توصيه هايي براي سلامت حجاج

موضوع شيوع بيماري آنفلوآنزاي خوكي و بحث‌هاي حاشيه‌اي آن مبني بر رفتن يا نرفتن به حج امسال، از مدت‌ها پيش از حج مطرح بود، اما در هر حال شماري از هموطنان ما به اين سفر معنوي رفتند. اين نوشتار به چگونگي حفظ سلامت در سفر حج و پس از آن مي‌پردازد.

هر مسلماني در آرزوي رفتن به سفر خانه خدا، زيارت كعبه و انجام مناسك حج است و امكان دارد سال‌ها براي اين منظور صبر كند؛ اما گاهي بدن ياري نمي‌كند و بيماري جسمي، شيريني اين سفر معنوي را كم مي‌كند. شايد بسياري تصور كنند پزشك كاروان و هيات پزشكي حج مسوول مشكلات بهداشتي و درماني آنها هستند.

برخلاف اين تصور، پزشك و هيات پزشكي اگر به تنهايي براي مبارزه با مخاطرات سلامت و بيماري‌ها مبارزه كنند و در اين مسير نيز داراي حداكثر كارايي و اثر بخشي هم باشند، تنها قادر به حل درصد بسيار كمي از مشكلات خواهند بود. در واقع خود فرد مهم‌ترين نقش را در حفظ سلامت خود به عهده دارد.

اگر فرد به وضعيت بهداشتي خود رسيدگي كند و توصيه‌هاي پزشكي را جدي بگيرد، به احتمال زياد دچار مشكلي نخواهد شد. تنها با رعايت نكات ساده‌، بسياري از بيماري‌ها بدون هيچ‌گونه اقدام كادر پزشكي به بهبود كامل مبتلايان ختم خواهند شد.

در اين ميان درصد كمي از بيماري‌ها به انجام اقدامات تخصصي پزشك كاروان و هيات پزشكي حج نياز دارند. اگر موردي در حوزه توانايي‌ها و امكانات پزشك كاروان نباشد، بيمار به بيمارستان‌هاي هيات پزشكي اعزام مي‌شود.

آنها كه نمي‌روند

زائران همواره مي‌پرسند از اعزام مبتلايان به كدام بيماري‌ها به عربستان جلوگيري مي‌شود. هيات پزشكي حج ممكن است از اعزام زائراني كه سرطان‌هاي پيشرفته دارند يا بيماراني با سابقه سكته‌ مغزي كه ديگر استطاعت جسمي ندارند، جلوگيري كند، البته اگر واقع‌‌بينانه نگاه شود اين زائران تكليفي ندارند و حج بر آنها واجب نيست.

گاهي نيز از اعزام برخي بيماران قلبي كه قادر به تشرف نيستند جلوگيري مي‌شود، چون امكان سكته براي آنان وجود دارد. مواردي نيز از بيماران قلبي براي عمل و آنژيوگرافي معرفي مي‌شوند. اين دسته ممكن است در آن سال اعزام نشوند، ولي سال بعد در سلامت كامل مي‌توانند اين اعمال را انجام ‌دهند.

اعزام مادران باردار به حج نيز مشكلات بسياري دارد. در سال‌هاي گذشته آمار سقط جنين در ميان مادران باردار با توجه به شرايط عربستان در موسم حج بالا بود و حتي گاهي به مرگ مادر منجر ‌شد، اما در حال حاضر با نظارت‌هايي كه صورت مي‌گيرد از اعزام اين افراد جلوگيري مي‌شود.

اما امسال با توجه به خطر بيماري آنفلوآنزاي نوع «آ» به منظور حفظ سلامت افراد آسيب‌پذير كه داراي بيماري‌هاي خاص هستند، آنها توفيق تشرف به حج تمتع را پيدا نكردند. منع تشرف به حج تمتع در ارتباط با بيماري آنفلوآنزاي نوع «آ» به اين ترتيب است: بيماري قلبي شامل بيماري‌هاي دريچه‌اي و دريچه مصنوعي، كارديوميوپاتي، نارسايي قلبي عروقي و فانكشنال منجر به محدوديت حركت، سابقه جراحي قلب، سابقه پريكارديت و ميوكارديت مزمن و فشار خون كنترل نشده. بيماري كبدي شامل سيروز كبدي، هپاتيت مزمن فعالC وB و اتوايميون، ديگر بيماري‌هاي مزمن كبدي بجز كبد چرب در رده دوم قرار دارد.

