4 مرحله برای مبارزه با نفس

مهر: انسان بايد در تمام لحظات زندگي مراقب و مواظب كردار و رفتار و گفتار خود باشد تا بتواند خود را به سلامت به مقصد برساند و هم چنين سالك بايد بداند كه خداي تبارك و تعالي پيوسته مراقب افعال و اعمال اوست و هيچ كاري از نظر او پنهان نيست.

"مرابطه" مصدر باب مفاعله و به معناي نگهباني و ديدباني كردن است. مرابطه يا مرابطين يعني نگهبانان و ديده بانان ناميده مي شوند. عقل آدمي در سير و سلوكش به جانب عالم آخرت مي تواند با سرمايه عمر، كالاهاي سودمندي براي خود كسب كند. عقل در واقع تاجرآخرت و سرمايه عمر است.

عقل در اين تجارت مي بايست نفس را شريك خود قرار دهد. نفس رابطه نزديكي با بدن و قواي بدن دارد و في الواقع حد فاصل بين عقل و بدن است؛ چون عقل ذاتا و فعلا مجرد است، اما نفس از نظر ذات، مجرد و از نظر فعل مادي است، يعني بايد با آلات و ابزار بدن كارهاي خود را انجام بدهد. پس  عقل اگر بخواهد از سرمايه خود سود ببرد بايد نفس را در اين تجارت به ياري بگيرد و شريك خود قرار دهد اما ازآنجا كه نفس موجودي است سركش و دارای هوا و هوس هاي زياد است.

قرآن مجید در آیه 200 سوره آل عمران می فرماید: "اي كساني كه ايمان آورده ايد صبر كنيد و ايستادگي ورزيد و از مرزها نگهباني كنيد و از خدا پروا نماييد اميد است كه رستگار شويد". عقل در مبارزه با نفس و در دفاع مقدس مجبور است به چهار عمل دست بزند.

- مشارطه يعني شرط بندي كردن و تعهد گرفتن؛ مرحوم نراقي اول رحمة الله مي فرمايد بهتر است انسان پس از اداي فريضه صبح و تعقيبات آن بنشيند و با نفس خود مذاكره كند و به او بگويد اي نفس! من به جز عمر سرمايه ديگري ندارم اين سرمايه بسيار گرانبهاست. پيامبر گرامي اسلام (ص) فرموده است: ارزش هيچ چيزي به اندازه ارزش عمر نيست، مگر بهشت. اگر اين سرمايه ام تباه و دستم از آن كوتاه شود،راه تجارت آخرت به رويم بسته مي شود تا زنده ايم مي توانيم كاري بكنيم و چون مرديم ديگر كاري نمي توان انجام داد. حضرت علي(ع) فرمود؛بندگان خدا! اكنون هشيار باشيد كه زبانها باز است و بدن ها سالم و اندام ها نرم.

اول بايد با نفش مشارطه كرد سپس در مورد هر يك از اعضاي هفت گانه بدن كه وسايل ووسايط ثواب و عقاب هستند، يعني چشم، گوش، زبان، شكم،اندام هاي جنسي و دست و پا توصيه و سفارش نمود.

- مراقبه به معناي مواظب بودن و زير نظر گرفتن است.مراقبه در دو مورد استعمال مي شود يكي اين كه انسان نفس خود را زير نظر بگيرد و ديگري آن كه خداوند، هر انسان، بلكه هرموجودي را زير نظر دارد. سالك راه حقيقت يابد به هر دو معنا توجه كامل داشته باشد و اعمال خود را زير نظر بگيرد و هيچ آني ازآن غافل نباشد، زيرا ممكن است با يك غفلت كوتاه و يا يك بي توجهي گذرا، در دام ده ها مفسده و گناه بيفتد. غفلت در طريقت بسيار خطرناك است. قرآن مي فرمايد؛ همانا خداوند مراقب شماست آيا نمي داند كه خداوند مي بيند خداوند خيانت چشم ها و آنچه را كه در دلها مخفي است مي داند. من به شما از رگ گردن نزديك ترم. امام حسين (ع) در دعاي عرفه مي فرمايد؛كور باد چشمي كه تو را بر خود مراقب نمي بيند.

- محاسبه يعني به حساب نفس رسيدن با نفس را به حساب كشيدن؛ همان طور كه تاجر در آخر هر روز يا هر ماه و يا هر سال به حساب سرمايه و دخل و خرج خود مي رسد تا ببيند سود برده يا زيان. همچنين عاقل و سالك راه حق بايد در هر شب به حساب اعمال و كارهايي كه در روز انجام داده است رسيدگي كند تا ببيند آيا نفس به تعهدات خود عمل كرده است يا خير و آيا در روزي كه بر او گذشته است سود برده است يا زيان. رسول خدا(ص) فرمود: به حساب نفستان برسيد پيش ازآن كه به حسابتان برسند و خودتان را بسنجيد با معيار حق پيش از آن كه شما را بسنجند.

در بسياري از روايات آمده است كه معيار سنجش در روز قيامت وجود مبارك امير المومنين(ع) است. امام صادق(ع)فرمود؛پس به حساب خود برسيد پيش ازآنكه به حسابتان برسند همانا براي قيامت پنجاه ايستگاه بازرسي است كه توقف در هر ايستگاه هزار سال طول مي كشد. سپس آيه قرآن را تلاوت فرمودند؛در روزي كه مقدارآن پنجاه هزار سال است.

- معاتبه يعني عتاب و خطاب كردن و با درشتي سخن گفتن و سرزنش كردن؛ معاتبه در صورتي است كه عقل به حساب نفس برسد و او را در انجام و ظايف بندگي مقصر بيابد. در اين هنگام مورد عقاب و سرزنشش قرار مي دهد به او مي گويد،اي نفس اماره! چرا به من خيانت كردي؟ چرا به تعهدات عمل نكردي؟ چرا سركشي كردي و خود را مستحق عذاب آخرت كردي و مرتكب معصيت شدي؟ آيا تصور كردي كه خدا تو را نمي بيند و يا به كيفر گناه نمي كشد؟