پرواز جت ها و لرزش کاخ ساسانیان

در خصوص تاریخ ساخت کاخ سروستان نظرات متفاوتی وجود دارد، احتمالا این بنا از آثار بهرام گور یا بهرام پنجم ساسانی بوده که به وسیله "مهرنرسی" وزیر معروف او که صدارت یزدگرد اول و یزدگرد دوم را نیز عهده دار بوده ساخته شده است.

این بنا که از باشکوه ترین کاخهای ساسانی است، جنبه تقدس هم داشته و شامل یک ایوان ورودی و گنبدی در مرکز و حیاط است، در این کاخ نسبت به بناهای دیگر این دوره از فن معماری و پلان پیچیده و کامل تری استفاده شده است.

نمای اصلی بنا در ضلع شرقی قرار دارد که شامل یک ایوان مرکزی و دو ایوان کوچکتر در دو طرف است. ایوان مرکزی به تالار اصلی و پس از آن به چهار حیاط متصل می شود که فضای میانی بنا را تشکیل می دهند.

در دوطرف دو اتاق گنبد دار مشاهده میشود و دیوار جنوبی تالار مرکزی به یک ایوان جانبی خارجی راه می یابد. در دو طرف این بنا دو اتاق باریک با طاق گهواره ای قرار دارد که مقابل هم قرار نگرفته اند، استفاده از فیلپوش برای قرارگرفتن گنبدها روی بنا به وضوح دیده میشود و تپه ها و ناهمواریهای زمینهای مجاور نشانه ابنیه ای است که در حول و حوش کاخ بنیاد نهاده بوده اند.

آخرین بررسی‌های باستان‌شناسی در مجموعه کاخ سروستان نشان داد، این مجموعه ساسانی در دوره اوج شکوه خود حدود ۳۰ هکتار وسعت داشته و مجموعه کاخ سروستان قدیمی ترین گنبد آجری کشور را در خود جای داده است.

در مورد شکوه و عظمیت این کاخ قولهای بسیاری وجود دارد اما آنچه امروز از آن همه شکوه بر جای مانده، بقایای دو گنبدی است که آنها نیز در اثر کم توجهی و مراقبتهای ناکافی در حال ریزش و تخریب بوده و به نظر می رسد که کاخ ساسانیان با آن همه عظمت امروز در گوشه ای از بیابان، دور از توجه قرار گرفته و فریاد رسی که مرهمی بر ویرانه هایش بزند نیز وجود ندارد.

قبل از رسیدن به کاخ باید از ورودی یک روستا عبور کرد که در اولین مرحله یک مصداق از بی توجهی مسئولان نسبت به این این اثر تاریخی نمایان می شود که بر این ترتیب در فاصله 50 متری روستا تابلویی وجود دارد که فاصله تا کاخ را هشت کیلومتر و در چند قدم آن طرف تر این فصلصه توسط تابلویی دیگر به چهار کیلومتر کاهش می یابد.

پس از اینکه از اهالی روستا فاصله دقیق تر کاخ پرسیده شد باید جاده ای طی شود که پر از مانع و دست اندازهای دست ساخته است و هر از گاهی نیز عمیق تر و خطرناک تر می شود تا اینکه در فاصله حدود چهار کیلومتری بقایایی از این کاخ پرشکوه را می توان مشاهده کرد.

در فضاسازی و محوطه سازی محل اقدامات به نسبت مناسبی صورت گرفته هر چند که این بنا نیز مانند سایر آثار تاریخی فاقد مکانی برای راهنمایی گردشگران است تا مراجعه کنندگان به غیر از ایام عید نوروز در تمام طول سال بدانند که در حال بازدید از چه اثر تاریخی مهمی هستند.

بخشی از بنا که در حال تخریب است

با نزدیک شدن به کاخ می توان آثار تخریب و عدم رسیدگی را به خوبی مشاهده کرد به طوریکه در کنار یکی از دیوارهای بنا تابلویی نصب شده که نسبت به خطرهای موجود در مورد ریزش سنگها و آجرها به گردشگران هشدار می دهد.

بنا به گفته باستان شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی ساختار اصلی بنا سه گنبد داشته که در یک محور قرار گرفته بودند که یکی از آنها به مرور زمان تخریب شده است اما دو گنبد دیگر نیز که در این سالها مقاومت کرده و تخریب نشده چندان سالم باقی نمانده و با مشاهده آنها می توان حس کرد که هر زمان امکان فرو ریختنشان وجود دارد.

گنبد در حال ریزش کاخ

یکی از دوستداران میراث فرهنگی که اهل همین منطقه نیز است و در این بازدید خبرنگار مهر را همراهی می کرد گفت: طی این مدت قسمتهایی از بنا به جای اینکه مرمت شود، بازسازی شدهو به جای اینکه از سنگهای تاریخی خودبنا استفاده شود سنگهای جدید مورد استفاده قرار گرفته است اما باز هم همین بخشها نیز در حال تخریب و فرسایش است.