بيماري‌هاي كليوي (نارسايي متوسط و شديد كليه)، همچنين ناراحتي‌‌هاي ريوي شامل بيماري‌هاي مزمن انسدادي از جمله آمفيزم، آسم و برونشيت مزمن داراي علايم بارز نيز در اين فهرست قرار دارند.بيماران عصبي عضلاني نظير سكته مغزي منجر به ضعف عضلات تنفسي، آسيب‌هاي نخاعي، مياستني گراو كنترل نشده و انواع فلج‌هايي كه موجب ناتوانايي دفع ترشحات تنفسي شده باشند نيز از سفر منع شده‌اند. بيماري‌هاي منجر به نقص ايمني اوليه اكتسابي مانند ايدز، سرطان‌هاي فعال و بيماري‌هاي تحت شيمي‌درماني، راديوتراپي يا كورتون‌درماني و بيماري‌هاي متابوليك شامل ديابت كنترل نشده هيپروهيپوتيروئيدي علامت دار، نارسايي آدرنال نيز به دليل اين‌كه شانس بالايي براي ابتلا به آنفلوآنزا دارند نيز امسال به حج نرفته‌اند.

چاقي يا لاغري مفرط، مصرف آسپرين طولاني‌مدت‌ در افراد كمتر از 19 سال، هموگلوبينوپاتي مانند تالاسمي ماژور و سيكل سل و نداشتن طحال نيز از جمله بيماري‌هايي هستند كه مبتلايان به آنها نتوانستند امسال به سفر حج بروند.

10 بيماري شايع حج و پيشگيري از آنها

1- مشكلات قلبي: ازدحام جمعيت، گرماي هوا و فعاليت جسمي بيش از حد معمول، دست به دست يكديگر مي‌دهند تا ميزان بروز بيماري‌هاي قلبي يا بد‌حال شدن بيماراني را كه از قبل مبتلا بودند، بالا ببرد.

2- آفتاب سوختگي: سوختگي ناشي از آفتاب خطر ديگري براي زائران است. تابش مستقيم نور خورشيد در مدت 20 دقيقه مي‌تواند ايجاد آفتاب سوختگي كند. اجتناب از تماس با نور مستقيم خورشيد بويژه از ساعت 10 تا 16 كه نور آفتاب 80 درصد اشعه ماوراي بنفش دارد، استفاده از كرم ضدآفتاب و استفاده از چتر سفيد، خطر سوختگي با آفتاب را تا حد زيادي كاهش مي‌دهد.

3- مشكلات تنفسي: گرماي هوا، استفاده از مواد ضد عفوني‌كننده و ازدحام جمعيت موجب تشديد ناراحتي‌هاي تنفسي در بيماران مي‌شود. در ايام منا و عرفات به علت آلودگي بيش از حد هوا و ازدياد جمعيت استفاده از ماسك‌هاي يكبار مصرف بويژه براي بيماران تنفسي ضروري است.

4- گرمازدگي: گرمازدگي يكي از شايع‌ترين مشكلات حجاج و زائران بيت‌الله‌الحرام است. براي پيشگيري از اين موضوع پيش از قرار گرفتن در هواي گرم به ميزان كافي بايد آب و مايعات مصرف كنند و در مسير رفت و برگشت همراه خود آب معدني داشته باشند. همچنين پس از صرف ناهار كه هوا گرم‌تر است و احتمال گرمازدگي بيشتر است، از رفتن به زيارت خودداري كنند.

5- سرماخوردگي و آنفلوآنزا: از جمله بيماري‌هايي كه در ايام حج به شدت ميان زائران رايج مي‌شود سرماخوردگي و امسال آنفلوآنزاي نوع «آ» است. البته تزريق واكسن آنفلوآنزا براي آنفلوآنزاي فصلي توصيه مي‌شود، اما تاثيري بر آنفلوآنزاي نوع «آ» ندارد. خستگي و استرس و تماس با افراد مبتلا از جمله عوامل بروز اين بيماري هستند و بهترين راه درمان آن استراحت و استفاده از نوشيدني‌هاي گرم است.

