگی نمی‌توانند از انگشت اشاره برای نشان دادن چیزی استفاده کنند. در ۲۴ ماهگی از درک احساسات دیگران ناتوان هستند. تا ۳۶ ماهگی به دیگر کودکان توجه نمی‌کنند و در بازی با سایر کودکان ناتوان هستند. در ۴۸ ماهگی در طول بازی تظاهر به چیز دیگری مانند معلم یا ابرقهرمان نمی‌کنند و در واقع در بازی نمادین ناتوان هستند.

علامت دیگر اختلال طیف اتیسم الگوهای محدود و تکراری رفتار بوده که شامل حرکات کلیشه‌ای یا تکراری، اصرار بر الگوهای رفتاری، پایبندی غیر قابل انعطاف به روتین‌ها، علایق بسیار محدود و ثابت و دلبستگی شدید به اشیا غیر عادی است.  

در کنار تکرار شونده بودن این رفتارها، کودکان مبتلا به طیف اتیسم به این رفتارها و الگوها چسبندگی دارند و بسیار وابسته هستند. کودکان مبتلا معمولا اسباب‎بازی‌ها یا اشیاء دیگر را ردیف می‌کنند و با تغییر نظم ایجاد کرده ناراحت می‌شوند. این کودکان اکولالیا دارند؛ یعنی کلمات یا عبارات را بارها تکرار می‌کنند.

کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم بازی نامتعارف دارند؛ یعنی هر بار با اسباب‌بازی‌ها به یک شکلی بازی می‌کنند و روی قسمت‌هایی از اسباب‌بازی‌ها به طور مثال چرخ‌های ماشین متمرکز هستند. این کودکان به تغییر مقاوم بوده و در مقابل تغییرات جزئی ناراحت می‌شوند. علایق وسواسی دارند و از روتین‌های تکراری پیروی می‌کنند.

کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم حرکات تکراری بدن دارند، یعنی دست‌ها و بدن خود را تکان می‌دهند و یا به صورت دایره‌ای دور خود می‌چرخند که معمولا این کارها را برای کاهش اضطراب خود انجام می‌دهند. این کودکان حساسیت حسی دارند؛ به این معنی که نسبت به صدا، بو، مزه، ظاهر و یا احساس اشیا واکنش‌های حسی غیر عادی دارند.

کودکان مبتلا به اختلال طیف اتیسم ممکن است نشانگان دیگری نیز از جمله مهارت‌های زبانی و حرکتی با تاخیر، تاخیر در مهارت‌های شناختی یا یادگیری، رفتار بیش‌فعال، تکانشی و یا بی‌توجهی، صرع یا اختلال تشنج، عادات غذایی و خواب غیر معمول، مشکلات گوارشی، واکنش‌های احساسی و خلق‌وخوی غیر معمول، اضطراب، استرس یا نگرانی بیش از حد و فقدان ترس یا ترس بیش از حد انتظار داشته باشند.

سه سطح اختلال طیف اتیسم

فرد مبتلا به اختلال طیف اتیسم بسته به شدت اختلال و میزان حمایتی که در زندگی روزمره خود نیاز دارد به سه سطح تقسیم می‌شود. در سطح یک فرد نیاز به پشتیبانی دارد. این خفیف‌ترین سطح بوده و فرد در این سطح بالاترین عملکرد را دارد. کودک مبتلا در درک نشانه‌‎‌های اجتماعی و ایجاد و حفظ روابط شخصی و اجتماعی خود مشکل دارد. می‌تواند جملات کامل را بفهمد و صحبت کند اما در گفت‌وگوی رفت‌وبرگشتی با دیگران دچار مشکل است. برخی رفتارهای انعطاف‌ناپذیر را تجربه می‌کند و در جابه‌‎جایی بین وظایف، سازمان‌دهی و برنامه‌ریزی مشکل دارد. در پیدا کردن دوست چندان موفق نیست. در امتحان کردن چیزهای جدید دچار مشکل است. استقلال آن‌ها به اندازه سایر افراد هم‌سن و سال خود رشد نمی‌کند.

در سطح دو فرد نیاز به پشتیبانی قابل توجه دارد. این سطح به اتیسم کلاسیک معروف است. در این سطح فرد چالش‌های آشکاری در ارتباطات اجتماعی خود دارد. ممکن است در کنار آمدن با تغییرات روتین مشکل داشته باشد که این موضوع می‌تواند موجب رفتارهای چالش‌برانگیز در وی شود. افراد مبتلا رفتارهای تکراری یا کلیشه‌ای انجام می‌دهند که می‌تواند عملکرد آن‌ها را در موقعیت‌های خاص دچار مشکل کند. آن‌ها علایق محدودی داشته، از کلام به صورت محدود استفاده می‌کنند و در درک ارتباط غیر کلامی مشکل دارند.

در سطح سه فرد مبتلا نیاز به پشتیبانی بسیار قابل توجه دارد. این افراد دچار چالش‌های شدید در ارتباطات اجتماعی و رفتار بسیار انعطاف‌ناپذیر هستند. آن‌ها غیر کلامی خواهند بود یا تنها از چند کلمه قابل فهم استفاده خواهند کرد. شروع تعامل اجتماعی و پاسخ به دیگران در آن‌ها بسیار محدود است و به طور غیر عادی و تنها برای رفع نیازهای فوری با دیگران تعامل دارند. دچار انعطاف‌ناپذیری قابل توجه و دشواری شدید در مواجهه با تغییرات روتین و رفتارهای محدودکننده یا تکراری هستند. ممکن است تغییر تمرکز از یک فعالیت به فعالیت دیگر برای آن‌ها با مشکل زیادی همراه باشد و موجب ناراحتی قابل توجهی در آن‌ها شود.

تفاوت سندروم بیبی دیجیتال با اختلال طیف اتیسم

سندروم بیبی دیجیتال در کودکانی دیده می‌شود که ساعات زیادی را در طول روز از وسایل الکترونیکی و دیجیتالی استفاده می‌کنند. احتمال بروز این سندروم در کودکان زیر سن دو سال با استفاده زیاد از ابزار الکترونیکی همچون گوشی، تلویزیون و تبلت بیشتر است.

کودکان مبتلا به این سندروم، علائمی شبیه به اختلال طیف اوتیسم دارند، بنابراین گاهی با این اختلال اشتباه گرفته می‌شوند، در حالی که با دور کردن ابزار دیجیتالی از دسترس کودک می‌توان از بروز سندروم بیبی دیجیتال جلوگیری کرد.