او ادامه داد: شدت فرسایش و تخریب این گنبدهای بنا نیزبه حدی است که هیچ مرمتگری نمی تواند دیگر این بنا و گنبد را مرمت کند و هر روز نیز از لایه های آن کمتر می شود.

این دوستدار میراث فرهنگی همچنین به داربستهایی اشاره کرد که به نظر می رسد برای محافظت از فرو ریختن بنا قرار داده شده است و گفت: این داربستها حدود هشت سال پیش نصب شد تا عملیات مرمت گنبد آغاز شود اما از آن زمان تاکنون هیچ اقدام اساسی برای مرمت صورت نگرفت و در حال حاضر نیز داربستها زنگ زده اند.

با هر بادی که در محوطه بنا می پیچد چنین حس می شود که بنا قدری حرکت کرده و در حال ریزش است و در این مابین نیز این دوست دار میراث فرهنگی می گوید تنها بختی که یار این کاخ بوده است این بوده که این محوطه چندان زلزله خیز نیست زیرا با خفیف ترین زلزله ها کاخ سروستان مقاومت خود را از دست داده و ویران می شود.

اما آنچه در این مابین بر ویران شدن باشکوه ترین کاخ ساسانی در این مدت کمک کرده پرواز هواپیماهای جتی بوده که با ارتفاع کم در این منطقه تردد می کنند و با هر حرکت آنها خطر ریزش بنا نیز بیشتر حس می شود.

بنا بر گفته یک کارشناس مرمت برای تحقیق پیرامون میزان حرکت کردن این کاخ و تخریب آن شاهدهایی به گندبهای کاخ سروستان نصب شده است اما با چک کردن ماهیانه آن به خوبی متوجه شدیم که این شاهد ها ترک می خورد و این یعنی کاخ در معرض حرکت و تخریب قرار گرفته است.

سنگهایی که در اثر پرواز هواپیماها بر فراز بنا فرو ریخته اند

در عین حال تکه سنگهایی که از بدنه گنبد چدا شده و فرو ریخته نیز گوای همه مطالب بوده و دیگر چندان نیازی نیست که ازتجهیزات تحقیقاتی برای این امر استفاده شود.

یک دوست دار میراث فرهنگی در این خصوص به مهر گفت: این جتها که برای آموزش در این منطقه پرواز می کنند در طول هفته به طور متوسط سه روز با ارتفاع و فاصله زمانی کم حرکت می کنند به طوریکه بر اساس یک آمارگیری در یک روز بیش از 18 مرتبه بر فراز کاخ پرواز کرده و ارتعاشات آنها به قدری زیاد است که تمام کاخ به لرزه در می آید.

و اما مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان سروستان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر پیرامون خطرات پروازهای این جتها در محدوده کاخ نیز اعلام کرد: پایگاه در طول این مدت بارها نامه های مختلفی در این باره ارسال کرده اما در این خصوص باید تمام مسئولان شهرستان سروستان همکاریهای لازم را انجام دهند.

افشین ابراهیمی افزود: اثرات پروازهای این هواپیماها به وضوح در تخریب بنا قابل مشاهده است و امیدواریم با همکاری مسئولان شهرستان این موضوع نیز به سرانجام برسد.

شاهد نصب شده در بنا که حرکت کاخ را نشان میدهد

وی در مورد تاخیر هشت ساله عملیات مرمت در این بنا نیز بیان کرد: این پایگاه در سال 83 در شهرستان سروستان بنا شده و مدیر اول پایگاه نیز در آن زمان تلاشهای خود را برای تشکیل و تجهیز پایگاه و همچنین مرمتهای اضطراری آن اختصاص داد.

این مسئول همچنین گفت: اما در سال 86 من سرپرست این پایگاه شدم و پس از مدتی نیز دکتر آذرنوش به مدیریت پایگاه منصوب شد اما پس از فوت ایشان نیز بنده دوباره در این سمت فعالیتها را پیگیری کردم.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان سروستان با اشاره به اینکه باید در نظر داشت که عملیات مرمت کاری طولانی مدت به شمار می رود، افزود: پس از سال 86 که دوباره در این سمت فعالیتها را پیگیری کردم علاوه بر انجام مرمتهای اضطراری برنامه ریزیهایی برای آماده سازی شرایط جهت مرمتهای اساسی تر نیز آغاز شد که همچنان در جریان است.

صدایی که از افتادن تکه آجری که از گنبد بنا در زمانیکه خبرنگار مهر مشغول مشاهده بنا بود به گوش رسید بیش از اینکه صدای شکستن آجر باشد اینگونه حس میشد که باشکوه ترین کاخ ساسانیان دلسوزی را طلب می کند تا به فریادهای بی صدایش گوش فرا دهد.

به هر حال این کاخ یکی از داشته های مهم و میراثی استان فارس به شمار می رود که اگر ارزشی بیشتر از تخت جمشید نداشته باشد از آن کمتر نیست و توجه دیر موقع به حفظ و نگهداری آن بی شک اثراتی جبران ناپذیر برای این اثر تاریخی به دنبال خواهد داشت.