6 - دردهاي عضلاني و شكستگي استخواني: از معضلات رايج زائران، دردهاي عضلاني اسكلتي، ضرب‌ديدگي‌ها، پيچ‌خوردگي‌ها و شكستگي‌هاي استخوان است كه شايع‌ترين علل آنها عبارتند از ليز‌خوردن در حمام، سقوط از پله برقي، ليز خوردن در مسجد النبي و مسجد الحرام.

7- عرق سوز شدن: عرق سوز شدن در نواحي كشاله ران و زير بغل نيز يكي از مشكلات رايج است كه براي پيشگيري از آن بايد از تردد زياد در هواي گرم خودداري كرد، روزانه حمام رفت و از پودر تالك استفاده كرد.

8- مسموميت‌ غذايي: مسموميت نيز يكي از مشكلات رايج در ميان زائران است كه براي پيشگيري از آن، مهم‌ترين كار خودداري از تهيه و مصرف مواد غذايي بيرون از هتل، نگه نداشتن غذا در حرارت داخل اتاق و استفاده نكردن از منابع آب بين راهي است.

9- يبوست: به علت تغيير عادات روزانه فرد، مصرف نوشابه يا موز زياد و استرس‌هاي موجود، يبوست يكي از مشكلات رايج زائران است.

10- اسهال: اسهال هم از بيماري‌هاي شايع زائران به دليل مسافرت است كه 3 يا 4 روز طول مي‌كشد و در بعضي موارد در افراد مسن باعث از دست دادن آب و املاح مي‌شود. مصرف آب و مواد غذايي آبكي بويژه محلول او. آر. اس توصيه مي‌شود.

10 فرمان براي سلامت

مسوول اصلي حفظ سلامت زائر در ايام حج خود اوست و بايد با كمك همه مديريت‌ها در بعثه، ستاد و كاروان توانمند شود كه سبك زندگي مناسب با سلامتش را بيابد و به آن پايبند شود. اگر فردي سالمند و بخصوص مبتلا به بيماري‌هاي قلبي و عروقي، ديابت، آسم، چاقي و پوكي استخوان است، خود بايد با تغذيه مناسب (نخوردن بيش از حد قند، شيريني، نوشابه‌هاي قنددار، چربي و نمك) با نكشيدن سيگار و ديگر مواد دخاني و مخدر، با پياده‌روي و پرهيز از كم تحركي و قرار نگرفتن طولاني در معرض آفتاب، گرما يا سرماي شديد مراقب خود باشد. در ضمن با رعايت قوانين راهنمايي و رانندگي مخصوص افراد پياده با رعايت اصول ايمني پيشگيري‌كننده از سقوط و سوختگي‌ها در محل‌هاي استقرار كاروان‌ها، با شركت در جلسات روحاني و پزشك كاروان و گوش فرادادن به تجربيات و توصيه‌هاي سلامتي، با توجه به توصيه‌هاي سلامت نشريه زائر و ديگر رسانه‌هاي مكتوب و شبكه‌هاي راديو و تلويزيوني ايراني، با توجه به دستورالعمل‌ها و آنچه عقل سليم حكم مي‌كند و با امثال اين اقدامات، مراقب حفظ و ارتقاي سلامت خود و ديگر همسفران باشد. رعايت نكات بسيار ساده‌اي كه در زير آمده موجب به حداقل رساندن مشكلات و بيماري‌هاي دوران حج است.

1- دست‌ها را بايد شست: بايد توجه داشت كه دست‌ها نقش عمده‌اي در ابتلا به بيماري‌ها دارند؛ بخصوص با شيوع آنفلوآنزاي نوع «آ» شستشوي دست‌ها اهميتي صدچندان دارند. حتما پيش از مصرف هر نوع خوراكي يا آشاميدني قبل و بعد از هر وعده غذا دست‌هاي خود را با آب و صابون بشوييد. پس از خارج شدن از توالت حتما دست‌ها را با آب و صابون بشوييد.

2- استراحت كافي داشته باشيد: شوق زيارت و اعمال واجب و مستحب باعث مي‌شود بيشتر حجاج خواب كافي نداشته باشند. اين موضوع باعث مي‌شود بدنشان ضعيف شود و بيشتر در معرض ابتلا به بيماري قرار گيرند. توصيه مي‌شود حجاج حتما در طول روز چند ساعتي را به خواب و استراحت كامل بپردازند و نظم استراحت معمول خود را حفظ كنند.

