راهی برای آموزش «تفکیک زباله از مبدا» به کودکان

پژوهشگران در یک مطالعه علمی، نقش نوعی آموزش تحت عنوان «آموزش مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده» را بر بهبود رفتار دانش آموزان برای تفکیک زباله از مبدا مورد بررسی و تایید قرار داده‌اند.

به گزارش ایسنا، رشد روزافزون جمعیت شهری ایران به همراه فقدان سیاست گذاری و ارزیابی فعالیت‌های گوناگون شهری بر اساس برنامه جامع و کلان ملی و تداوم ورود انواع زائدات به محیط زیست، از جمله عوامل بحران زایی است که محیط زیست طبیعی و وضعیت بهداشت و سلامتی مردم را در معرض تهدیدهای گوناگون قرار داده است. از طرف دیگر، روز به روز بر پیچیدگی روند تولید زایدات افزوده می‌شود و تولید روزافزون آن‌ها که حاصل فعالیت‌های انسانی است، به یکی از معضلات و مشکلات شهرها و روستاها تبدیل شده است. توجه به امر بهداشت و سلامت جامعه و رعایت جنبه‌های پیشگیری قبل از درمان بدون توجه به سیستم‌های جمع آوری و دفع پسماند امکان پذیر نیست.

به گفته محققان، پسماندهای جامد شهری یکی از مسائل زیست محیطی در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه است. پسماند یا زباله در واقع به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می‌شود که به طور مستقیم یا غیر مستقیم حاصل فعالیت انسان است و از نظر تولیدکننده، زاید تلقی می‌شود و مدیریت پسماند نیز مجموعه فعالیت‌ها و اقدامات لازم برای مدیریت پسماند از زمان تولید تا دفع نهایی آن است. این فعالیت‌ها شامل جمع آوری، انتقال و دفع زباله و نظارت بر اجرای قوانین مربوط به مدیریت پسماند است. روش‌های کنونی جمع آوری، نگهداری و دفن مواد زاید، جواب گوی احتیاجات امروز و آینده نیست. بنابراین، بازیافت اصولی و همه جانبه به عنوان گزینه ای جهت کاهش مواد زاید شهری و افزایش بهره وری در مدیریت زائدات مطرح است و آموزش به ویژه از سنین پایین نقشی ویژه در این خصوص بازی می کند..

محققانی از دانشگاه علوم پزشکی اراک در همین زمینه اقدام به انجام پژوهشی کرده اند که در آن، تأثیر آموزش مبتنی بر تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده بر ارتقای رفتار تفکیک از مبدأ زباله در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی مورد بررسی قرار گرفته است.

این مطالعه روی ۱۰۰ نفر از دانش‌آموزان مقطع ابتدایی شهرستان خرم‌آباد و از هشت مدرسه انجام شده است. محققان، مداخله آموزشی را بر اساس نتایج نیازسنجی انجام گرفته برای نیمی از این افراد طی یک ماه و در قالب ۳ جلسه آموزشی ۴۵ دقیقه‌ای ارائه دادند و دو ماه بعد، وضعیت آن ها را از نظر ارتقای رفتار تفکیک زباله از مبدأ، تجزیه و تحلیل نموده و با گروه دیگر مورد مقایسه قرار دادند.

نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهند که مداخله آموزشی بر اساس تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده می تواند از طریق ارتقای نگرش و ارزیابی پیامدهای رفتاری دانش‌آموزان در زمینه رفتار تفکیک زباله از مبدأ، باعث ارتقای رفتار دانش‌آموزان شود و می توان این شیوه آموزشی را برای اجرا در سایر مدارس پیشنهاد کرد.

در این خصوص، محسن شمسی، دانشیار و پژوهشگر گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت دانشگاه علوم پزشکی اراک و چهار نفر دیگر از همکارانش می گویند: «مداخله آموزشی، منجر به افزایش آگاهی دانش آموزان در زمینه تفکیک زباله از مبدأ، فواید تفکیک زباله، کاهش هزینه‌ها و به صرفه بودن بازیافت زباله و همچنین، بهبود نگرش آنان در خصوص احساس مسؤولیت نسبت به محیط زیست اطراف خود و محافظت از سلامتی و ارزشمند جلوه دادن تفکیک زباله‌ها شد».

آن ها اضافه می کنند: «همچنین، مداخله آموزشی فوق باعث ارتقای هنجار ذهنی دانش آموزان متأثر از تشویق خانواده، مربی بهداشت، معلمان و نظر مثبت همکلاسی‌ها نسبت به تفکیک زباله گردید».

بر اساس این تحقیق، با آموزش مستقیم و اجرای نمایش عملی با همکاری دانش آموزان، بیشتر آنان به این نتیجه رسیدند که توانایی جداسازی زباله‌های خشک و تر را دارند و این کار برای آن ها آسان است.

به گفته شمسی و همکارانش، «در نتیجه اقدام فوق، نمره کنترل رفتار درک شده دانش آموزان نیز ارتقا یافت و مجموع عوامل فوق، منجر به شکل گیری قصد رفتاری مثبت در دانش آموزان و در نهایت، افزایش عملکرد آن‌ها در خصوص رفتار تفکیک زباله‌ها که هدف نهایی تحقیق بود، گردید».

قابل ذکر است، این یافته های پژوهشی که بر اهمیت آموزش از کودکی در زمینه امر تفکیک زباله و گام برداشتن در جهت حفظ محیط زیست تاکید دارند، در مجله علمی پژوهشی «تحقیقات نظام سلامت» منتشر شده اند. این مجله متعلق به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان است.