3- سالم بخوريد: بكوشيد پرخوري نكنيد. تا مي‌توانيد ميوه و مركبات مصرف كنيد؛ اما در خوردن موز احتياط كنيد تا دچار يبوست نشويد. اگر تحت پرهيز خاصي هستيد آن را نشكنيد، ادويه، ترشي‌ها، چاشني‌ها، آجيل شور، سس گوجه فرنگي، سويا، خردل، كنسرو ماهي، آب خورش، چيپس و سيب‌زميني از غذاهايي است كه افراد مبتلا به فشار خون بايد از آن پرهيز كنند.

4- از گرما اجتناب كنيد: بكوشيد در ساعات بسيار گرم روز از هتل خارج نشويد. بهترين زمان خروج از هتل قبل ساعت 10 صبح و پس از ساعت 5 بعد از ظهر است. از پياده‌روي در آفتاب خودداري كنيد، زيرا باعث كم شدن آب بدن و گرمازدگي خواهد شد. افراد چاق و افرادي كه از مناطق معتدل و سردسير به مراسم حج مي‌آيند بيشتر در معرض خطر گرمازدگي قرار دارند.

5- سيگار نكشيد: مصرف دخانيات در هر شرايطي بد است. در عربستان نيز استعمال دخانيات در مكان‌هاي عمومي ممنوع است. در اتاق‌هاي هتل نيز سيگار كشيدن شما موجب آزار و اذيت سايرين خواهد شد. خوب است از اين سفر براي ترك عادت بد مصرف دخانيات استفاده كنيد.

6- سالم بنوشيد: متاسفانه بسياري از حجاج عادت‌بد نوشابه خوردن را از سفر حج با خود به سوغاتي مي‌آورند. استفاده از نوشيدني‌هاي گازدار در حج به هيچ عنوان توصيه نمي‌شود. سعي كنيد از آب يا دوغ كم‌نمك استفاده كنيد. البته به هيچ‌وجه از شيرهاي آبخوري‌ آب نخوريد، بلكه حتما با ليوان اختصاصي خود آب بنوشيد و توجه داشته باشيد كه از نوشيدن آب و مايعات بسيار سرد پرهيز كنيد.

7- روزانه استحمام كنيد: حتي‌الامكان روزي يك بار بايد استحمام كرد زيرا بوي نامطبوع پا و بدن شما ديگران را ‌آزار مي‌دهد. تا حد‌ امكان روزي يك بار بدن خود را با آب و صابون بشوييد تا هم از بوي بد بدن راحت شويد و هم از بيماري‌هاي قارچي در امان بمانيد. البته بايد مواظب باشيد هنگام استحمام داخل وان يا حمام ليز نخوريد.

8 - از باد سرد پرهيز كنيد: همانند گرما بايد از سرما نيز اجتناب كرد. يكي از علل شايع سرماخوردگي شديد در ايام حج كولرهاي گازي است. حجاج نبايد با بدن گرم و عرق كرده در مقابل هواي سرد كولر‌هاي گازي قرار بگيرند چرا كه سبب سرماخوردگي خواهد شد.

9- لباس تميز بپوشيد: حجاج بايد لباس‌هاي خود را مرتب تعويض كنند ولي آنها را براي خشك كردن در هر جايي پهن نكند.

10- ناخن‌ها را كوتاه كنيد: ميكروب‌ها، چرك‌ها و عوامل بيماري‌زا مي‌توانند زير ناخن بلند جمع شده و باعث بروز بيماري شوند.

فصل سلامت

زمان حج، زمان پرخطري براي ابتلا به بيماري‌ها نيست. حج نه تنها فرصتي است براي ساختن روح، بلكه زمان مناسبي‌ براي سالم زيستن و ايجاد سبك سالم زندگي است. ترك مصرف دخانيات يكي از بهترين اقداماتي است كه در اين دوران مي‌تواند رخ دهد. هيجان دوران حج، مشغوليت زياد فكري و پر‌بودن برنامه فرد و فكر حفظ حقوق و سلامت ديگران همگي از نكاتي است كه مي‌تواند به فرد براي ترك سيگار كمك كند.

عادت به استفاده از ميوه و مركبات، پياده‌روي مرتب، استفاده از غذاهاي سالم كم چرب و كمتر سرخ شده مي‌تواند از ثمرات اين سفر معنوي باشد.